De raadsels van de chemie achter vriendschap

Vriendschap zit vol clichés: vrienden zijn de familie die je kiest, vriendschappen moeten eeuwig duren en alleen vrienden uit je kindertijd zijn echte vrienden. Er zijn mensen die beweren dat er geen sprake kan zijn van vriendschap als er sprake is van seksuele spanning. Anderen zijn van mening dat ware vriendschap niet alleen op loyaliteit is gebaseerd, maar ook bestand moet zijn tegen een zekere mate van verraad.

Na een week van "platonische banketten" waarin ze met mensen uit verschillende vakgebieden spraken, bespreken neurowetenschapper Mariano Sigman en schrijver Jacobo Bergareche dit onderwerp dat ons allemaal aangaat in hun essay "Amistad" (Debate y Libros del Asteroide, 2025).

Mariano Sigman: Er bestaat geen goede neurowetenschap over vriendschap. Vriendschap is iets heel dubbelzinnigs en veelvormigs, en iets dat zo moeilijk te definiëren is, is heel moeilijk te meten in de hersenen. De romantische liefde kent duidelijkere fases waarin iedereen erg op elkaar lijkt. Maar vriendschap is een heel andere ervaring: jouw vriendschap, mijn vriendschap en zelfs jouw vriendschap met andere mensen.

Er bestaat dus geen enkele vorm in de hersenen die overeenkomt met vriendschap, alleen elementen die in de biologische essentie ervan zitten, zoals aanraking, wat verwijst naar een dier dat een ander dier ontwormt: ik zorg voor jou, jij zorgt voor mij. Als je naar dat proces kijkt, zie je dat het brein een vrij algemene expressie heeft, in verschillende mensen en culturen. Een gesprek is op zijn beurt ook een streling: als ik spreek, beweeg ik mijn stembanden, en die bewegen de lucht, en die bewegen jouw trommelvlies. De stem is een manier om aanraking te versterken. En elk van deze dingen – de stem, het lachen – heeft zijn neurowetenschappelijke componenten, maar vriendschap als zodanig niet, omdat het een concept is dat biologisch niet goed is gedefinieerd.

Mariano Sigman: Ja, er zijn er veel. Dat is het probleem: er bestaat niet één soort vriendschapshormoon, er bestaat een heel conglomeraat. Omdat vriendschap soms gespannen, soms ontspannend en soms uitdagend is. Elke toestand is een heel andere psychologische toestand, en dus ook een neurologische toestand.

Mariano Sigman: Of “ontvriending”… In “The Power of Words” heb ik uitgebreid gewerkt aan het idee dat we woorden nodig hebben om emotionele ervaringen te beschrijven. Als u over een rijkere woordenschat beschikt om te beschrijven wat er met u gebeurt, begrijpt u het beter en kunt u het beter ervaren. Een groot deel van de emotionele dubbelzinnigheid is simpelweg een kwestie van het benoemen ervan.

Zoals in het liedje uit Aventura: “Het is geen liefde, wat je voelt heet obsessie.” Die verwarring, doordat iets het verkeerde woord krijgt, of doordat er geen woord is om ernaar te verwijzen, betekent dat het niet begrepen wordt, dat het niet gecommuniceerd kan worden en dat het op een bepaalde manier niet bestaat; Het is Wittgensteins limiet. Er bestaat inderdaad geen woord voor vriendschap. Ik vind de term mooi, ik ga hem gebruiken, ik ga hem citeren en ik ga er een wandeling mee maken. Een van de waardevolle elementen van het boek is dat het een lexicon heeft gecreëerd waarmee je dingen kunt begrijpen die ons allemaal overkomen, en waarmee je precies de persoon kunt vinden die er het juiste woord voor gebruikt. Een populair idee was het idee van 'koolstofchemie'. Dit idee heeft een diepe biologie die ervoor zorgt dat je contact maakt met een andere persoon via iets dat diep in je zit, en niet via ideologie of gebruiken. En ja, dat doet veel pijn, want ook in vriendschappen heb je expressieve niches.

Mariano Sigman: Het is een soort snoei van de identiteit. Er is verdriet jegens de ander, maar ook verdriet jegens jezelf.

