Endüstri 4.0 yeterli değil. İşletmelerin yeni bir zorlukla yüzleşmesi gerekiyor.

• Alventa, Avrupa'da (çip ve yarı iletken üreten şirketler de dahil olmak üzere) ultra saf fosforik asitin önemli bir tedarikçisidir. Bu nedenle, üretim kalitesinin korunması ve dış etkenlerden korunması hayati önem taşır. Modern dijital çözümler bunun anahtarıdır.
• Şirket son yıllarda üretimin dijitalleştirilmesi ve Endüstri 4.0 dönüşümlerine odaklanıyor. BT Başkanı Barbara Augustynek ve ESG Yönetim Kurulu Temsilcisi Marcin Cholewa bu konuda neler söylüyor?
• Söyleşi, WNP Ekonomik Trendler tarafından Yeni Endüstri Forumu (Katowice, 14-15 Ekim 2025) kapsamında hazırlanan "Kasetten Algoritmaya. Dijitalleşme Endüstrinin Geleceğini Nasıl Şekillendiriyor" başlıklı raporun temelini oluşturacak bir dizi röportajın parçasıdır.

Dijitalleşme alanında son beş yılda ne gibi yatırımlar yaptınız?

Son beş yılda, Endüstri 4.0 kavramına adım adım yaklaşmamızı sağlayan çok sayıda dijital yatırım gerçekleştirdik. Üretim ve yönetim süreçlerini destekleyen bir ERP sistemi hayata geçirdik, elektronik belge akışını başlattık ve seçili alanlarda robotik uygulamaları hayata geçirdik.

Aynı zamanda BT altyapımızı modernize ediyor, giderek artan veri hacimlerini ve BT/OT entegrasyonunu karşılayacak şekilde hazırlıyoruz.

Kuruluşunuzun dijital olgunluğunu nasıl değerlendiriyorsunuz?

- Orta düzeyde – temel çözümler uyguladık, ancak bilinçli olarak daha fazla optimizasyon potansiyeli görüyoruz. BT/OT entegrasyonunda, yapay zeka ve makine öğreniminin kullanımında ve izleme ve veri analitiğinin geliştirilmesinde en büyük fırsatları görüyoruz.

Önümüzdeki birkaç yıl için özellikle Endüstri 4.0 ile ilgili hangi dijitalleşme projelerini planlıyorsunuz?

İleriye dönük olarak, sürekli büyümeyi planlıyoruz. Başlıca girişimlerimiz arasında daha fazla süreç otomasyonu, siber güvenliğin güçlendirilmesi ve yapay zeka/makine öğrenimi optimizasyon araçlarının uygulanması yer alıyor. Ayrıca, ESG hedeflerimizi ve CSRD raporlama gerekliliklerimizi desteklemek için enerji ve emisyon izleme sistemlerine yatırım yapmayı da düşünüyoruz.

Mevzuata uyumun sağlanmasında dijital çözümlere dayalı ISO 50001 enerji yönetim sisteminin hayata geçirilmesi önemli bir unsur olacak.

Amacımız Endüstri 4.0’ın potansiyelini tam olarak kullanabilen bir organizasyon seviyesine ulaşmaktır.

Dijitalleşmenin şirket için karlı olması ve maliyetleri düşürmesi gerekiyor

Peki bu yatırımlara karar verirken hangi kriterler ön planda tutuluyor?

Yatırım kararlarımızı çeşitli faktörlere dayandırıyoruz. En önemlileri maliyet düşürme, rekabet gücünü ve üretim verimliliğini artırma, kalite ve süreç öngörülebilirliğini sağlamadır.

Yasal gereklilikler ve müşteri beklentileri de giderek daha fazla önem kazanıyor ve gelişim yönlerini giderek daha fazla belirliyor. Ayrıca, otomasyonun mevcut iş gücü piyasasında paha biçilmez bir değer olan personel eksikliklerini telafi etmeye yardımcı olduğunu görüyoruz.

Dijitalleşmeyi hayata geçirmede kimlerle iş birliği yapıyorsunuz? Ulusal düzeyde hangi engelleri görüyorsunuz?

