Binnen de rommelige, onbedoelde onthulling van Kryptos

Jim Sanborn kon het niet geloven. Hij was nog maar een paar weken verwijderd van de veiling van het antwoord op Kryptos, het beeld dat hij voor de CIA had gemaakt en dat al 35 jaar geen oplossing had gevonden. Zoals altijd bleven wannabe-oplossers hem $50 betalen om hun antwoorden te geven op het resterende onopgeloste deel van het 1800 tekens tellende versleutelde bericht, bekend als K4 – zonder uitzondering fout. Toen opende hij op 3 september een e-mail van de laatste aanvrager, Jarett Kobek, die begon met: "Ik geloof dat de tekst van K4 als volgt luidt..." Hij had dergelijke woorden al duizenden keren eerder gezien. Maar deze keer klopte de tekst.

"Ik was in shock," vertelt Sanborn me. "Echt een serieuze schok." De timing was vreselijk. Sanborn, die dit jaar 80 wordt, zag de veiling als een manier om zijn werk voort te zetten: het onderzoeken van mogelijke oplossingen en tegelijkertijd het mysterie van Kryptos in stand houden. Hij had er ook naar uitgekeken om voor zijn werk betaald te krijgen. Wat er daarna gebeurde, was nog schokkender. Hij belde snel met Kobek en zijn vriend Richard Byrne, die hem verbijsterde door te melden dat ze de oplossing niet hadden gevonden door middel van codekraken. In plaats daarvan had Kobek via de veilingaankondiging vernomen dat sommige Kryptos-materialen werden bewaard in het Smithsonian's Archives of American Art in Washington D.C. Kobek, een romanschrijver uit Californië (een van zijn boeken heet I Hate the Internet ), liet zijn vriend, toneelschrijver en journalist Byrne, een aantal van de collecties fotograferen. Tot Kobeks verbazing bevatten twee van de afbeeldingen een passage van 97 tekens met woorden die Sanborn eerder als aanwijzingen had laten vallen. Hij staarde naar de volledige, ongecodeerde tekst waar de codekrakers van de CIA en de NSA, samen met talloze academici en hobbyisten, al tientallen jaren naar op zoek waren.

Het geheim van Kryptos was uit handen van de kunstenaar gevallen, op de meest vernederende manier die je je maar kunt voorstellen – Sanborn zelf had het per ongeluk in leesbare vorm aan het museum overhandigd. 35 jaar lang was de platte tekst van Kryptos een top geweest die niemand had bereikt. Plotseling hadden sommigen hem bereikt – niet door naar de top te klimmen, maar door mee te liften. Sanborns grootse visie voor een kunstwerk dat het idee van geheimhouding zelf belichtte, was in gevaar – net als de veiling. Nu moest hij bedenken wat hij eraan moest doen.

Het eerste telefoontje was vriendelijk verlopen. Kobek en Byrne hielden vol dat ze de veiling niet wilden verpesten. Nadat hij had opgehangen, belde Sanborn het veilinghuis. Toen begonnen de zaken mis te gaan. Zoals Sanborn me vertelt: "Ze zeiden: 'Luister, kijk of de jongens geheimhoudingsverklaringen willen tekenen en of ze een deel van de opbrengst willen innen.' En ik zei: 'O jee, man, ik weet het niet zeker. Maar ik heb het aangeboden.'"

Kobek en Byrne voelden zich niet op hun gemak bij die afspraak en weigerden te tekenen. (Bobby Livingston, uitvoerend vicevoorzitter van RR Auction, gaf geen commentaar op de juridische kwestie, maar zegt over een geheimhoudingsovereenkomst: "Het zou iets zijn dat geruststellend zou zijn voor onze cliënten.") Sanborn vertelde hen dat het zijn bedoeling was om het Smithsonian de archieven te laten bevriezen – wat ook gebeurde. Hij ging ervan uit dat Kobek en Byrne zouden zwijgen. "Als jullie het niet vrijgeven, zijn jullie helden voor mij," zei Sanborn tegen hen.

