De herlancering die de Europese Unie nodig heeft

Herlancering is een bekend concept in de Europese Unie. Vanaf het begin in 1950 zei de Fransman Jean Monnet, ideologisch architect en een van de grondleggers van Europa: "Ik heb altijd gedacht dat Europa te midden van een crisis zou worden opgebouwd en dat het de som zou zijn van de oplossingen die voor elke crisis worden aangedragen."

De eerste Europese Gemeenschap was de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) in 1951. Jean Monnet had een eenvoudig en gedurfd idee bedacht: kolen en staal waren de oorzaak van oorlogen tussen Frankrijk en Duitsland, dus waarom zouden we deze grondstoffen niet samen beheren? Frankrijk, Duitsland en de andere grondleggers van de Europese Gemeenschap (Italië, Nederland, België en Luxemburg) steunden zijn voorstel, dat een belangrijke vernieuwing bevatte: de lidstaten zouden de soevereiniteit over kolen en staal overdragen aan een gemeenschappelijke autoriteit. Dit was de supranationale Hoge Autoriteit van de EGKS, opgericht in Luxemburg in 1952. Jean Monnet was de eerste voorzitter.

De oprichting van de EGKS was zeer succesvol. Het enthousiasme en de algemene bewondering voor een innovatief proces van Europese integratie groeiden. Een proces "via de gemeenschappelijke weg", dat wil zeggen via de opeenvolgende oprichting van Europese gemeenschappen, dat uiteindelijk tot politieke eenheid zou moeten leiden.

Al snel ontstonden er voorstellen voor de oprichting van twee nieuwe gemeenschappen, eveneens gepromoot door Jean Monnet: één gewijd aan politieke eenheid (de Europese Politieke Gemeenschap, EPC) en één aan defensie (de Europese Defensiegemeenschap, EDG). Vijf lidstaten keurden deze snel goed in hun parlementen, maar in 1954 verwierp het Franse parlement ze.

Communistische en nationalistische groeperingen waren verantwoordelijk voor dit eerste grote Europese fiasco. Het gaullisme vreesde de Duitse herbewapening en de USSR was fel gekant tegen de oprichting van de Europese Gemeenschap. Deze dubbele afwijzing leidde tot de eerste grote crisis van de Europese integratie "via de Gemeenschapsroute", waaruit het drie jaar duurde om te herstellen. Dit gebeurde via wat bekendstaat als de eerste "Europese herlancering".

Het creëren van een gemeenschappelijk beleid op het gebied van buitenlandse zaken en defensie kan leiden tot een politieke unie

Jean Monnet, diep getroffen, trad af als voorzitter van de Hoge Autoriteit "om met volledige vrijheid van handelen en spreken te kunnen deelnemen aan de verwezenlijking van de Europese eenheid, die concreet en reëel moet zijn", en richtte het Actiecomité voor de Verenigde Staten van Europa op. De ideeën van dit comité waren doorslaggevend voor de eerste herlancering. waardoor de ambitieuze doelstellingen die Frankrijk had verworpen, werden verlaten, maar er werden nieuwe mogelijkheden voor Europese integratie geopend.

De Conferentie van Messina (1955) vormde het middelpunt van deze herlancering. De ministers van Buitenlandse Zaken van de zes EGKS-lidstaten kwamen daar bijeen om de toekomst te bespreken. Het doel was het integratieproces nieuw leven in te blazen en nieuwe wegen voor samenwerking te verkennen. De gekozen gebieden waren de economische en nucleaire sector. Twee jaar later werden twee nieuwe Europese gemeenschappen voorgesteld, ditmaal aanvaard door de zes lidstaten. Hun namen waren de Europese Economische Gemeenschap (EEG) en de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie (Euratom), binnen het kader van het beroemde Verdrag van Rome (1957). De Conferentie van Messina markeerde een keerpunt in de Europese integratie, dankzij de definitie van nieuwe wegen voor samenwerking.

Sinds haar oprichting heeft de Europese Gemeenschap periodes van euroscepsis en eurooptimisme gekend. Elke grote crisis heeft een heropleving gekend, waarmee Monnets voorspelling in vervulling ging. De laatste grote crisis was de verwerping van het ontwerp van grondwettelijk verdrag van de huidige Europese Unie door Frankrijk (opnieuw) en Nederland in het referendum van 2005. Sinds 2005 volgden verschillende crises elkaar op (de Grote Recessie, de eurocrisis, de vluchtelingencrisis, de Brexit, de pandemie, de oorlog in Oekraïne, enzovoort), zodat we kunnen spreken van een twintig jaar durende permacrisis.

Lees ook Groot-Europa of Grote Herbewapening Treva i Pau

Er gaan veel stemmen op die een geleidelijke fragmentatie, zelfs desintegratie, van de EU voorspellen. Maar het is ook waar dat grote crises ook grote kansen bieden. De kans die de EU vandaag de dag krijgt, is een nieuwe Europese herlancering te ontwerpen door terug te keren naar haar basisdoelstellingen.

Sinds 1954 schiet de EU tekort op het gebied van politieke unie, veiligheid en buitenlands beleid. Trumps imperialistische houding vereist dat de EU een echte geopolitieke speler wordt, een wereldspeler, niet alleen in soft power maar ook in hard power , een derde pool tussen de Verenigde Staten en China binnen het kader van een multipolaire wereldorde. Dit vereist een nieuwe conferentie in Messina om de permacrisis van 2005-2025 te boven te komen en nieuwe integratiekanalen te openen.

De meest voor de hand liggende, noodzakelijke en haalbare opties vandaag de dag omvatten het creëren van een gemeenschappelijk beleid op het gebied van buitenlandse zaken en defensie. De gangbare opvatting is dat een gemeenschappelijk beleid op het gebied van buitenlandse zaken en defensie niet kan worden bereikt zonder politieke unie, maar er kan ook worden betoogd – omgekeerd – dat een herstart op basis van buitenlandse zaken en defensie nu dringend nodig is, een mijlpaal die binnen handbereik ligt en, paradoxaal genoeg, zou kunnen leiden tot een politieke unie. We komen hier later op terug.

Treva i Pau- collectief gevormd door Jordi Alberich, Eugeni Bregolat, Eugeni Gay, Jaume Lanaspa, Carles Losada, Josep Lluís Oller, Alfredo Pastor, Xavier Pomés en Víctor Pou