De AfD experimenteert zelf: de politieke tegenstander moet niet gegrild, maar gekookt worden

Provocatie is hun principe, taboes doorbreken hun instrument. Met deze strategie heeft de AfD zich in het middelpunt van de belangstelling gemanoeuvreerd. Waar anderen rode lijnen zagen, zag de AfD een kans om haar zichtbaarheid te vergroten. Maar de mechanismen van de politieke onrust lijken te zijn vastgelopen. Na een hoge vlucht te hebben genomen in de federale verkiezingscampagne en het beste resultaat in hun geschiedenis te hebben behaald, zijn de zelfverklaarde critici van het systeem stilgevallen. Een zeldzaam moment dat hun politieke tegenstanders hebben kunnen uitbuiten.

Eerst classificeerde het Bundesamt für Verfassungsschutz de AfD als bewezen rechtsextremistisch, vervolgens werd het bijbehorende rapport gepubliceerd en onlangs stemde de SPD ermee in om procedures voor te bereiden om de AfD te verbieden. Tot overmaat van ramp is er een conflict ontstaan over de slogan "remigratie", die een wig lijkt te drijven tussen delen van de partij en haar rechtse vleugel.

Nu worstelt de partij met een nieuwe strategie. De passende slogan is al gevonden: gematigdheid. Maar voor een partij die, met name in Oost-Duitsland, is ontstaan dankzij radicalisme en een duidelijke afbakening van de "oude partijen", is een abrupte koerswijziging riskant: hoe kan de toon beschaafd worden zonder de eigen achterban te verliezen? Of is gematigdheid uiteindelijk slechts de volgende zet in een spel met een dubbele bodem?

“De AfD heeft remigratie uit haar beleidsplatform verwijderd”

Afgelopen weekend ontwikkelden de gebeurtenissen zich razendsnel. In een chatgroep van de AfD-fractie in het parlement op de berichtendienst Telegram werd het hectisch. "De AfD heeft de termen remigratie en Duitse Leitkultur uit haar beleidsplan geschrapt", aldus de woordvoerder. Hoofdschuddende emoji's volgden als reactie op wat de fractie in het parlement van de Bondsdag naar verluidt had besloten tijdens haar besloten vergadering, die toen nog in volle gang was. Klopte dit, of probeerde de "politieke tegenstander" onrust te stoken?

Kort daarna berichtten ook de mainstream media over de kwestie. De krant Bild kopte: "Strijdterm geschrapt! AfD scheidt zich af van 'Duitse Leitkultur'." Leden van verschillende chatgroepen konden het nauwelijks geloven. Ongeloof verspreidde zich, wat 's avonds omsloeg in opluchting. "Het was blijkbaar een 'werkdocument'. Dat is goed nieuws, maar het laat ook zien dat er binnen de AfD nog steeds stromingen zijn die het vleien van de CDU als een geschikte strategie beschouwen", schreef een gebruiker.

Een zin die, gezien de aanvankelijk langzaam maar inmiddels steeds sneller doorgevoerde strategiewijziging van de Alternative für Deutschland, een dilemma blootlegt: wie al jaren op confrontatie vertrouwt, kan niet zomaar dichter bij het politieke midden komen zonder aan geloofwaardigheid in te boeten en een deel van zijn achterban op te offeren.

De verschuiving van oproer naar gematigdheid was al in maart gaande, toen co-partijleider Tino Chrupalla aankondigde dat zijn partij in de komende zittingsperiode een gematigde toon zou aanslaan. Het debat over "remigratie", geïnitieerd door Maximilian Krah, markeerde de volgende stap, maar stuitte op aanzienlijk meer tegenstand binnen zijn eigen kamp.

