Gaza-oorlog | Steinmeiers bezoek aan Israël: absolutie in plaats van verantwoordelijkheid

Op 12 mei ontvangt Bondspresident Frank-Walter Steinmeier de Israëlische president Isaac Herzog in Berlijn. De aanleiding: 60 jaar diplomatieke betrekkingen tussen Duitsland en Israël. De volgende dag reizen ze samen naar Israël , waar Steinmeier ook premier Benjamin Netanyahu zal ontmoeten, de man tegen wie de hoofdaanklager van het Internationaal Strafhof, Karim Khan, een arrestatiebevel heeft aangevraagd vanwege oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid. In het jubileumjaar beschouwt de Bondsregering zichzelf als “verenigd in haar toewijding aan gemeenschappelijke waarden” – aldus een verklaring van het Bondsministerie van Buitenlandse Zaken.

De symbolische betekenis van dit bezoek is duidelijk. Onder leiding van Netanyahu escaleerde de Israëlische oorlog in Gaza tot een aanval die door militairen en overheidsfunctionarissen in verband werd gebracht met het doel om Palestijnen te verdrijven en uit te roeien. Het resultaat kan moeilijk ontkend worden: wat er in de Gazastrook gebeurt, voldoet aan de criteria van genocide , zoals gedefinieerd door de advocaat en Holocaust-overlevende Raphael Lemkin. Deze inschatting wordt inmiddels gedeeld door diverse mensenrechtenorganisaties, zoals Amnesty International en Human Rights Watch.

Tegen deze achtergrond lijkt Steinmeiers bezoek op een absolutie, een handdruk boven de graven van tienduizenden mensen . Tegelijkertijd normaliseert hij het feit dat Israël honger nu als oorlogswapen gebruikt door humanitaire hulp te blokkeren. Het bezoek is een signaal: Duitsland staat niet alleen aan de kant van Israël, maar ook aan de kant van een internationaal gezochte oorlogsmisdadiger – en van een regering onder wier leiding, naar alle tekenen wijzen, een genocide plaatsvindt . Deze symbolische nabijheid geeft Netanyahu’s koers legitimiteit. Voor veel Palestijnen en kritische waarnemers is dit een verklaring van moreel bankroet – en voor autoritaire regimes van Ankara tot Moskou tot Washington is het een duidelijk teken: systematisch geweld kan zonder gevolgen blijven, zolang de allianties maar goed zijn.

Het bezoek is een signaal: Duitsland staat niet alleen aan de kant van Israël, maar ook aan de kant van een internationaal gezochte oorlogsmisdadiger.

Sinds Angela Merkel in 2008 in de Knesset verklaarde dat de veiligheid van Israël deel uitmaakt van de bestaansreden van Duitsland, is deze zin een dogma geworden in de buitenlandse politiek. Het is tevens het leidmotief van een deel van links in Duitsland, dat onvoorwaardelijke solidariteit met Israël uitstraalt en nog steeds impact heeft. Maar wat betekent raison d'état (staat van bestaan) als Israël een door haar bezet gebied tot puin herleidt, opzettelijk burgers, reddingswerkers en journalisten doodt en humanitaire hulp blokkeert? Na Steinmeiers bezoek lijkt het antwoord pijnlijk eenvoudig: de Duitse raison d'état is losgekoppeld van elke morele claim.

Het dient niet langer – en misschien nooit – het kritische besef van de Duitse verantwoordelijkheid zoals die voortvloeit uit de Shoah. Integendeel: tegenwoordig ondermijnen staatsredenen het geheugen. In zijn boek “Absolution?” toont politicoloog Daniel Marwecki aan dat de Duits-Israëlische betrekkingen vanaf het begin weinig te maken hadden met het verwerken van het verleden. Het was een kwestie van buitenlandpolitieke berekening: de jonge Bondsrepubliek zocht aansluiting bij de westelijke statengemeenschap – niet uit verantwoordelijkheidsgevoel, maar om haar reputatie na de Holocaust te herstellen. Israël, dat destijds nog niet onder de bescherming van de VS stond, was op zijn beurt afhankelijk van steun bij de staatsopbouw. Een nuchtere deal: absolutie in ruil voor erkenning. Pas later werd het zogenaamd het morele fundament van het Duitse buitenlandse beleid – een fundament dat allang los is geraakt van ethische eisen.