Dijitalleşmeyi hayata geçirirken BT/OT sağlayıcıları, üniversiteler ve araştırma-geliştirme merkezleriyle iş birliği yapıyoruz. Ayrıca, yenilikçi çözümler ve yeni bir bakış açısı getiren girişimlerle iş birliğine de değer veriyoruz.

Şirketlerin dijitalleşmesinin önündeki en büyük engeller arasında maliyetler ve karmaşık finansman süreçleri, BT/OT ve yapay zeka uzmanlarının sınırlı erişimi ve bazı çalışanların dijital okuryazarlığının yetersiz olması yer alıyor. Tüm bunlar, şüphesiz yeni teknolojilerin benimsenmesini yavaşlatıyor.

Polonya'da yapay zeka kullanımının düşük olmasının nedenleri nelerdir? Yapay zekanın endüstriyel potansiyeli hangi alanlarda en yüksektir?

Bana göre, Polonya'da yapay zeka kullanımının düşük olmasının üç ana nedeni var: veri olgunluğunun eksikliği (dağınık ve ERP/MES ile uyumlu değil), maliyet engelleri ve özellikle KOBİ'lerde belirsiz yatırım getirisi, yapay zeka/işletme teknolojileri (OT) uzmanlarının yetersizliği ve sınırlı bir deneme kültürü. Ayrıca, düzenleyici kurumların dikkatli olması ve uzun tedarik süreçleri de kilit öneme sahip. Verilerin düzenlenmesi hayati önem taşıyor , çünkü sağlam bir temel olmadan yapay zeka uygulamaları parçalı ve etkisiz kalıyor.

Yapay zekâ , enerji tüketimini azaltma, üretim parametrelerini, lojistiği ve tedarik zinciri yönetimini hassas bir şekilde ayarlama gibi süreç optimizasyonunda en büyük potansiyele sahiptir . Tahmin ve planlama da umut vaat etmektedir: talep tahmini, üretim planlaması ve öngörücü bakım.

Yapay zeka alanında ne gibi yatırımlar yaptınız veya yapmayı planlıyorsunuz?

Şimdiye kadar neler yaptık? Seçili süreçleri otomatikleştirdik ve veri katmanını düzenliyoruz. Neler planlıyoruz? Üretim planlaması için yapay zeka/makine öğrenimi araçları geliştiriyoruz, tedarikçiler ve araştırma enstitüleriyle iş birliği yapıyoruz ve daha hızlı ve daha iyi iş kararları almak için analitik çözümler (panolar, KPI'lar) oluşturuyoruz.

Amacımız, dijital olgunluğu kademeli olarak artırarak yapay zekanın süreçlerin sadece bir eklentisi değil, ayrılmaz bir parçası haline gelmesini sağlamaktır.

Polonya'daki işletmeler dijitalleşiyor, ancak hız değişiyor

Polonya devletinin ve üretim ve yönetim süreçlerinin dijitalleşmesi, sürdürülebilir kalkınma hedeflerinin (ESG) uygulanmasını ne ölçüde destekliyor? Uyguladığınız dijital çözümler, örneğin enerji optimizasyonu, karbon ayak izi, raporlama şeffaflığı ve sosyal sorumlulukla ne ölçüde ilişkili?

Dijitalleşme, ESG hedeflerinin uygulanmasını giderek daha fazla destekliyor, ancak Polonya'daki değişimin hızı eşitsiz. Bir yandan, kurumlarla raporlamayı ve iletişimi kolaylaştıran e-devletin dinamik gelişimi var, diğer yandan birçok şirket hâlâ düşük bir dijital olgunluk seviyesi sergiliyor.

Sanayide dijitalleşme gerçek sonuçlar getiriyor: Otomasyon enerji ve kamu hizmeti tüketiminin daha iyi izlenmesini sağlıyor ve gelişmiş analitikler karbon ayak izinin azaltılmasını ve süreç optimizasyonunu destekliyor.

