Voor een nieuwe zorgwet in Spanje, het land met de langste levensverwachting in Europa

"De onbetaalde tijd die vrouwen besteden aan de zorg voor anderen, aan de uitersten van het leven, staat gelijk aan het geld dat hun familie, hun echtgenoten, de staat en de markt besparen", benadrukt de Spaanse professor Ángeles Durán Heras. En niet omdat we de les kenden, maar omdat we hem leerden kennen. Iets meer dan een maand geleden eindigde de verlenging van het pensioenmoratorium in Argentinië. Het resultaat is dat nu nog maar 1 op de 10 vrouwen, van wie velen werkzaam zijn in de huishouding, met pensioen kan gaan .

Ángeles Durán Heras behaalde haar doctoraat in de politieke wetenschappen aan de Complutense Universiteit van Madrid en was econoom. Ze was de eerste vrouwelijke hoogleraar sociologie in haar land en werkt momenteel als honorair onderzoeker bij de Spaanse Nationale Onderzoeksraad (CSIC).

Zij is een vooraanstaand expert op het gebied van onbetaald werk, met een genderperspectief; Hij heeft dit in een tiental boeken uitgewerkt. Daaronder vallen onder meer De onzichtbare kosten van ziekte, De waarde van tijd: hoeveel uur per dag mist u?, Levenslange tijd en werktijd en Onbetaald werk in de wereldeconomie. De volledige teksten zijn te raadplegen in de CSIC Digitale Bibliotheek. In 2022 werd het eredoctoraat van de Nationale Autonome Universiteit van Mexico (UNAM) uitgereikt als bekroning van eerdere onderscheidingen aan de universiteiten van Salamanca, Córdoba, Valencia en Granada.

Tegenwoordig is hij 80 jaar oud en levert hij als vrijwilliger een bijdrage aan een project om het systeem van nationale rekeningen te hervormen . Zonder dit project is het onmogelijk om vooruitgang te boeken met het herformuleren van de huidige Wet op de Algemene Zorg. Wij luisterden naar haar lezing tijdens het Ibero-American Women Leaders Program, georganiseerd door de Carolina Foundation van het Spaanse Ministerie van Buitenlandse Zaken, in de tiende editie. De bijeenkomst vond plaats in Madrid van 2 tot en met 7 maart en werd bijgewoond door vooraanstaande feministen uit de regio. Dit keer waren ze bijeengekomen om de 30e verjaardag van de Vrouwentop van de Verenigde Naties in Peking te herdenken. Dus we hervatten het gesprek.

–Naast de besparing in winstgevende tijd die echtgenoten behalen, moeten we ook bedenken dat het zorgwerk van vrouwen, het minst gemonetariseerde type, door de markt wordt bespaard. Laten we zeggen dat het in het algemeen een besparing oplevert in formele banen, ik bedoel de kosten van arbeidsreproductie . Het is de tijd die besteed wordt aan de zorg voor kinderen en ouderen in de familie. Maar hoewel kinderopvang al bijna 100 jaar lang zorgt voor instellingen, ruimtes en ad-hocwetgeving, is het de vergrijzing die momenteel de grootste druk op het hele systeem legt. Het heeft het hele landschap veranderd.

–Is kinderopvang op de achtergrond geraakt?

–Tegenwoordig worden er veel minder kinderen geboren, waardoor er minder instellingen zijn die voor iedereen kunnen zorgen, terwijl het aantal oudere kinderen enorm is toegenomen. Deze trend is ook zichtbaar in Cuba, Uruguay, Chili en Argentinië. Ook in Latijns-Amerika komt er een einde aan het demografisch dividend.

– Hoe werkt dat voordeel in relatie tot de zorg?

–Het demografisch dividend is een zeer gunstig moment voor economieën: het geboortecijfer is onder controle; de staat bespaart veel geld. Dat wil zeggen dat kinderen geboren worden zoals de bedoeling is, kinderen van wie de familie zelf heeft bepaald wanneer ze geboren worden, zodat ze met de minste nadelen vanuit hun afkomst ter wereld komen. Dit is uiteraard geen uniform of nationaal verschijnsel. In Argentinië en Brazilië is bijvoorbeeld het verschil in demografisch dividend tussen steden en zelfs tussen wijken opvallend. Nu zien we het tegenovergestelde: de vergrijzing van de bevolking. In Spanje zijn er gebieden, in Castilië en Teruel, waar drie oudere mensen naast een prachtige kerk wonen waar ze niet voor kunnen zorgen.

