Minder studenten, meer urgentie.

Portugal moet een land zijn dat bekwaam is in wetenschap, onderwijs en kennis, met meer hooggekwalificeerde professionals en vaardigheden die aansluiten op de huidige en toekomstige eisen. Nationale en mondiale uitdagingen maken deze urgentie duidelijk, zowel op de klassieke onderwijsgebieden, die fundamenteel zijn voor de samenleving en de economie, als opkomende gebieden die essentieel worden geacht voor de toekomst.

Hoger onderwijs is essentieel voor de ontwikkeling van talent, het stimuleren van creativiteit en ondernemerschap, en het stimuleren van economische en sociale transformatie. Alleen met universiteiten en instellingen met robuuste en innovatieve systemen kunnen we streven naar de ontwikkeling van kritische geesten, bekwame handen en verantwoordelijke burgers.

Juist op het moment dat we deze ontwikkelingsmotor het hardst nodig hebben, vertoont het systeem echter duidelijke tekenen van kwetsbaarheid. In de eerste fase van de Nationale Competitie voor Toegang tot het Hoger Onderwijs van 2025 was slechts 79% van de plaatsen bezet – het laagste cijfer sinds 2016. Er waren minder aanmeldingen en minder studenten geplaatst, wat de perceptie weerspiegelt dat te veel opleidingen niet meer voldoen aan de werkelijke behoeften van de maatschappij en de markt.

Deze trend zou ook eerder geanalyseerd moeten worden, tijdens de overgang naar het voortgezet onderwijs, waar studiekeuzes een beslissende invloed hebben op toekomstige paden en jongeren vaak weg kunnen sturen van wetenschappelijke en technologische vakgebieden met een groter inzetbaarheidspotentieel. Beroepsoriëntatie en afstemming tussen basis-, voortgezet en hoger onderwijs kunnen essentieel zijn om deze onbalans te corrigeren. Dit is geen tijdelijke afwijking; het is een systeem dat niet synchroon loopt. Dit scenario laat ons een systeem zien met veel druk en minder studenten. Een systeem dat hervormd moet worden.

Volgens recente schattingen was ongeveer een derde van de opleidingen in Portugal voor meer dan de helft onbezet, terwijl alternatieve initiatieven zoals Escola 42 15.000 aanmeldingen registreerden voor slechts 550 plaatsen. Dit bewijst dat jongeren op zoek zijn naar nieuwe, flexibelere, technologische en marktgerichte leermethoden. Dit toont aan dat het probleem ook structureel is; er is een gebrek aan modellen die zijn aangepast aan de behoeften van jongeren en het land.

De realiteit is dat de vraag zich concentreert in sectoren met een hogere inzetbaarheid, zoals gezondheidszorg, techniek en technologie, maar het aantal beschikbare banen is onvoldoende. Daarentegen blijven opleidingen met een lage relevantie bestaan ​​en overleven ze slechts door inertie. Daarbij komt nog de moeilijkheid om buitenlandse studenten aan te trekken, waarbij Portugal achterloopt op landen die al hebben geïnvesteerd in internationalisering, digitale programma's en omscholingsinitiatieven met een directe impact op de arbeidsmarkt.

Gezien dit scenario is het niet voldoende om alleen problemen aan te wijzen. Er moeten concrete maatregelen worden genomen.

Het hoger onderwijs zou transformatieve ervaringen moeten bieden, zoals geïntegreerde stages, praktijkgerichte projecten, internationale mobiliteit en innovatieprogramma's. Elke student zou minstens drie onderscheidende ervaringen moeten kunnen opdoen – internationaal, innovatief en met maatschappelijke impact – zodat hun tijd aan de universiteit ook dient als voorbereiding op de echte wereld.

Innovatieve pedagogische modellen, zoals die van School 42, laten zien dat het mogelijk is om te leren door middel van uitdagingen, samenwerking en autonomie, waarbij transversale vaardigheden en kritisch denken worden ontwikkeld. Dit zijn ervaringen die het universitaire systeem zou moeten observeren en aanpassen, waarbij flexibiliteit en projectmatig leren worden geïntegreerd zonder de academische nauwkeurigheid te verliezen.

Tegelijkertijd is het dringend noodzakelijk om opleidingsportfolio's te herzien, cursussen die niet in trek zijn samen te voegen of te sluiten en opkomende gebieden zoals kunstmatige intelligentie, digitale gezondheid, biotechnologie of duurzaamheid te versterken. Dit proces moet in overleg met bedrijven, overheidsdiensten en lokale gemeenschappen worden uitgevoerd om relevantie en daadwerkelijke impact te garanderen.

Portugal heeft concurrentievoordelen die internationale studenten zouden kunnen aantrekken, maar verliest deze door bureaucratie en een gebrek aan betaalbare huisvesting. Het is dringend noodzakelijk om aanvragen te vereenvoudigen, één loket voor visa en verzekeringen te creëren en tweetalige programma's aan te bieden op strategische gebieden. Het doel moet zijn om het aantal internationale studenten in vijf jaar tijd te verdubbelen. Bovendien moet het hoger onderwijs ook openstaan ​​voor een divers publiek: professionals die hun vaardigheden willen bijspijkeren en nieuwe profielen die op zoek zijn naar korte cursussen en microcredentials. Dit betekent dat levenslang leren moet worden erkend en dat flexibele instroom gedurende het hele jaar mogelijk moet zijn om de relevantie en duurzaamheid van het systeem te waarborgen.

En de pedagogiek zelf moet gelijke tred houden met deze veranderingen. Studenten van vandaag zoeken praktische en interactieve ervaringen, met de integratie van projectgebaseerde leermethoden en kunstmatige intelligentie ter ondersteuning van het lesgeven, transparante beoordeling en continue feedback . De leraar van de 21e eeuw is een gids voor leerpaden, niet slechts een overdrager van inhoud.

Ten slotte moeten publieke en private investeringen in het hoger onderwijs zich vertalen in concrete resultaten: meer inzetbaarheid, innovatie en regionale ontwikkeling. Dit vereist duidelijke programmacontracten, financiering gekoppeld aan prestatiedoelen en de publicatie van toegankelijke indicatoren. En waar zinvol kunnen functionele fusies en het delen van diensten de schaal en efficiëntie vergroten, waardoor middelen kunnen worden verdeeld over wat essentieel is: betere en effectievere opleidingen.

Bij deze inspanning is het cruciaal te erkennen dat publieke en private systemen complementair moeten werken. Openbaar onderwijs garandeert schaal en een maatschappelijke missie, terwijl particulier onderwijs wendbaarheid, innovatie en internationale aantrekkingskracht biedt. Samen vormen ze een completer en veerkrachtiger systeem dat in staat is om gedifferentieerde antwoorden te bieden op de behoeften van de samenleving en de economie.

De technologische revolutie in het onderwijs is onomkeerbaar, maar hoeft niet destructief te zijn. De uitdaging is om het beste van digitale en pedagogische innovatie te integreren in een systeem dat strengheid, kwaliteit en een sociale missie handhaaft. De toekomst van het hoger onderwijs is niet gebouwd op meer regelgeving, maar op kwaliteit, diversiteit en samenwerking. Met de moed om te veranderen.

* Egas Moniz School of Health and Science is een instelling voor hoger onderwijs met hoofdkantoor en campus in Caparica (Almada) en een gespecialiseerde eenheid in Sesimbra.