Enerji yönetim sistemlerini, ürün karbon ayak izi hesaplamalarını ve CSRD uyumlu raporlamayı mümkün kılan çözümleri giderek daha fazla uygulamaya koyuyoruz. Dijital araçların sosyal bir boyutu da var; çalışanlarla iletişimi kolaylaştırıyor ve paydaşlara karşı şeffaflığı artırıyor.

Sonuç olarak, dijitalleşmenin ESG'nin temeli haline geldiğini görüyoruz; çevreyi, toplumu ve yönetişimi tek bir veri ve süreç sisteminde birleştiriyor ve bu da beyanları somut eylemlere dönüştürmemize olanak tanıyor.

Dijitalleşme ve Endüstri 4.0'ın daha geniş kapsamlı dönüşümleri, şirketinizdeki yönetim ve organizasyon kültürünü nasıl etkiliyor ve etkileyecek? Şirketiniz personel değişiklikleri uyguladı mı, çalışanları yeniden eğitti mi veya dönüşüm liderleri atadı mı?

- Endüstri 4.0 kavramı sadece otomasyon, robotizasyon ve yapay zekâ kullanımı alanındaki teknolojilerle sınırlı kalmayıp, büyük ölçüde insan yönetimi ve örgüt kültürünü de ilgilendirmektedir.

Merkeziyetsizliği ve çevik yönetimi sayesinde yönetim biçimini etkiler, daha dağıtık , örneğin mühendisler düzeyinde veya üretim süreçlerini yöneten "aygıtlar" düzeyinde.

Yöneticilerin görevi dönüşümü desteklemek, ona liderlik etmek, ekipler arasında dijital farkındalık oluşturmak ve insan-makine iş birliğini kolaylaştırmaktır.

Hem organizasyonun "en altında" deneyler yaparak (örneğin Kaizen Programı aracılığıyla) hızlı çözümler arayarak, hem de araştırma ve geliştirme faaliyetleri kapsamında yenilikçi çözümler arayarak inovasyona önem veriyoruz.

Alventa, yüzyıllık bir geleneğe sahip olmasına rağmen, pazar liderleriyle rekabet edebilmek veya onları geçebilmek için, özellikle veri analizi, yeni teknolojilerin kullanımı ve kalite takibi konularında niteliklerini sürekli geliştirmeye odaklanıyor.

Çalışanın rolü sürekli genişliyor, makineler tarafından gerçekleştirilebilen rutin, tekrarlayan görevlerden analitik, denetleyici ve yaratıcı görevlere doğru ilerliyor. Çalışanlar disiplinlerarası proje ekiplerinde yer alıyor.

Teori her şey değildir, personelin pratiğe de ihtiyacı vardır

Dijitalleşme ve genel olarak Endüstri 4.0'da kullanılan uzmanlık alanlarındaki personel eğitim sistemini nasıl değerlendiriyorsunuz? Hangi değişikliklere ihtiyaç var ve devlet, şirketler hangi rolü üstlenmeli?

- Eğitim -hem teknik üniversitelerde hem de meslek liselerinde ve ortaöğretim teknik okullarında- çok teorik kalmakta, çoğu zaman teknolojik değişimlerin ve ihtiyaçların gerisinde kalmaktadır.

Bu durum son yıllarda değişiyor, ancak modern laboratuvarlar, simülatörler ve endüstri gerçeklerine dair içgörü eksikliği hâlâ mevcut. Bu durum özellikle staj ve yerleştirme süreçlerinde ve mezunları işe alırken belirginleşiyor; gençler genellikle endüstriyel bir şirkette çalışmanın gerçeklerden farklı, idealize edilmiş bir imajına sahip oluyorlar. Gerçek dünya sorunları ve görevleriyle yalnızca bir şirkette karşılaşıyorlar ve modern laboratuvar ekipmanlarını ilk kez kullanma fırsatı buluyorlar. Kendileri de üniversite eğitiminin ve endüstriyel çalışmanın iki farklı dünya olduğunu; işe başladıklarında mesleği yeniden öğrendiklerini söylüyorlar.

