De Semitische band in muziek tussen Joden en Arabieren

Rond de eeuwwisseling verwierven de Argentijns-Israëlische dirigent Daniel Barenboim en de Amerikaans-Palestijnse wetenschapper Edward Said lof voor de oprichting van het Western-Oriental Divan Orchestra. Dit initiatief bracht musici en intellectuelen uit verschillende landen in het Midden-Oosten samen, maar voornamelijk uit Israël en Palestina.

De professionele vaardigheid van de musici resulteerde direct in succes. In 2012 werd een optreden in aanwezigheid van paus Benedictus XVI ter gelegenheid van de stichting van de Benedictijner Orde gevolgd door Barenboims uitvoering van de complete cyclus van Beethovens negen symfonieën tijdens de BBC Proms.

Dit culmineerde in 2015 in de oprichting van de Barenboim-Said Academie in Berlijn. Aanvankelijk werden beurzen toegekend aan negentig aspirant-musici uit dezelfde landen in het Midden-Oosten als het Divan Orkest, en werd de toekenning van universitaire graden en diploma's goedgekeurd. Onder de bezielende leiding van Barenboim en een groep internationale artistieke mecenassen, zoals de Argentijnse pianiste Martha Argerich, heeft de Stichting een reeks projecten ontwikkeld die tegemoetkomen aan de behoeften van orkesten wereldwijd. Financiële donaties maakten de bouw van de Pierre Boulez Concertzaal mogelijk, waar kamermuziek en modernistische composities worden uitgevoerd.

Vóór zijn vroegtijdige dood in 2003 benadrukte Edward Said dat het doel van het Divan-orkest was om door middel van muziek een gevoel van liefdevolle co-existentie te creëren waarmee de wreedheid van politiek activisme, dat de relaties tussen Semitische volkeren voortdurend teistert, overwonnen zou worden.

Zijn principes leidden onvermijdelijk tot felle veroordelingen door zowel vastberaden zionisten als fanatieke islamisten (waaronder ook niet-Arabische Iraniërs). Hun vurige religieuze overtuigingen in etnische superioriteit voedden de verschrikkelijke tragedies van de genocide in Gaza en elders in het door oorlog verscheurde Midden-Oosten.

Twee componisten hebben onlangs werken uitgebracht die zeer relevant zijn voor deze context:

Op "After The Last Sky" werkt de Tunesische oed-meester Anouar Brahem samen met muzikanten Anja Lechner, Django Bates en Dave Holland om elf suggestieve nummers te presenteren, met titels als "The Eternal Olive Tree", "The Sweet Oranges of Jaffa", "Dancing under the Meteorites" en "Edward Said's Reverie". Het zijn geen "protestliederen", maar eerder een meditatie over het Palestijnse ongemak dat wordt veroorzaakt door de schijnbaar eindeloze vervolging. De stijl is een mix van kamermuziek en etnojazz, die bijzondere aandacht verdient.

Even veeleisend is het werk van de moderne minimalist Steve Reich, die diep put uit zijn Joodse afkomst en Bijbelkennis met "Jacob's Ladder", waarin de beeldspraak van Bruegel en William Blake wordt opgeroepen door het beklimmen van ladders om Gods boodschappers in staat te stellen verlossing te brengen aan het Uitverkoren Volk. "The Traveler's Prayer" daarentegen is vergelijkbaar met Brahems "Endless Pilgrimage" en roept de vaak erbarmelijke situatie in herinnering van hen die bescherming zoeken tegen onheil.

Ik raad u aan om naar deze interessante maar ook verontrustende werken te luisteren in combinatie met het bekijken van de video's en foto's van de gruwelijke scène in Gaza, die onlangs zijn gepubliceerd door The Washington Post.

Tomar, 4 augustus 2025