Iedereen die vandaag de dag zwijgt over de oorlogsmisdaden in Gaza in naam van de historische verantwoordelijkheid – of, zoals Steinmeier ze nu demonstratief normaliseert – terwijl tienduizenden kinderen onder het puin worden bedolven door Israëlische bommen, maakt van de herinnering een instrument om de andere kant op te kijken. Een beroep doen op de Shoah blijkt een holle frase te zijn als het, gezien de verschrikkingen van het heden, faalt.

Iedereen die vandaag de dag in naam van historische verantwoordelijkheid zwijgt over de oorlogsmisdaden in Gaza, gebruikt het geheugen als instrument om de andere kant op te kijken.

Het is duidelijk dat Duitsland als daderland een andere relatie met Israël heeft dan bijvoorbeeld Frankrijk of Oekraïne. Historisch gezien kunnen bijzondere diplomatieke betrekkingen gerechtvaardigd worden. Maar Duitsland is nu medeplichtig – via retorische steun, via wapenexporten, via de groeiende bereidheid om kritiek op Israël in eigen land te gebruiken als een lakmoesproef voor politieke loyaliteit en als een blauwdruk voor uitsluiting.

Zelfs volgens haar eigen logica is de Duitse politiek allang in een impasse beland. Terwijl de transatlantische alliantie onder Trump steeds verder afbrokkelt, ondermijnt het morele falen van de Duitse regering in de omgang met Gaza haar geloofwaardigheid. Wie de mensenrechten en het internationaal recht zo selectief verdedigt, verliest zijn gezag. De veelgeroemde ‘regelgebaseerde orde’ verliest zijn waarde wanneer de standaard zo openlijk in duplicaat wordt toegepast.

Wie verwacht dat Steinmeier kritische woorden zal vinden in Jeruzalem, komt waarschijnlijk bedrogen uit. Theoretisch gezien zou de bondspresident zijn reis kunnen gebruiken om niet alleen Israël, maar ook het bezette Palestina te bezoeken. Maar zelfs een dergelijk bezoek aan de Westelijke Jordaanoever is niet gepland, hoewel de situatie daar de afgelopen maanden dramatisch is verslechterd als gevolg van kolonistengeweld en militaire repressie door het Israëlische leger.

Wat we nodig hebben is een Duits beleid voor het Midden-Oosten dat zich niet langer verbergt achter symbolische stelregels, maar dat kijkt, benoemt – en bij twijfel tegenspreekt.

In het noorden van de Westelijke Jordaanoever leidden Israëlische aanvallen op steden als Jenin en Tulkarm tot de ontheemding van meer dan 40.000 mensen. Dit is de grootste gedwongen ontheemding in de regio in decennia. De Duitse bondspresident lijkt hier geen interesse in te hebben – althans, niet genoeg om het met eigen ogen te willen zien. En dat terwijl extreemrechtse ministers als Bezalel Smotrich en Itamar Ben Gwir openlijk aandringen op een de jure annexatie van de Westelijke Jordaanoever – een stap die de tweestatenoplossing definitief ten onder zou laten gaan.

Er is een koerswijziging nodig. Een Duits beleid ten aanzien van het Midden-Oosten dat zich niet langer verschuilt achter symbolische stelregels, maar dat eerder kijkt, benoemt en bij twijfel tegenspreekt – en dat gebonden is aan universele principes, niet aan strategische loyaliteiten. Zolang dit niet gebeurt, zal de Duitse solidariteit met Israël geen les uit de geschiedenis blijven, maar een verdraaiing ervan.