In juni luidde Maximilian Krah de noodklok in een gesprek met de rechtse uitgever Götz Kubitschek. Geconfronteerd met de dreiging van een partijverbod pleitte hij ervoor de term 'remigratie' te laten vallen, ook al had hij zelf aanzienlijk bijgedragen aan de verspreiding ervan. Een koerswijziging die door rechtse politici werd gezien als 'het overschrijden van rode lijnen'. De bezorgdheid groeit dat de partij geleidelijk de volgende 'oude partij' zou kunnen worden – aangepast, uitgehold en ontdaan van haar oorspronkelijke agenda.

De uren verstrijken en de praatgroepen worden stil. Tijdens de afsluitende persconferentie benadrukken de twee partijleiders, Alice Weidel en Tino Chrupalla, dat de richtlijnen van de partij onveranderd blijven.

Wat wil de AfD nu eigenlijk?

Er is een duidelijke definitie van remigratie, waaraan de partij zich blijft houden: "Remigratie omvat alle maatregelen en prikkels voor de grondwettelijke en rechtmatige repatriëring van buitenlanders die het land moeten verlaten om naar hun thuisland te gaan. De AfD maakt geen onderscheid tussen Duitse burgers met en zonder migratieachtergrond." De partij hanteert deze definitie sinds 2024.

Alles blijft dus bij het oude, en de berichtgeving over een aangenomen gedragscode en de genoemde strategiewijziging is net zo fout als het schrappen van twee sleutelbegrippen?

Terwijl het mediadebat aan kracht wint, publiceert het nieuwsportaal Politico een intern document dat alle strategische speculaties in de kiem moet smoren. Het document, getiteld "Faction Retreat: Introduction of the Strategy Process", maakt zijn belofte waar. Op 55 pagina's legt het de korte-, middellange- en langetermijnstrategie van de Alternative für Deutschland (AfD) bloot, gebaseerd op een gedetailleerde analyse van de politieke situatie en de recente federale verkiezingen.

Officieel is het document slechts een individueel initiatief van Beatrix von Storch, maar in feite vat het samen waar een groeiend deel van de AfD strategisch naar streeft: afstand nemen van het nationalistische kamp en zich aansluiten bij de ‘politieke mainstream’.

De eerste pagina van de presentatie laat al zien hoe dit nieuwe strategische denken er concreet uitziet. Trouw aan het motto "Na de verkiezingen is voor de verkiezingen", worden ambitieuze doelen geformuleerd: "Nieuw potentieel aanboren, de acceptatiesfeer vergroten, de brandmuur doorbreken, regeringsverantwoordelijkheid nemen." Een foto van de Bondskanselarij siert de linkerkolom van het document. Waarom bescheiden blijven als de macht binnen handbereik lijkt?

Maar de volgende pagina's, doorspekt met diagrammen en grafieken, laten duidelijk zien hoe ver deze bewering van de werkelijkheid afstaat. Volgens een "Insa Potential Analysis" die iets minder dan een maand geleden werd gepubliceerd, kan 56 procent van de bevolking zich "in principe niet voorstellen om op de AfD te stemmen". Een ander diagram verwijst naar een onderzoek van Infratest dimap. Volgens dit onderzoek blijft 68 procent van de stemgerechtigde burgers tegen deelname van de AfD aan de regering.

In plaats van vurige toespraken willen ze zich richten op ernst en controle

Tegelijkertijd documenteert de krant een verschuiving in het sentiment in het debat over het verbod van de partij. Terwijl in januari een meerderheid zich uitsprak tegen een verbod, toonde een peiling van de onderzoeksgroep Wahlen in mei 2025 – na de publicatie van het rapport van het Bundesamt für Verfassungsschutz – een relatieve meerderheid van 48 procent vóór een verbod. Slechts 37 procent vindt een verbod op de AfD de verkeerde aanpak.

Voor de fractie is dit een duidelijk signaal dat het debat over een dergelijke procedure niet zal worden aangewakkerd door nieuwe argumenten. In plaats van vurige toespraken in de Bondsdag zal de focus in de toekomst liggen op ernst en controle.

