De muzikant Jan Delay in portret: Een portret op ARD

Begin jaren negentig waren er een paar schijnbaar onweerlegbare zekerheden: in plaats van de beloofde bloeiende landschappen, brandden vluchtelingenhuizen in gedeïndustrialiseerde gebieden af. De zwijgende meerderheid protesteerde met gloeiende lichtslingers en weinig verzet. En de zingende minderheid had niet de juiste woorden, omdat er in het Engels werd gechant. De apolitieke burgerlijke kinderen uit Stuttgart, Die Fantastischen Vier genoemd, konden en wilden daar niets aan veranderen.

In schril contrast met vier politiek geëngageerde jongeren uit de middenklasse uit Hamburg, die met hun band Absolute Beginner in kelderclubs rapten, terwijl ze niet opvielen door de aandachtsindustrie. Een van de vier bandleden heette Jan Philipp Eißfeldt. En mocht dat nog niet duidelijk zijn: de artiestennaam van de jonge muzikant is nu Jan Delay - een superster van klasseloze partypop.

“Een complexe, gecompliceerde, vrolijke, coole kerel”, noemt regisseur Fatih Akin hem. "Geweldige persoonlijkheid", zegt komiek Oli Dittrich. “Vaak gekopieerd, nooit geëvenaard”, zegt zanger Udo Lindenberg. “Icon”, zegt presentatrice Nikeata Thompson enthousiast. Als er al aan het begin van een ARD-portret zoveel showexpertise te zien is, moet er wel iets bijzonders zitten in de persoon die wordt geportretteerd. Hoeveel precies, vatten regisseur Eric Friedler, speurder naar cultuurhistorische schatten, en cameraman Florian Kaiser briljant samen.

"Forever Jan" is de naam die gegeven wordt aan de drie afleveringen van een halfuur in de gebruikelijke woordspelmodus van het genre. Slimme albumtitels als “Mercedes Dance” of “Wir Kinder vom Bahnhof Soul” laten de carrière van de geboren podiumsterhelft echter niet zo goed zien als de ondertitel van Friedlers derde hoofdstuk: “Radicale entertainer met attitude.”

Delay groeide op in de Hamburgse wijk Eppendorf. Tegenwoordig is het een rustige wijk uit de tijd van de Wilhelminiërs, vooral voor bedrijfsjuristen, maar eind jaren zeventig was het een louche, trendy wijk. Beïnvloed door de rokerige jazzclub Onkel Pö - waar ooit Udo Lindenberg en Oli Dittrich optraden - woont de kleine Jan in het gekraakte oude pand. Vader is filmmaker, moeder is kunstenaar, beiden activist: het culturele stel voedde hun zoon op met veel muziek en politiek om uit te groeien tot een “Young Soul Rebel”.

Twintig jaar later zal zijn eerste soloalbum een ​​vergelijkbare titel hebben. Fatih Akin, net als Eißfeldts ouders een oud-student aan de Academie voor Schone Kunsten, beschrijft de kunstenaar achter het werk als een "mix van Dean Martin, Prince, Justin Timberlake en Beasty Boys". Vooral dat laatste.

Waarom dit mengsel in de titel van de openingsaflevering ‘Hippiekind’ wordt genoemd, blijft een ARD-geheim. Maar het ‘Goes Rap’ dat volgt, wordt duidelijk gemaakt door de korrelige beelden uit zijn privéarchief. Van de anti-kernenergiedemonstratie in 1981 onder leiding van zijn vader tot het hiphopcollectief Absolute Beginner tien jaar later: de carrière van Jan Delay kan nauwelijks eenvoudiger zijn. Dit geldt ook voor de lopende rekening. Eizi Eiz, Platin Martin, DJ Mad en Denyo hadden lange tijd geen rekening gehouden met succes.

Tot zijn notering in de hitlijsten in 1998, rapte de toekomstige perfectionist over de links-alternatieve warboel van eigenzinnige maar onrendabele kunst die losgelaten werd op kleinschalige concerten, en toonde daarmee op indrukwekkende wijze aan dat populaire muziek gewoon kan ontstaan. Niet alles hoeft vanuit een zakelijk perspectief berekend te worden. Bier in plaats van een vergoeding, wiet roken uit principe, de community als drijvende kracht: “Omdat niemand er geld aan wilde verdienen,” zegt Jan Delay, “was het de absolute energie.”

