Kunstgeschiedenis | Kunst uit de DDR: Begraven in een zandbak

Een vriend, van beroep kunstenaar, vertelde me onlangs op een verjaardagsfeestje dat de prachtig ontworpen lampen, die niemand wilde hebben toen het Paleis van de Republiek werd gesloopt, waren verdwenen. Talrijke lampen van het zogenaamde "staafvormige verlichtingssysteem", in typisch DDR-design, waren simpelweg achtergelaten omdat ze werden beschouwd als relikwieën uit een vervlogen tijdperk, oude rommel met de reputatie afkomstig te zijn uit de verkeerde maatschappij en de verkeerde tijd. Het was een ongeschreven regel: alle in de DDR geproduceerde artikelen moesten onmiddellijk worden vervangen door nieuwe, eigentijdse rommel uit de kapitalistische productie.

Dat was de algemene situatie in de eerste tien tot vijftien jaar na het einde van de DDR: alles moest weg. Uit het oog, uit het hart. Begin jaren negentig, voordat handelaren zich realiseerden dat naast fragmenten van de Berlijnse Muur ook andere DDR-objecten winstgevend verkocht konden worden, was het niet ongebruikelijk om gloednieuwe DDR-meubelen, serviesgoed, huishoudelijke artikelen en de blauwe delen van de complete werken van Marx en Engels in stapels grofvuil op de trottoirs in Berlijn te zien liggen, naast afbeeldingen van Honecker en eretitels ("Oorlogsbrieven voor bijzondere prestaties bij de wederopbouw") in plastic of kunstleren mapjes.

Wat ooit achteloos werd weggegooid omdat men het als inferieure socialistische rommel beschouwde, wordt nu als een slechte kopie beschouwd als "een exclusief woonaccessoire van een heel bijzonder soort".

De "Mitropa"-borden die ik ooit uit zo'n stapeltje had geplukt en mee naar huis had genomen, heb ik niet meer: ​​sommige zijn tijdens verhuizingen kapotgegaan, andere heb ik weggegeven. Maar ik bezit nog steeds een prachtige stadskaart van Berlijn uit die tijd, uitgegeven door VEB Tourist-Verlag, waar ik nog steeds geen genoeg van kan krijgen: Aan de linkerkant is te zien hoe het gebied "West-Berlijn", geel gekleurd en zonder verdere markeringen, precies in de stad van de "hoofdstad van de DDR" uitsteekt, waarvan het centrum blijkbaar het S-Bahnstation Grünau was, zonder enige uitleg aan de onwetende kijker over wat de oude roze strook was die het gele gebied "West-Berlijn" omlijstte.

De lampen die in het puin van het Paleis van de Republiek waren achtergelaten en die niemand wilde hebben, werden door een vriend van de genoemde kunstenaar meegenomen en ergens opgeslagen, omdat hij de verwoesting niet langer kon aanzien. Waar ze zich bevinden is onbekend. Wel is duidelijk dat er een "originele Paleis van de Republiek-lamp/Spoetnik-systeemlamp/DDR-ontwerp" wordt aangeboden op een bekend online veilingplatform. De huidige prijs is € 12.500 ("of een bod"), af te halen in Kleinmachnow.

De fundamenteel gebroken en perverse aard van het kapitalisme blijkt onder meer uit het volgende feit: in de "winkel" van het zogenaamde Humboldt Forum, gevestigd in het angstaanjagend lelijke, gereconstrueerde "Berlijnse stadspaleis" (op de locatie van het voormalige Paleis van de Republiek), worden nu imitaties van de eerder genoemde DDR-plafondlampen aan toeristen verkocht voor € 3.895 per stuk: "De hoogwaardige plafondlamp, ontworpen naar historische voorbeelden, is een woonaccessoire van een heel bijzondere soort. Het exclusieve ontwerp is gebaseerd op de lampen die ooit in het Paleis van de Republiek hingen en is een echte blikvanger in elke kamer. De plafondlamp met twaalf bollen is in een zeer beperkte oplage geproduceerd en is exclusief hier verkrijgbaar." Wat ooit achteloos werd weggegooid omdat het als inferieure socialistische rommel werd beschouwd, geldt nu als een slechte imitatie als een "exclusief woonaccessoire van een heel bijzondere soort." De tijden veranderen.

Een andere, vergelijkbare Berlijnse provinciaalse farce is de pathetische ruzie over het Oost-Berlijnse Leninmonument , dat ooit op de Leninplatz stond, die logischerwijs sinds 1992 niet meer Leninplatz heet. Omdat het er destijds, net als met alles wat aan de DDR herinnerde, op aankwam om het zo volledig mogelijk te laten verdwijnen – sleutelwoord: relikwieën uit vervlogen tijden – maar zelfs de extreem hardliner Berlijnse CDU onder Diepgen vermoedde dat het geen goede indruk zou maken om kunstwerken zomaar te vernietigen en de stukken vervolgens aan de afvalverwerking te overhandigen, werd het monument in 1991 in 129 afzonderlijke stukken gedemonteerd en – zoals kinderen wel eens deden met spullen die ze voor hun ouders wilden verbergen – begraven in een zandbak, zo ver mogelijk weg, aan de rand van Berlijn. Ik zou deze actie niet het verstandige gedrag van volwassen, gezonde volwassenen noemen.

Bijna 25 jaar later – want vrijwel niemand herinnerde zich nog de DDR, die weliswaar dood was, maar waarvan het karkas nog steeds hevig werd aangepakt (de “historicus” Ilko Sascha-Kowalczuk verdient er nog steeds zijn brood mee), afgezien van een paar babyboomers – werd het monumentenhoofd, dat gek genoeg al een tijdje niet was teruggevonden, weer opgegraven om als tentoonstellingsstuk te worden tentoongesteld.

Dingen weggooien of verstoppen: dit lijken niet alleen de twee belangrijkste strategieën van de Bondsrepubliek Duitsland in de omgang met kunstvoorwerpen uit de DDR, maar ook de twee meest voorkomende praktijken in de omgang met de Duitse geschiedenis.

Ik weet niet zeker of deze twee benaderingen in een betere toekomst niet heroverwogen moeten worden. Wat wel zeker is, is dat het onbetwist grootste popartkunstwerk van de DDR gered is. Het bevindt zich momenteel in het Duits Historisch Museum: het bijna elf meter hoge en meer dan vijf meter brede neonreclamebord van de VEB Chemische Werke Buna, gemaakt van kunststof, plaatstaal en tl-buizen. Het werd in 1978 geplaatst bij de Elbebrug bij Coswig en maakte reclame voor de chemische mengerij. Wanneer ik vroeger op de doorgaande route tussen West-Duitsland en West-Berlijn reisde, verwonderde ik me over de fel glimmende letters op het reclamebeeld in geel, oranje, rood en wit. De overweldigende schoonheid ervan benam me bijna de adem: "Plaste und Elaste aus Schkopau" (Kunststoffen en Elastomeren uit Schkopau).