Een Berlijnse straat voor Helmut Kohl: Waarom is de CDU daar al jaren niet meer in geïnteresseerd?

De voorwaarden zijn vervuld: Helmut Kohls bijdragen aan de Duitse eenheid – en daarmee aan de hereniging van de twee helften van Berlijn – zijn onbetwist. Nog belangrijker, hoe macaber het ook mag klinken, is echter dat Helmut Kohl al meer dan vijf jaar dood is en daarmee de ongeschreven gratieperiode van de stad voor straatsponsoring heeft overschreden. Nu is het zover: Kohl, bondskanselier van 1982 tot 1998, wordt in Berlijn geëerd met een straatnaam. De naam die wordt afgeschaft, is ook bekend: Hofjägerallee in Mitte. De Berlijnse burgemeester Kai Wegner kondigde de oplossing dit weekend aan op het partijcongres van de CDU in Berlijn.

Maar één vraag blijft: waarom duurt het zo lang? Kohl overleed acht jaar geleden, in juni 2017. Dus zelfs volgens de strenge regels van Berlijn verdient hij al lang een straatnaam. Ook aan de tweede voorwaarde is voldaan: er is nog steeds geen straat naar hem vernoemd in Berlijn.

Berlijn: Hofjägerallee wordt vervangen door Helmut Kohlstraat

In het voorjaar van 2023 nam de conservatief-rode coalitieregering in Berlijn in haar coalitieakkoord op dat ze de Berlijnse ereburger op straat wilde vereeuwigen. Dat is bijna tweeënhalf jaar geleden en sindsdien heeft het publiek niets meer vernomen. Slechts langzaam trekt de mist op na Wegners aankondiging.

Het deelstaatniveau gaf dus blijkbaar een signaal aan het districtsniveau, dat normaal gesproken formeel verantwoordelijk is, en kondigde aan: "Wij regelen het." Noch de districtsvereniging van de CDU, noch de fractie van de BVV wisten overigens van de optie Hofjägerallee, zoals ze verklaarden in reactie op een vraag van de Berliner Zeitung. Dit is een zaak voor de deelstaatleiding en de Senaatskanselarij – handig verenigd in één persoon: Kai Wegner.

Hoe snel de naamswijziging zal verlopen, valt nog te bezien. Luisterend naar CDU-politici die er wellicht verstand van hadden, hoor je uitspraken als "was al lang geleden" of "laten we het nu maar doen". Sommigen uiten een zekere scepsis, zoals een Tweede Kamerlid dat liever anoniem wil blijven: "Het heeft zo lang geduurd omdat niemand het belangrijk vindt; anders was de straatnaam er allang geweest."

Ondanks alle speculaties over de duur van de procedure, heeft de Hofjägerallee inderdaad kenmerken die hem perfect geschikt maken: hij ligt niet ver van het regeringsdistrict , waar Kohls voorgangers Konrad Adenauer (CDU), Willy Brandt (SPD) en Ludwig Erhard (CDU) werden vereeuwigd. De ruimte is daar echter beperkt. Terwijl Adenauer en Brandt voldoende ruimte hadden voor twee korte straten – de Kanselarij bevindt zich aan de Willy-Brandt-Straße 1 – kreeg Erhard een promenade langs de Spree, de Ludwig-Erhard-Ufer.

Hoewel Brandt het potentieel prestigieuzere adres heeft, werd het adres van Adenauer ten minste gedeeltelijk over het hoofd gezien toen het in 1998 zijn naam kreeg. Zoals bekend, heeft de eerste Duitse bondskanselier sinds 1973 een plein in West-Berlijn.

Adenauerplatz is de wraak van West-Berlijn op de kanselier van de westerse betrekkingen

Destijds was dit echter hooguit een tweede keus. Kort na Adenauers dood in 1967 hernoemde het stadsdeelkantoor Charlottenburg de Kaiserdamm naar hem. Berlijners protesteerden. Uiteindelijk werden er zo'n 100.000 handtekeningen verzameld, waarmee elke eerbetoon aan de kanselier van de westerse betrekkingen en de voorstander van Bonn als hoofdstad op deze locatie werd afgewezen. Op de Adenauerplatz bleef het een paar jaar later tamelijk rustig. Deze plek, aan een druk kruispunt aan de Kurfürstendamm, werd lange tijd beschouwd als zoiets als de niet zo stille wraak van West-Berlijn op de man die in augustus 1961 negen dagen uittrok om de halfstad te bezoeken die 's nachts door een muur was omsingeld.

Er zijn dus behoorlijk wat Adenauers in Berlijn. Ter vergelijking: Brandt-fans moeten helemaal naar luchthaven BER in Schönefeld rijden om zich te vermaken op een ander plein dat naar hun idool is vernoemd.

Het grootste voordeel van de Hofjägerallee, die 420 meter zuidwaarts loopt van de Grosser Stern (Grote Ster) door de Tiergarten, ligt elders. Volgens het Berlijnse straatnamenregister werd de naam op 1 december 1832 toegekend. De reden is simpel: aan het zuidelijke uiteinde bevond zich de residentie van de koninklijke hofjager. Het huis bestaat niet meer. Sterker nog, er zijn tegenwoordig geen bewoners meer aan de Hofjägerallee die om deze reden hun adres zouden moeten veranderen en naar de barricades of de administratieve rechtbank zouden moeten gaan. Zoals onlangs gebeurde met de naamswijziging van de Mohrenstraße naar Anton-Wilhelm-Amo-Straße, eveneens in Mitte.

Maar waar licht is, is ook schaduw – althans vanuit het perspectief van de CDU. De christendemocraten hadden het zeker op prijs gesteld als hun federale hoofdkwartier, het Konrad Adenauerhuis, in de toekomst aan de Helmut Kohlstraße zou komen. En het gebouw staat slechts een paar honderd meter verderop. Maar de verlenging van de Hofjägerallee heet sinds 1961 de Klingelhöferstraße. De straat is vernoemd naar Gustav Adolf Karl Klingelhöfer , een lokale politicus die in 1958 werd benoemd tot stadsoudste van Berlijn. Klingelhöfer was een sociaaldemocraat. Het is moeilijk voor te stellen dat zijn naam uit het stratenboek zou worden geschrapt ten gunste van Kohl.

In Bernau is een straat vernoemd naar Helmut Schmidt

Ondanks alle speculaties en merkwaardigheden rond de overleden Kohl-eerbetoon, blijft één ding overeind: er zijn naast hem nog andere overleden oud-kanseliers die nog niet in het Berlijnse straatnamenregister staan. En zij zijn al langer dood dan de Paltser. Zo is er geen overeenkomstig eerbetoon voor Kurt Georg Kiesinger (CDU) , die in 1988 overleed, noch voor Helmut Schmidt (SPD), die in 2015 overleed. In Kiesingers geval kan dit te wijten zijn aan zijn relatief korte ambtstermijn en gebrek aan invloed (1966 tot 1969), maar deze argumenten houden geen stand in Schmidts geval (1974 tot 1982).

Hoewel Kiesinger nergens in de hele metropoolregio wordt geëerd, bestaat er wel degelijk een Helmut Schmidt Allee: echter niet in Berlijn, maar in Bernau. De eerste luitenant van de Luftwaffe was daar gestationeerd tijdens de Tweede Wereldoorlog, van 1943 tot 1945. In 2016 werd de Pappelallee in de wijk Schönow prompt hernoemd ter nagedachtenis aan de latere, beroemde bewoner.