Theatertreffen Berlijn | Beter sterven

“Als twee mensen ruziemaken, is dat drama”, verduidelijkt theatermaker Einar Schleef. Maar drama wordt, zoals we weten, steeds minder op theaterpodia opgevoerd: het heeft allang plaatsgemaakt voor narratieve en documentaire, installatie- en performatieve vormen. Dit geldt ook voor »[EOL]. 'End of Life', dit 'virtuele ruïneslandschap', zoals de ondertitel zegt, dat werd uitgenodigd voor het Theatertreffen in Berlijn en nu te zien is in de Martin-Gropius-Bau.

Er is hier niemand die vecht, behalve misschien het publiek met de technologie. De actie verplaatst zich naar de virtuele ruimte. De vraag lijkt misschien wat kinderachtig, maar ze is duidelijk: is in dit geval niet alleen het drama verloren gegaan, maar is er misschien helemaal geen sprake meer van theater?

De basisafspraak dat één persoon op een speelse manier met de ander omgaat terwijl een derde persoon toekijkt, komt te vervallen. De actie vindt plaats in animaties. Als er iemand hier daadwerkelijk speelt, is het de toeschouwer – of moeten we zeggen de deelnemer? – uitgerust met een koptelefoon en een VR-bril. - hijzelf.

Waarschijnlijk is het alleen een podiumkunst in de breedste zin van het woord. Het evenement kan beter omschreven worden als een combinatie van animatiedesign, virtueel parkour en gamedesign, waar soms luidkeels om gevraagd wordt en die eindelijk als kunstvorm erkend moet worden. Esthetische criteria voor dit soort schouwspelen zijn nog niet gevonden.

»[EOL]. ‘End of Life’, dat het regisseursduo Darum in coproductie met Brut Wien ontwikkelde, neemt je ongeveer 90 minuten mee naar een andere wereld. In opdracht van een fictief technologiebedrijf bezoekt de geïsoleerde kijker verlaten virtuele werelden om te beslissen of deze moeten worden overgebracht naar een nieuwe metaverse of moeten worden verwijderd.

Daarmee rijzen effectief vragen over de digitale nalatenschap van overledenen. Maar al snel krijgt de virtuele reis een eigen leven en verandert het vrij technische proces dat tot het wissen van gegevens leidt, in een directe confrontatie met de overledene, die vooral emotioneel aangrijpend is.

Iedereen die eindelijk van de bril af is, zich waarschijnlijk nog in een post-virtuele waanzin bevindt en al eerder aan soortgelijke VR-experimenten heeft meegedaan, zal merken dat dit spektakel uit Wenen technisch geavanceerder is en, als we dat woord mogen gebruiken, "vlekkeloos" verloopt, maar ook dramaturgisch geavanceerder, omdat het niet uitsluitend op effecten vertrouwt, maar probeert een verhaal te vertellen.

Niettemin, »[EOL]. 'Einde van het leven' veroorzaakte een dubbel ongemak voor de criticus. Enerzijds is er het fysieke ongemak dat sommige bezoekers van VR-evenementen ervaren. Een lichte hoofdpijn, een beetje koud zweet op het voorhoofd en een misselijk gevoel in de maag – het is als de ochtend na een nacht met iets te veel gin-tonic. Het verschil is dat het smaakplezier en de roes nooit eens in overweging werden genomen.

Het andere aspect betreft meeslepende belevingswerelden, zoals die in het algemeen worden gecreëerd in VR-producties. Zonder enige terughoudendheid worden de grote emoties opgeroepen op een manier die vrijwel niemand in het ‘klassieke’ acteurstheater zou durven doen. Het publiek, overweldigd door de technologische verfijning, zou het teveel aan pathos gemakkelijk moeten vergeven. Maar behoort tot de schoonheid van theater niet ook het analytisch vermogen? Staan de kunstenaars hier niet op de tweede plaats ten opzichte van de revolutie van Brecht? Dit is geen theater in het wetenschappelijke tijdperk, maar een kunstvorm voor een opnieuw betoverde wereld.

Voorstellingen in het kader van het Theatertreffen: 10 t/m 12 en 14 t/m 18 mei. www.berlinerfestspiele.de