Hoe je nepnieuws over de gezondheid herkent

Je opent sociale media en ziet content die veelbelovend lijkt: een nieuw dieet, een wondermiddel, een chip die je uiterlijk verbetert. Of zelfs verontrustend nieuws over de bijwerkingen en risico's van een vaccin. Dit soort content gaat gemakkelijk viraal en spreekt het publiek aan, maar is niet altijd gekoppeld aan wetenschappelijk bewijs.

Te midden van zoveel ongegronde alarmen is de behoefte aan betrouwbare informatie nog nooit zo groot geweest. Meer dan de helft van de Brazilianen zegt geïnteresseerd of zeer geïnteresseerd te zijn in wetenschap en technologie, volgens de zesde editie van het onderzoek " Publieke perceptie van wetenschap en technologie in Brazilië " uit 2023, uitgevoerd door het Ministerie van Wetenschap, Technologie en Innovatie (MCTI) en het Centrum voor Management en Strategische Studies (CGEE).

Uit het onderzoek bleek ook dat sommige Brazilianen (39,8%) regelmatig zoeken naar informatie over wetenschap en technologie op sociale media, berichtenapps en digitale platforms. Er circuleert echter ook misinformatie op deze netwerken: 5 op de 10 deelnemers (50,8%) geeft aan regelmatig nieuws te zien dat onjuist lijkt te zijn, zo blijkt uit het onderzoek.

" Dit onderzoek laat zien dat Brazilianen van wetenschap houden en het volgen, maar wij als lekenbevolking beschikken niet over de hulpmiddelen en kennis om alle wetenschappelijke inhoud te begrijpen", legt Ana de Medeiros Arnt uit, hoogleraar aan het Instituut voor Biologie van Unicamp en coördinator van het wetenschappelijke verspreidingsproject "Science Blogs" van de universiteit.

Volgens Izamara Bastos Machado, journalist en hoogleraar aan het Instituut voor Wetenschappelijke en Technologische Communicatie en Informatie in de Gezondheidszorg van Fiocruz, kunnen er meerdere factoren achter de snelle verspreiding van nepnieuws over de gezondheid zitten: "Onderwerpen met betrekking tot gezondheid trekken veel aandacht, omdat we op de hoogte willen blijven van het onderwerp of omdat we bang zijn voor situaties die onze eigen gezondheid in gevaar kunnen brengen."

Een ander aspect dat kan bijdragen, is de zoektocht naar een oplossing die de lezer tevreden stelt. "De wetenschap geeft ons antwoorden op basis van bewijs, maar het is niet altijd het antwoord dat we willen. Het antwoord van kwakzalverij is soms veel gastvrijer", voegt Izamara Machado toe. Voor de professor is toegang tot betrouwbare, kwalitatieve informatie een recht van elke burger.

Hieronder staan een aantal signalen waaraan u nepnieuws over de gezondheid kunt herkennen, volgens door IstoÉ geïnterviewde experts.

Het eerste punt om op te letten bij wondermiddelen en -behandelingen: "Als iemand een snelle en eenvoudige remedie aanbiedt voor iets waar veel mensen last van hebben, is er iets vreemds aan de hand. Wetenschap werkt niet met wonderen, maar met zeer complexe analyses en correlaties", legt Ana de Medeiros Arnt van Unicamp uit.

De waarschuwing geldt vooral voor exclusief aangeboden oplossingen. "Dit is een klassiek voorbeeld van desinformatie: een waarheid die slechts aan één persoon bekend is, een snelle oplossing... Wetenschap is een collectieve inspanning, uitgevoerd door velen, en (de oplossing) zal vaak lang op zich laten wachten", voegt de professor aan het Instituut voor Biologie van Unicamp eraan toe.

Eén manier om de juistheid van de informatie hier te verifiëren, is door ervoor te zorgen dat de inhoud wordt gedeeld en besproken door andere betrouwbare media en profielen van nationaal erkende instellingen.

Vraag je bij het bekijken van content af of de poster politieke of financiële belangen heeft, zoals bijvoorbeeld het geval is bij berichten over de verkoop van geneesmiddelen, zoals Ana Arnt opmerkt: "Wees achterdochtig wanneer de waarheid van een specialist of arts verband houdt met de verkoop van een product dat alleen zij kennen. Vooral als het om gezondheid gaat, is dit een belangenconflict."

De grootste risico's in deze gevallen zijn medicijnen die niet legitiem of wetenschappelijk onderbouwd zijn en recepten zonder medisch toezicht. Bovendien zijn er financiële risico's, benadrukt Izamara Machado: "Het is belangrijk om te bedenken hoeveel mensen hun spaargeld investeren in situaties die genezing beloven voor hun gezondheidsproblemen en ziektes."

Onjuiste content kan kenmerken vertonen die moeilijk te identificeren zijn, vooral op sociale media, waar content vaak aansluit bij de interesses van gebruikers. "We mogen niet vergeten dat misinformatie op sociale media een beroep doet op onze emoties en kwetsbaarheden, die worden geïdentificeerd door algoritmen die meten en sturen wat elke persoon te zien krijgt. Onjuiste informatie zal ons dus emotioneel aanspreken en verbanden zoeken met onze overtuigingen en levensstijlen – wat de uitdaging om te bepalen of wetenschappelijke content onjuist of waar is, aanzienlijk vergroot", legt Izamara Machado van Fiocruz uit.

In deze gevallen is het nog belangrijker om de bronnen van de informatie te controleren en na te gaan of de informatie afkomstig is van universiteiten, wetenschappelijke instellingen en gerenommeerde tijdschriften, zoals JAMA, Nature, Science en The Lancet.

Een andere belangrijke tip is om te controleren of er sprake is van consistentie in de gepresenteerde inhoud, de details van de gegevens en informatie van degenen die verantwoordelijk zijn voor het onderzoek, en de context en periode waarin het onderzoek is uitgevoerd.

Niet alle content is volledig onjuist; soms is het uit zijn context gehaald, verkeerd geïnterpreteerd of gemanipuleerd. Over het algemeen is het advies van de experts duidelijk: als content je op welke manier dan ook raakt, wees dan achterdochtig en controleer het dubbel voordat je het deelt.

Niet alle verantwoordelijkheid zou echter bij de burgers moeten liggen. "Deze discussie is collectief en moet overheidsbeleid omvatten dat platforms verantwoordelijk houdt voor de content die daar wordt verspreid", concludeert onderzoeker en bioloog Ana Arnt, die pleit voor netwerkregulering.