–Compenseert immigratie deze vergrijzing niet?

–Nee, want migranten vestigen zich vooral in grote steden en aan de kust, in groeiende economieën. Het voldoet zeker aan de vraag naar thuiszorgpersoneel, maar niet op de beste manier.

–U zei in uw lezing dat de levensverwachting elk jaar met drie maanden toeneemt.

– Uiteraard leeft de bevolking in Spanje iedere vier jaar een jaar langer. Het is een aanhoudende trend die pas tijdens de pandemie is gestopt, toen er sprake was van een hoge sterfte onder ouderen. Daarom is kinderopvang niet opgewassen tegen de enorme druk die de vergrijzing legt op de gezondheidszorg en het pensioenstelsel.

–Wat is de huidige stand van de wetgeving in dit land met de langstlevende bevolking van Europa?

–We werken momenteel aan een hervorming van onze oorspronkelijke autonomiewet, Organieke Wet 3/2007, met betrekking tot de verplichtingen die voortvloeien uit het moederschap en de gezinsverplichtingen. Ook al is het nog geen 20 jaar oud, het is inmiddels verouderd. Dit is een voorstel dat de regeringspartij zal indienen. In ons Burgerlijk Wetboek, art. 68 stelt dat het gezin de plicht heeft om huishoudelijke taken te verdelen en zo het ‘natuurlijke’ lot van vrouwen om zorg te verlenen, te verbeteren. Maar wat gebeurt er? Tegenwoordig trouwen jongeren meestal niet meer. Hieruit blijkt dat wetgeving via het gezin weinig tot geen zin heeft . Een van de nieuwe ontwikkelingen die voortkomen uit de pandemie is dat het hele verpleeghuissysteem moet worden herzien. Er is een ernstig probleem met verpleeghuizen. We moeten de kwaliteit van de dienstverlening verbeteren, maar dit betekent wel dat de prijs verdubbelt. Ten eerste is personeelsbezetting belangrijk, om de verhouding tussen bewoners en medewerkers te verbeteren. Een andere doelstelling is dat werknemers minder uren werken en beter gekwalificeerd zijn. Het ideaal op deze gebieden zou zijn om de gezinssituatie zoveel mogelijk na te bootsen.

–De pers heeft de afgelopen maanden aandacht besteed aan de bijzondere problematiek van minderjarige immigranten zonder familie.

–Ja, het zijn de zogenaamde ‘menas’ (onbegeleide minderjarige immigranten), wat betekent dat ze niet onder de hoede van een volwassene staan. Het is een politiek probleem van de allergrootste omvang. Er moet worden besloten hoeveel mensen er naar binnen mogen en welke rechten zij hebben. In eerste instantie waren het jonge Marokkanen die via de steden Ceuta en Melilla naar Nederland kwamen. Maar er komen steeds meer mensen uit heel Afrika, waar het aantal geboorten explosief toeneemt. De Canarische Eilanden zijn in een staat van ineenstorting, met dagen waarop er meer dan duizend immigranten arriveren, waarvan velen een uniek patroon hebben. Vaak verbranden jongeren hun identiteitskaart om zich voor te doen als minderjarigen, gezien de voordelen die ze van de wet krijgen. In maart werd bekend dat een jongen ervan werd verdacht zijn verzorger te hebben vermoord omdat hij van huis wilde ontsnappen. Vaak zijn dit zeer dramatische gevallen, dat is waar. Maar het allergrootste probleem is de eerdergenoemde druk om voor ouderen te zorgen.

–In Spaanse steden zie je vaak oudere mensen rondlopen, vergezeld door immigranten die voor hen zorgen. Het overgrote deel van deze verzorgers is Latijns-Amerikaans.