Sanayi şirketlerinde (ama sadece bu şirketlerde değil) ekip çalışması yapabilme ve diğer organizasyon birimleriyle işbirliği yapabilme gibi yumuşak beceriler çok önemlidir; ancak eğitim sırasında bu becerilerin geliştirilmesi her zaman uzmanlık bilgisi edinimiyle aynı anda gerçekleşmez.

Devletin rolü, özellikle pratik beceriler edinmeye odaklanan eğitim altyapısını desteklemek, bilim ve iş dünyası arasında iş birliğini teşvik etmek ve eğitimi desteklemek olmalıdır. Şirketler de buna karşılık, eğitim programlarının ortak oluşturulmasına katılmalı, staj ve çıraklık olanakları sunmalı ve çalışanları için eğitime yatırım yaparak, yeniden eğitim ve yetkinlik geliştirme fırsatları sunmalıdır.

Teknolojiyi, sürdürülebilir kalkınmayı ve insanlara odaklanmayı, şirketlerin krizlere karşı dayanıklılığıyla birleştiren yeni Endüstri 5.0 konsepti kaçınılmaz bir yönelim mi? İşletmeler ve şirketlere yönelik beklentiler katlanarak artıyor ve hem kurumsal hem de finansal açıdan karşılanması giderek zorlaşıyor. İşletmeler bu beklentileri karşılayabilecek mi?

- Üretimde otomasyon, robotizasyon ve dijitalleşmeyi, verimliliği ve üretkenliği en üst düzeye çıkarmayı hedefleyen Endüstri 4.0 konseptinden farklı olarak Endüstri 5.0 konseptinde , verimlilik ve krizlere karşı uzun vadeli dayanıklılıkla birlikte insan, sosyal sorumluluk ve çalışan refahının rolü önem kazanıyor.

Bu yönelim -Endüstri 5.0- kaçınılmaz görünüyor; ESG raporlaması gibi getirilen yasal zorunluluklar ve aynı zamanda müşterilerin, çalışanların ve yatırımcıların beklentileri nedeniyle.

Şirketler için ESG raporlamasıyla ilgili ortaya çıkan zorluklar başlangıçta yasal gereklilikleri hafifletebilir veya erteleyebilir. Ancak şirketler, özellikle uluslararası olanlar , yasal gerekliliklere bakılmaksızın, bir süredir sürdürülebilir kalkınma girişimlerini aktif olarak sürdürüyor ve tedarikçilerinden de aynısını talep ediyor. Örneğin, çevrimiçi ihalelere, fiyatın yanı sıra, tedarikçi performansının diğer yönlerini de, özellikle de karbon ayak izini azaltmayla ilgili olanları değerlendiren mekanizmaların eklenmesi buna bir örnektir.

Endüstri 5.0 konseptinin hayata geçirilmesi, şirketler için başta finansal olmak üzere çeşitli düzeylerde önemli zorluklar yaratacaktır. Zira karbonsuzlaştırma, çevre dostu teknolojiler ve krizlere dayanıklılık gibi alanlara yatırım yapmak önemli yatırımlar gerektirmektedir. Bu konsepte yapılan yatırımın karşılığını almak yıllar alacaktır. Şirketler şu anda Avrupa ekonomisinin durumu, ekonomik yavaşlama ve Asya rekabeti nedeniyle kârlılık konusunda zorluk çekmektedir .

Sorun yetkinlik düzeyinde de ortaya çıkıyor: Şirketlerde ESG, değişim yönetimi, yapay zeka uygulaması ve siber güvenlik alanlarında beceri sahibi kişilerden eksiklik var.

Endüstri 5.0'a doğru dönüşüm kaçınılmaz olduğundan, bu konsepte uyum sağlamakta zorlanan şirketler, pazar ve çalışan kaybının yanı sıra, değişimleri hayata geçirmek için en çok ihtiyaç duyulan kişileri işe alma becerisini de kaybedebilir. Bu durum, daha büyük şirketlerin daha da güçlenmesiyle daha da büyük bir farklılaşmaya yol açacak, daha az yeteneğe sahip zayıf şirketler ise tamamen iflas edebilir veya satın alınabilir.