Om duidelijkheid te scheppen over wat dit precies inhoudt, presenteerde Stephan Brandner, plaatsvervangend federaal woordvoerder van de AfD, tijdens de fractievergadering een document met de titel "Principes voor gedrag tijdens plenaire vergaderingen". De interne gedragscode moet worden opgevat als een soort richtlijn waaraan alle parlementsleden zich voortaan moeten houden.

De politieke tegenstanders worden niet aan de tand gevoeld, maar gekookt. En op een gegeven moment, althans volgens het plan, zou de Unie een stadium van volwassenheid moeten bereiken waarin de christendemocraten bereid zijn tot samenwerking.

Het doel is om de CDU te dwingen tot een strategische verdediging

De verbale tactiek omvat ook een bewuste verschuiving van de machtsverhoudingen. De "verschillen tussen de CDU/CSU en de SPD moeten onoverbrugbaar worden gemaakt", aldus von Storchs presentatie, zodat de breuklijnen dieper worden en "partijoverstijgende coalities" worden voorkomen. De AfD zou zich klassieke CDU/CSU-thema's – economie, energie en financiën – toe-eigenen om de "druk" te verhogen. Het doel is de CDU in een strategisch defensief te dwingen, zowel inhoudelijk als qua machtspolitiek.

De CDU moet een pion worden, en de Alternative für Deutschland (AfD) moet de toon zetten. Om deze visie te verwezenlijken en het luchtkasteel te transformeren tot het rijk van de bondskanselier, wil de AfD haar kiezerspotentieel optimaliseren. Sinds haar oprichting is de partij bijzonder succesvol geweest in het mobiliseren van niet-stemmers.

Bij de laatste federale verkiezingen bedroeg het aandeel niet-stemmers dat voor het eerst op de AfD stemde 33 procent. Deze kiezersbasis, waarop de AfD al lange tijd vertrouwt, dreigt op te drogen. Sinds 2013 heeft de partij een groot deel van het potentieel aan niet-stemmers voor zichzelf weggekaapt. Ook op dit vlak wil de partij koers bijstellen en zich richten op vier kiezersgroepen: vrouwen, babyboomers, Duitsers met een migratieachtergrond en religieuze christenen.

Maar wat betekent dit allemaal? De strategie lijkt helder en tegelijkertijd onzeker. De AfD-fractie neemt het voortouw, terwijl de Oost-Duitse deelstaatsverbanden zich terugtrekken. Terwijl Thüringen onwrikbaar vasthoudt aan "remigratie" als kernthema van het programma, steunt het Berlijnse deelstaatsverband de nieuwe koers. De Brandenburgse AfD daarentegen houdt vast aan haar oude, opstandige stijl, wat resulteert in inconsistente en soms zelfs tegenstrijdige acties van de partij.

Sommigen zien het als een historisch moment, anderen als een verraad.

Maar de federale parlementaire fractie doet haar ding, want de nieuwe koers is meer dan alleen een retorische aanpassing. Het is een poging om de verontwaardiging te vervangen door een machtsmodus. Tot elke prijs? Er ontstaat al een kloof tussen strategische gematigdheid en ideologische wortels, die door de partij en haar achterban heen golft. Sommigen voelen een historisch moment, anderen een verraad.

De partijleiding balanceert nog steeds op de ketel. De dubbele bodem is nog niet herkenbaar als een valkuil. Maar de vraag blijft: hoe lang kan een partij overeind blijven als de basis gericht is op confrontatie, terwijl de leiding zich richt op coalitiemogelijkheden? Gematigdheid mag tactisch slim zijn, maar zonder geloofwaardigheid blijft het een zinloze manoeuvre. De strategiewijziging die na de federale verkiezingen is ingezet, is in volle gang en is de duidelijkste poging tot nu toe om de AfD terug te brengen naar een politieke normaliteit. Trouw aan het motto: "Duitsland, maar dan normaal." De AfD lijkt te hebben besloten dat ze meer op het Duitsland van vandaag moet gaan lijken als ze inspraak wil hebben in wat normaal is.