"Ik dacht dat alles in orde was," zegt hij, "en toen belde [journalist] John Schwartz me ineens en zei dat die gasten het in The New York Times wilden publiceren." Kobek legt me uit dat ze contact met Schwartz hadden opgenomen, deels om de juridische druk te verlichten. "De advocaten van het veilinghuis stuurden ons de ene na de andere dreigement, waarin ze dreigden ons voor allerlei zaken aan te klagen," zegt hij. (Als ik Livingston vraag of zijn advocaten contact met Kobek hebben opgenomen, zegt hij: "Er zijn advocaten die met elkaar praten," en voegt eraan toe dat er mogelijk auteursrechtelijke problemen zouden ontstaan ​​als Kobek en Byrne de platte tekst zouden publiceren.) Op 16 oktober publiceerde Schwartz zijn primeur en liet de wereld weten dat de platte tekst openbaar was.

Sanborn vertelt me ​​dat Kobek de platte tekst telefonisch met Schwartz heeft gedeeld. Toen hem ernaar werd gevraagd, zei Kobek: "Ik kan daar niets over zeggen... ik loop groot juridisch gevaar", zegt Schwartz. "Toen mijn redacteuren besloten dat het niet in het artikel zou worden onthuld, heb ik de tekst uit mijn interviewbestand verwijderd. Ik weet het niet." (Dus val hem er niet mee lastig.)

RR Auction heeft nu een disclaimer bij de beschrijving van het Kryptos-lot , waarin de ontdekking van het Smithsonian wordt vermeld. "De onderzoekers hebben verklaard dat ze niet van plan zijn de oplossing vrij te geven", staat er, hoewel RR ook erkent dat er geen garantie is dat de oplossing niet op een gegeven moment zal lekken. "Het heeft zeker invloed op de veiling", zegt Livingston. "Maar we gaan ermee door, met de openbaarmaking van wat er is gebeurd."

Livingston wijst erop dat het bedrijf niet alleen de K4-platte tekst veilt, maar ook een reeks objecten die op zichzelf al waarde hebben, waaronder de coderingsschema's, de originele handgeschreven platte tekst, een unieke koperen 'proof of concept'-plaat en Sanborns CIA-bezoekersbadge. Voor verzamelaars van cryptografische geschiedenis, of zelfs kunstfanaten, zijn deze schatten wellicht onweerstaanbaar. Sanborn heeft ook beloofd een middag te besteden aan het begeleiden van de winnaar bij het Kryptos-verhaal, met daarbij tips om het verhaal gaande te houden.

Nu het nieuws is dat minstens twee mensen de platte tekst van K4 hebben, hebben RR en Sanborn hun aandacht verlegd naar een ander aspect van de Kryptos-geheimhouding. De afgelopen maanden heeft Sanborn het steeds vaker gehad over het feit dat de ultieme oplossing voor Kryptos niet de ontcijferde platte tekst is, maar een ander mysterie dat aan het licht zal komen zodra de platte tekst beschikbaar is. Net zoiets als de grote eindbaas in een videogame verslaan en er dan achter komen dat er nog een slechterik te verslaan is. "Ik zei jaren geleden al dat er iets na Kryptos is," zegt hij nu. "Het is een raadsel. Het betekent iets. Het leidt ergens anders heen. En toen werd het ineens K5 genoemd." Sanborn is vaag over de aard van K5. Is het een van de testpassages die Sanborn in 1988 maakte toen hij probeerde te zien wat er op de voorkant van het beeld zou passen? Iets dat te maken heeft met andere onderdelen van de CIA-installatie? Of een heel andere Sanborn-puzzel? Hoe dan ook, Sanborn en zijn veilinghuis promoten nu de K5-oplossing als onderdeel van de prijs.