Partnerlerle veri alışverişi yapmak ve bunları edinmek de tehlikeli olabilir.

B2B ortaklarınızla (tedarikçiler, müşteriler) veri edinme ve paylaşmanın getirdiği potansiyeli ve riskleri nasıl değerlendiriyorsunuz?

- Etkin tedarik zincirleri oluşturmak ve maliyet optimizasyonu sağlamak için B2B iş ortaklarıyla veri edinmek ve veri alışverişinde bulunmak çok önemlidir.

Ticaret ortaklarınızdaki pazar talebi ve envanter seviyeleri hakkında bilgi, üretim planlaması, envanteri en aza indirme ve duruş ve aksamalardan kaçınma için ek fırsatlar sağlar.

Ayrıca veri alışverişi, müşterilere yönelik daha iyi ürün uyarlaması, yenilikçi çözümlerin geliştirilmesini sağlar, satın alma/satış süreçlerinde daha fazla otomasyon sağlanmasına ve kriz durumlarına karşı dayanıklılığın artırılmasına katkıda bulunabilir.

ESG ve sürdürülebilir kalkınma konusunda iş ortakları arasında iş birliği hayati önem taşımaktadır. Karbon ayak izi azaltımı, girişimler, hedefler ve hesaplama metodolojileri hakkında veri paylaşımı, yasal düzenlemelere uyum ve değer zincirlerinin oluşturulması açısından hayati önem taşımaktadır.

Ancak B2B iş ortaklarıyla veri edinme ve paylaşma, hassas verilerin ifşa edilmesi, ürünler, süreçler, maliyetler, marjlar ve envanterler hakkında bilgi edinilmesi gibi riskleri de beraberinde getirebilir ve dolayısıyla şirketlerin pazarlık ve rekabet konumunu kötüleştirebilir.

Derin işbirliğine yönelik bu endişeler ve güvensizlik, veri paylaşımının önünde bir engel teşkil edebilir; bu nedenle bu tür iş birliklerinin, yakın ortaklık, ortak geliştirme ve veri güvenliği ilkeleri ile NDA'lar (gizlilik anlaşmaları - editörün notu) dahil olmak üzere yasal gereklilikler temelinde faaliyet gösteren şirketler arasında gerçekleşme olasılığı daha yüksektir.

Sektörde siber saldırılara karşı farkındalık ve koruma düzeyini nasıl değerlendiriyorsunuz? Hükümet bu konuda ne gibi adımlar atmalı?

Bu seviye yükseliyor, ancak yetersiz ve oldukça değişken olmaya devam ediyor. Büyük şirketler, özellikle uluslararası olanlar, ISO ve NIS2 direktifine uygun yüksek standartlar uyguluyor.

Sorun, küçük şirketlerde ve hatta bazı büyük işletmelerde ortaya çıkıyor; genellikle finansal ve personel kaynaklarından yoksunlar veya siber güvenlik bir maliyet olarak algılanıyor. Sonuç olarak, bu şirketler en çok saldırıların hedefi oluyor ve fidye yazılımı veya SCADA sistemi ele geçirme gibi sonuçlar tüm süreçleri felç edebiliyor. BT'nin OT ağlarıyla entegre edilmesi riski daha da artırıyor.

Bizce, hükümet şirketlere sadece yükümlülükler getirmekle kalmamalı, aynı zamanda gerçek destek de sağlamalıdır. Asgari standartlar ve zorunlu denetimlerin yanı sıra, aynı zamanda hibe programları, vergi indirimleri, merkezi izleme platformları (SOC-as-a-Service) ve olay müdahale prosedürleri veritabanları gibi destek araçları da gereklidir .

Eğitim de hayati önem taşıyor: eğitim, kampanyalar ve simülasyon çalışmaları. Önleme, önleme, eğitim ve teknolojik desteği bir araya getiren kapsamlı önlemler olmadan, Polonya sanayisi, etkileri tek tek tesislerin ötesine uzanabilecek ve ekonominin istikrarını etkileyebilecek kazalara karşı giderek daha savunmasız hale gelecektir.