De energie vond voortdurend zijn weg via het gehate grote label (Motor Music) naar MTViva, totdat de Hamburgse school van ironisch-speelse hiphop (Fettes Brot) verdween. Het dook kortstondig op als een doordachte tegenreactie op de vrouwenhatende rap van Aggro Berlin. In het nieuwe millennium verdween de Beginner echter ook naar de mainstream van de Fantastic Four.

Maar toen vroeg niemand minder dan Herbert Grönemeyer aan Jan Eißfeldt om een ​​stukje voor zijn sampler “Pop 2000”. Als hij een reggaeversie van Nena's "Irgendwie, irgendwo, irgendein" (Someday, Someday) ten gehore brengt, begint de metamorfose van de oncommerciële rapper naar de Duitser Robbie Williams. Op dit punt zou de driedelige serie “Forever Jan” het ongelukkige pad van de eveneens beroemde “Viva Story” kunnen volgen. Anderhalf jaar geleden beschreef de eerste krant de opkomst, triomf en ondergang van het muziekkanaal dat er ook aan bijdroeg dat lokale hiphop groot werd.

Voor Jan Delay, zoals Jan Eißfeld zichzelf voortaan noemt, is de stap van de underground naar de spotlight een verademing. Met zijn bigband Disko No. 1 vergaart hij niet alleen gouden platen. Hij slaagt er ook in om te doen wat zijn levenslange compagnon Klaas Heufer-Umlauf benadrukt: Niets is moeilijker “dan mainstream worden en toch trouw blijven aan jezelf”. Jan Delay brengt nummers van reggae tot funk en soul tot rock, die het grote publiek aanspreken en elk stadion vullen.

Maar ook al hekelt hij in de teksten racisme, de verschuiving naar rechts en de waanzin van mannelijkheid tussen de regels door, zoals Beginners ooit deden, doet hij dat met een stevig standpunt. Wat creatievelingen overbrengen aan hun publiek is meer een kwestie van karakter dan van compositie.

“Je kunt niet wegkijken, maar je kunt het ook niet dempen”, zegt Delay, zijn credo beschrijvend. "Net zoals ik me altijd zorgen maakte, heb ik ook altijd mijn mond opengedaan." Elf jaar geleden ging het zelfs zo ver dat Heino vanwege zijn nazibeschuldiging in een kort geding belandde, waarna er een ware storm van protest van rechts losbarstte.

Omdat hij bij het 25-jarig jubileum van het bezette Hamburgse autonome bolwerk Rote Flora als hoofdact zijn Nike-schoenen ten tonele voerde, ontstond er ook van links een storm van protest (hoewel zonder dat daar een bevel voor was gegeven). Jan Delay polariseert. Hij doet het met toewijding. Regisseur Friedler vertelt zo ook het verhaal van een samenleving die steeds prikkelbaarder, strenger en identiteitspolitieker wordt, maar waarin juist daardoor iets aan belang wint dat in een zelfoptimaliserende maatschappij dreigt verloren te gaan: authenticiteit.

Vrijwel niemand delft deze grondstof meer dan Jan Philipp Eißfeldt alias Eizi Eiz alias Jan Delay – ook al loopt hij voortdurend het gevaar een overdosis te krijgen van het zoete gif van succes plus commercie en applaus voor zijn solocarrière.

In een film krijgen de ouders van een tienjarige jongen de opdracht drie wensen te doen. Hij antwoordt: "Dat ik gezond blijf. Dat ik blijf zoals ik ben. En dat ik nog drie wensen heb." Wie in de documentaire naar zijn carrière kijkt, zou denken dat alle drie de wensen in vervulling zijn gegaan.

Toen de Beginner-band negen jaar geleden weer bij elkaar kwam tussen twee nummer één-albums van Jan Delay, schoot Advanced Chemistry meteen naar de top en leverde "Ahnma" af, een iconisch werk van een op consensus gebaseerde subcultuur die alleen deze radicale entertainer met attitude momenteel kan bereiken.

Wat Delay ook aanpakt, het verandert in goud. Geen wonder dat er maar één negatief woord over hem gezegd wordt. Bjarne Mädel noemt hem een ​​verrader omdat hij als inwoner van Hamburg het stadionlied van Bremen zingt. Nou dan.

“Forever Jan”, 3 x 30 minuten, vanaf 21 mei in de ARD mediatheek, vanaf 24 mei op Das Erste en op 30 mei op SWR