Dat wil niet zeggen dat K4, ondanks Kobeks ontdekking, nog lang niet is opgelost. De Kryptos-mystiek is grotendeels blijven bestaan ​​omdat de cijfertekst de beste codekrakers ter wereld al 35 jaar in verwarring brengt. Elonka Dunin, een leider van de community die zich toelegt op eindeloze speculaties over de Kryptos-oplossing, zegt dat ze geen afname van interesse heeft opgemerkt na het horen van de ontdekking van het Smithsonian. Ze zegt dat de Kryptos-wereld meer verontwaardigd is over het feit dat de oplossing geveild zal worden – wat de 35 jaar durende zoektocht nog onzekerder maakt – dan over het feit dat twee willekeurige onderzoekers een kopie van de platte tekst hebben gevonden. (Vrijwel iedereen vindt dat Sanborn een beter pensioen verdient.) Voor haar is de echte missie om de code daadwerkelijk te kraken, een gevoel dat Sanborn gretig deelt. "Ze hebben hem alleen ontdekt, ze hebben hem niet ontcijferd," vertelt hij me.

Op dit moment bevinden de partijen zich in een ongemakkelijke impasse. De veiling is geopend; terwijl ik dit schrijf, is het hoogste bod opgelopen tot boven de $ 43.000. Het veilinghuis heeft zijn geschatte slotbod van $ 300.000 niet gewijzigd. Kobek zegt dat hij wenste dat hij Byrne nooit naar het Smithsonian had gestuurd. "Het is in zekere zin een triest verhaal", vertelt hij me. Sanborn lijdt pijn.

Toch denk ik niet dat de Kryptos-saga onherstelbaar is aangetast. Ik heb Sanborns tekenwerk altijd gezien als een briljant commentaar op de schaduwwereld van het spookdom, waar niets is wat het lijkt en de uitkomsten vaak onduidelijk zijn. Tot nu toe waren de machinaties om Kryptos op te lossen – of zelfs maar om erachter te komen of het opgelost kon worden – van een hoog niveau, een complex web van schaduwen dat John le Carré wel had kunnen spinnen. De anticlimax van de ontdekking van de leesbare tekst, dankzij Sanborns verspreking, heeft het verhaal verplaatst naar het tragikomische vagevuur van Mick Herrons Slough House-serie.

Er is nog steeds een kans op een bevredigend einde. Sanborns hoop bij het veilen van de oplossing is altijd geweest dat de winnende bieder het proces van het beoordelen van de gissingen zal voortzetten totdat iemand uiteindelijk via wiskunde en doorzettingsvermogen het antwoord vindt. Om zijn opvolger te helpen, werkt Sanborn samen met technoloog en ondernemer Igor Jablokov aan de ontwikkeling van een AI-systeem dat autonoom de gissingen kan doorzoeken. Jablokov beschreef het voor mij als een virtuele Sanborn.

Jablokov is een fanatieke Kryptos-fan; hij bezit zelfs een unieke replica van het beeld dat gemaakt is voor een aflevering van de tv-serie Alias . Hij is ook rijk, want hij heeft zijn eerste bedrijf aan Amazon verkocht. Hij vertelt me ​​dat hij eerder dit jaar, toen hij hoorde over Sanborns financiële situatie, aanbood de oplossing te kopen en de screening op zich te nemen. Sanborn kon die optie echter niet overwegen omdat hij al had ingestemd met de veiling.

Als ik dit hoor, besef ik dat ik mogelijk met de uiteindelijke winnaar van het Kryptos-geheim praat – en met degene die de resterende geheimen ervan zal blijven beschermen. Ik vraag Jablokov of hij dat inderdaad gaat doen. De stilte na mijn vraag geeft aan dat ik mogelijk een gouden greep heb gedaan. "Dat laat ik aan de ambiguïteit over," zegt hij. "Maar ik ben natuurlijk een acteur, een belanghebbende." We zullen zien wat er gebeurt op 20 november, wanneer de veiling sluit. Ik vermoed dat, ongeacht de uitkomst, ambiguïteit en mysterie nog steeds een van de grootste kunstprojecten van onze tijd zullen doordringen.