Mariano Sigman: We spraken met een psychiater die in een openbaar ziekenhuis werkt over psychiatrische scheidingen bij adolescenten. Ze vertelde ons dat ze bijna allemaal beginnen met pijn in de vriendschap. Omdat er iets bijna tautologisch aan is: als je een licht psychisch probleem hebt, of wat verdriet, dan zijn het je vrienden die dat oplossen, vooral in de adolescentie. Het is het typische drama van een vader of moeder: je wilt je kind alle liefde van de wereld geven, maar eigenlijk heeft hij of zij de liefde van zijn of haar vriendjes nodig. En als je het niet hebt, gaat het kapot. Er is niemand die kan vervangen wat kapot is. Als je een gebrek aan vrienden hebt – wat inderdaad gebeurt bij mensen die pech hebben – gebeurt er iets dat te maken heeft met waar je het over hebt: een eenzaamheid zonder grote betekenis, maar ook een onbegrepen eenzaamheid. Er wordt gedacht dat mensen die geen vrienden hebben, dit doen omdat ze er geen moeite voor hebben gedaan of omdat ze niet de roeping hebben om vrienden te maken. Het is een typisch probleem voor depressies in het algemeen. Als iemand zijn been breekt en niet meer kan lopen, is niemand boos omdat hij niet meer kan lopen. Maar als iemand depressief wordt en 's ochtends niet meer opstaat, dan is er een vermoeden dat hij bezig is zichzelf te ontdoen van juist datgene waartoe de ziekte hem verhindert. Iets soortgelijks gebeurt met het gebrek aan vrienden.

Het is een term waar ik nog niet aan had gedacht, maar die ik nu ineens hoor: een soort sociale depressie, een echte belemmering om contacten te leggen. Ik heb bijvoorbeeld veel vrienden, maar ik ben niet echt een natuurtalent als het om vriendschappen gaat. Ik onderhoud vriendschappen, maar ik spreek de mooie taal van vriendschap niet vloeiend. En wat je heel snel begrijpt is dat het iets is dat je raakt, of niet raakt. Het is als de kracht van iemand die goed kan praten.

Mariano Sigman: Een geschenk, ja. Voor mij is het belangrijk dat er mensen zijn die er heel goed in zijn, maar dat er ook mensen zijn die het tegenovergestelde van een gave hebben: er totaal niet in slagen. Maar de meesten van ons bevinden zich, net als ik, ergens tussenin: het is moeilijk, maar als je bepaalde hulpmiddelen en ideeën hebt, is het een goed startpunt. Er zijn dingen die we zouden moeten leren, zoals hoe we een band kunnen opbouwen, en daarin hebben we veel meer mogelijkheden dan we denken.

Mariano Sigman: Je kunt een vriend hebben die geen weerstand biedt, maar als al je vriendschappen zo zijn, zul je slechts één deel van de vriendschap ervaren: de comfortzone, maar niet de spanningszone, de ontdekking van nieuwe werelden, de mogelijkheid dat iemand je bij de hand neemt naar plekken waar je alleen nooit zou zijn gekomen.

Het is als het Overton-venster, dat zegt dat iedere tijd en iedere plaats een venster vormt naar de dingen waarover gesproken wordt, en dat wat zich buiten bevindt, niet lijkt te bestaan. Volgens politicoloog Overton is het de taak van de politiek om het raam steeds weer te sluiten. Het is bij Trump heel duidelijk: hij gebruikt hele lange zinnen die in eerste instantie onacceptabel lijken, maar die vervolgens onderdeel van het gesprek worden. Ik ga een provocerende metafoor gebruiken: vrienden zijn als Trump, die vaak het Overton Window openen en hem iets vertellen waar hij zelf nog niet eens aan had gedacht.

Vrienden zijn degenen die het op de een of andere manier definiëren. Dankzij vriendschap hebben we een lens waarmee we de wereld met een iets breder blikveld kunnen zien. Als je geen vrienden hebt die tegen je zijn, heb je een oneindig klein Overton-venster en zie je de hele tijd hetzelfde. Vriendschap heeft het vermogen ons te verruimen. De ideeën die we vandaag de dag hebben over de comfortzone, echo chambers en polarisatie zijn in feite onze eigen beslissing. Als je comfortabele vriendschappen onderhoudt, blijf je op je plek, maar dat is niet de schuld van de wereld: dat is jouw eigen zaak.

(Ook: ' Ik ben opgeleid door het lezen van mannen, maar nu lees ik alleen nog maar vrouwen ')

Jacobo Bergareche: Het is een ramp. Ik kom uit een heel groot gezin, heb drie dochters, en ik besteed hier veel aandacht aan: wij zijn het land met het laagste geboortecijfer ter wereld, na het Vaticaan. Er zijn veel mensen die enig kind zijn, en nu gaan we naar de volgende generatie: enig kind van ouders die enig kind zijn. Hier in Spanje wordt veel gesproken over de figuur van de zwager. Maar de zwager zal binnenkort een mythologisch wezen zijn, hij zal niet meer bestaan.