–Ja, dat is de meerderheid. Ze worden gekozen vanwege hun taal en krijgen vaak onzekere huishoudelijke baantjes, die ze behouden terwijl ze hun papierwerk regelen. Bij huishoudelijke diensten is dat zelfs 40%. Er zijn geen officiële cijfers, maar in verpleeghuizen worden de lichte zorgtaken – koken, schoonmaken en basiszorg – uitgevoerd door Latijns-Amerikanen, terwijl de complexere taken door Latijns-Amerikanen worden uitgevoerd. Verpleeghuizen lopen het risico hen niet illegaal in te huren. Tegelijkertijd wordt Spanje in rap tempo steeds gemengder. Het is een duurzaam proces, bestaande uit gemengde huwelijken of huwelijken tussen staatsburgers. We zien dit zowel bij recente als bij tweede-generatie immigranten, die op zoek gaan naar een partner met de oorspronkelijke nationaliteit van hun ouders.

Bent u het ermee eens dat de tijd die aan zorg wordt besteed de kern vormt van de ongelijkheid onder vrouwen?

–Tussen mannen en vrouwen wel, maar minder tussen sociale klassen of bevolkingsgroepen. Een vrouw wordt geboren met een hypotheek op haar tijd, de verplichting om zorg te verlenen. En immigratie maakt de zaken nog ingewikkelder. Hoe gaat Spanje dit oplossen? Wordt het "Trumpified"? Dat weten we niet, de Vox-partij gaat die kant op. Maar er bestaat geen twijfel over dat het historische Spaanse beleid van slecht gereguleerde immigratie, wat Vox de "trap in de deur" noemt, de gedwongen immigrant, de norm is geweest. Tegenwoordig brengt het vanwege de omvang ervan nieuwe problemen met zich mee.

–Is immigratie nog steeds verdeeld naar geslacht? Komen mannen uit Afrika en vrouwen uit Latijns-Amerika?

–Vroeger was dat wel zo, maar tegenwoordig zijn er veel Afrikaanse vrouwen die alleen komen werken in de seizoenslandbouw, bijvoorbeeld bij de aardbeienoogst. In theorie zouden ze moeten terugkeren, maar in Spanje is dat niet het geval. Bovendien komen alleenstaande vrouwen vaak naar Nederland nadat ze uit problematische gezinnen en omgevingen zijn gevlucht. De meeste mannen komen alleen. Ze willen allemaal blijven en daarna hun gezin meenemen. Maar nogmaals, als je het vanuit een genderperspectief bekijkt, is het de moeite waard om je af te vragen: moeten we middelen vrijmaken om voor deze laatste sector te zorgen? Vaak komen vaders met meerdere vrouwen en een groot aantal kinderen.

– Tijdens uw lezing bij de Carolina Foundation trok u een vergelijking tussen het aantal werknemers dat nodig is voor bepaalde geavanceerde machines en het aantal werknemers dat een oudere persoon nodig heeft.

–Voor mijn boek, The Invisible Costs of Illness , heb ik de verhoudingen onderzocht van het personeel dat nodig is voor de zorg, van de meest intensieve klinieken tot de klinieken met het meest economisch personeel, die voor jonge geesteszieke patiënten, die niet ziek zijn maar wel verzorgers nodig hebben. Dat is een lastig getal om te berekenen, omdat tegenwoordig veel diensten worden uitbesteed. Toch kwam ik tot de conclusie dat er minimaal drie verzorgers per gedetineerde nodig zijn. In Spanje werken verzorgers 37 uur per week. Maar op een bepaald forum, toen ik sprak over de verzorgers die een patiënt met de ziekte van Alzheimer in een vergevorderd stadium nodig heeft, vertelde een assistent die verantwoordelijk was voor de apparatuur mij dat bepaalde telescopen vijf mensen per dag nodig hebben, in wisselende diensten. En ik dacht meteen dat, in het kader van Alzheimer, Dat is niet overbodig, aangezien het een sector betreft waarin werknemers een zeer hoog burn- outpercentage hebben. Zorgen dat mantelzorgers gezond blijven, is geen kleinigheid. Bovendien vormen mantelzorgers een groep met veel vakbondsconflicten, omdat ze lid zijn van een vakbond. Vier jaar geleden waren de conflicten het hevigst; Ze spanden rechtszaken aan bij de rechterlijke macht. Het aantal werknemers was groter dan dat van metaalbewerkers en mensen in de transportsector.