Noch neef, noch broer, en ook niet het netwerk waarop de mediterrane cultuur steunde. Vóór het bestaan ​​van de sociale zekerheid was het netwerk het gezin. Maar die familie zoals wij die kennen, houdt op te bestaan. Wat wij overhouden zijn vrienden: de wetenschap hoe we een web van vriendschap moeten weven, want we zullen geen broers, zussen, neven of ooms meer hebben. Het enige waar we ons aan vast kunnen houden zijn onze vrienden, een gevoel van broederschap met de vreemdeling. Dat we het zullen moeten bouwen. Daarom lijkt het relevanter dan ooit om over vriendschap te praten.

Jacobo Bergareche: Ik denk dat er twee redenen zijn. Eén daarvan is het uitsterven van de familie en van bloedverwante netwerken van genegenheid. Het is dus van groot belang dat we ons richten op vriendschap, omdat het van ons afhangt en niet van het feit of we kinderen hebben.

En de andere is een soort vermoeidheid van de romantische liefde, die sinds de romantiek de dominante vorm van liefde in de literatuur is geweest. Er is veel geschreven over vriendschap, maar dat is lang geleden. Aristoteles schreef, Montaigne schreef, maar vriendschap als uiteindelijk doel van een verhaal is verdwenen. Waar mensen in geïnteresseerd waren, waren de geslachtsklieren, seks en passie. Het verhaal van romantische liefde boeit ons: dat is de soap. Dat ze kussen, dat ze samen slapen, dat boeit ons. Aan de andere kant verveelt de liefde van vriendschap ons, omdat die geen grote hoogten kent. Vrienden kussen elkaar niet zomaar, vriendschap is promiscue: je accepteert dat je vriend andere vrienden heeft. Het is een kalme liefde die niet vervaagt.

Jacobo Bergareche: Ja, er zijn zekerheden. Het eerste en meest voor de hand liggende is dat wanneer je mensen bij elkaar roept om over vriendschap te praten, iedereen komt. Het boek begint zelfs met een regel van Shakespeare: “Ik ben nooit zo gelukkig als wanneer ik aan mijn vrienden denk.”

Een andere zekerheid is dat vriendschap een belangrijk onderdeel is van ieders leven. Met andere woorden: zonder vrienden kun je niet leven. We willen altijd betere vrienden hebben en als we die niet hebben, willen we ze vinden. Vriendschap is een voortdurende zoektocht. Een ander interessant feit is dat wanneer je mensen vraagt ​​naar een vriend die ze verloren hebben, iedereen zich een verraad herinnert.

Wat men echter vergeet, is dat het merendeel (99%) van de vrienden die iemand kwijtraakt, dit doet omdat ze elkaar niet meer bellen. Op een dag komt hij ze tegen op straat en zegt: "Hé, laten we een kopje koffie drinken", maar hij spreekt geen datum af.

Jacobo Bergareche: Ja, er is een heel duidelijk stereotype: dat jeugdvrienden de echte vrienden zijn en dat het later heel moeilijk is om vrienden te maken. De vrienden die je later krijgt, zijn vriendschappen met kwetsbare banden en dus minder belangrijk. Maar dat is niet waar. Een vriend van twee dagen geleden kan degene zijn die jou begrijpt en met wie je vanuit je hart kunt praten, terwijl een vriend uit je jeugd je alleen over zijn eigen jeugd kan vertellen.

Jacobo Bergareche: Het lijkt er niet op dat je op enig moment in je leven je vrienden kiest. Je denkt misschien dat je als volwassene zelf je vrienden kiest, maar dat is niet helemaal waar. Je zoekt naar vrienden, maar als de ander niet in dezelfde stemming is, zal er geen vriendschap ontstaan. Het hangt ervan af of de andere persoon ook kijkt en of er een plek beschikbaar is voor iemand. Hoezeer je ook denkt dat we het over alles eens zijn, soms laat het leven gewoon geen ruimte voor een nieuwe vriendschap.

Jacobo Bergareche: Stel je eens voor wat een vriend is. Er waren veel mensen die probeerden dit uit te leggen... Papo Kling, iemand met wie we spraken, zei dat een vriend misschien iemand is die het begrijpt zonder al te veel uitleg. Ik vind die definitie leuk, hij is heel goed. Rosa Montero zei dat een vriend een hond is die 30 kilo of meer weegt.

(*) Het is een kennis-ecosysteem voor verandering, van waaruit we de laatste wereldwijde trends analyseren. Dit doen we door ons te richten op informatieve kwaliteit en vanuit een essentieel redactioneel uitgangspunt: vooruitgang zonder humanisme is geen echte vooruitgang.