Uzman profesör, kanser hastalığının psikolojik etkilerine vurgu yaptı: 'Tıbbi tedaviyle çoğu zaman sorun bitmiyor'

Özel Profesör ve sağlık psikoloğu Marije van der Lee (52), kanserle mücadele eden kişilere, özellikle kanser teşhisi ve tedavisi sonrasındaki psikolojik süreçte rehberlik ediyor. Kanserden etkilenen kişilere daha iyi bakım sağlamak için Van der Lee, psikolojik etkinin tanınmasını ve beden ile zihnin artık birbirinden ayrılmamasını savunuyor.

Kanser, kulağa ne kadar acımasız gelse de toplumumuzun ayrılmaz bir parçası haline geldi. Son rakamlar, Hollandalıların 2'de 1'inin kansere yakalanacağını gösteriyor. Metro daha önce, kendisi de meme kanseri teşhisi konmuş radyolog Sofie De Vuysere ile görüşmüş ve psiko-onkoloji terapisti Eveline Trom, ölümcül hastalığı olan kişilerin yaklaşan ölümle başa çıkmalarına nasıl yardımcı olduğunu açıklamıştı.

Marije van der Lee, klinik psiko-onkoloji profesörü, sağlık psikoloğu ve kanser hastalarına psikolojik bakım sağlayan bir kuruluş olan Helen Dowling Enstitüsü'nde araştırma başkanıdır. İnsanlar genellikle tıbbi tedaviden sonra oraya giderler. Bazen kanser iyileşir, bazen iyileşmez, ancak her iki durumda da psikolojik sorunlar ortaya çıkabilir.

"Öğrenciyken meme kanseri olan kadınlarla duygular hakkında röportajlar yaparak başladım. Fiziksel hastalıkların hislerimizi nasıl etkilediğine her zaman hayran kaldım. Annem pratisyen hekimdi, bu yüzden benim de her zaman tıbbi bir ilgim oldu. Ama kan görmeye dayanamıyorum," diye gülüyor Van der Lee. "Bu yüzden tıbbi psikoloji bölümünü seçtim."

Van der Lee, kanserin psikolojik etkilerine odaklanan psiko-onkoloji alanında uzun süredir çalışıyor. "İnsanların kanserden nasıl etkilendiğini görüyorum. İlk olarak, teşhisle yüzleşme yaşanıyor ve bunu genellikle yoğun tedaviler, bazen de fiziksel sonuçlar takip ediyor. Bazı insanlara tedavinin tekrarlanması gerektiği, işe yaramadığı veya iyileşmenin mümkün olmadığı söyleniyor. Benim için tüm bunların psikolojik bir etkisi olması normal. Ancak tıbbi süreçte ve aynı zamanda tıbbi sürecin dışındaki dünyada, kanserin psikolojik yönlerine genellikle çok az dikkat ediliyor."

Sağlık psikoloğuna göre, birçok insan psikolojik sıkıntı yaşıyor. "Örneğin, tedavi tamamlandıktan sonra bile süreç henüz bitmemiş oluyor. Yine de, çoğu zaman 'bitti', 'temizlendi' ve 'kutlama' gibi kavramlarla düşünüyoruz, ancak insanların tedavi sonrası süreçte yalnızlık çektiğini sıklıkla görüyoruz. Bir psikolog olarak, bu apaçık ortada, ancak bu konuda daha fazla bilgi edinilirse, kanserin psikolojik etkisini azaltabiliriz."

Tilburg Üniversitesi'nde kürsü sahibi olan bağışçı profesör, bu nedenle "Kanser Psikolojik Etkileri " adlı kitabı yazdı. Kitabın amacı, bu konu hakkında daha geniş bir kitleye ulaşmak, aynı zamanda sağlık hizmeti sağlayıcıları ve hekimler arasında farkındalık yaratmak.

Kanser tedavisi sırasında veya sonrasında insanların karşılaşabileceği çeşitli psikolojik zorlukları sıralıyor. "İnsanlar genellikle uzun süreli yorgunluk, üzüntü, bazen depresyon, kanserin tekrarlamasından korkma, güvensizlik yaşar ve hatta bazı kişiler belirli olaylar nedeniyle travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) geliştirir. Ancak örneğin kanser, ilişkileri de etkiler. Her ilişkinin kendine özgü zorlukları olsa da, bunlar kanserle daha da büyüyebilir."

Şöyle devam ediyor: "Bir ilişkide, bir partnerin 'bardağın yarısı dolu', diğerinin ise 'bardağın yarısı boş' zihniyetine sahip olduğunu varsayalım. Bunun birbirini dengelediğini söyleyebiliriz. Ancak kanser söz konusu olduğunda farklı bir etki ortaya çıkıyor. Hasta partner biraz kötümserse ve 'sağlıklı' partner sürekli 'insanların yüzde 80'i kanserden kurtuluyor' diye vurgulayıp 'neşelen' demeye devam ederse, yanlış anlamalar ortaya çıkar. Ancak bunun tersi de olabilir. Örneğin, hasta partner çok iyimser veya hatta inkârcı olabilirken, diğeri daha korkulu olabilir ve tanıya daha kötümser bakabilir. Bu konuda konuşmak zor olabilir."

Sağlık psikoloğu, kanserden etkilenen kişiler için genellikle birden fazla faktörün bir araya gelmesinin oldukça zorlayıcı olabileceğini açıklıyor. "Farklı deneyimler ve hikayeler duyuyorsunuz. Kitabım, insanların ne kadar farklı olabileceğini vurgulamayı amaçlıyor."

Van der Lee, bu psikolojik etkinin karmaşık olabileceğini açıklıyor. "Çalışkan ebeveynlerle ve 'saçma sapan konuşma, sadece devam et' zihniyetiyle büyüdüğünüzü düşünün. Kanser tedavilerinden sonra, hemen işe dönmeniz gerektiğini hissediyorsunuz. Ancak semptomlarla mücadele ediyor, endişeleniyor, kötü uyuyor, işte hatalar yapıyorsunuz ve bunları çok üzücü bir şey olarak deneyimliyorsunuz. Tüm bunlar birbirini besliyor ve olumsuz bir sarmal yaratabiliyor."

Şöyle devam ediyor: "Özellikle bu gibi durumlarda yardım istemeniz, bu konu hakkında konuşmanız, belki evden biraz daha az veya daha fazla çalışmanız ve kendinize 'Elimden gelenin en iyisini yapıyorum' diye düşünmeniz çok önemli. Olumsuz bir döngüye girmek zorunda değilsiniz."

Van der Lee'ye göre, geçmiş deneyimlerle kanser gibi bir hastalıkla başa çıkma arasında genellikle bir bağlantı vardır. "Bazı insanlar genç yaşta zorluklar yaşamış veya çok az destek almıştır. Belirli inançlarla yaşarlar ve kimsenin kendilerine yardım etmeyeceğine inanırlar. Kanser söz konusu olduğunda bu çok zor olabilir, özellikle de kısa sürede çok fazla acı çekip iyileşemiyorsanız. Ayrıca maddi sorunlar, ilişki sorunları ve çocuk bakımı da ortaya çıkabilir ve bunların hepsi birbirini daha da kötüleştirebilir."

Van der Lee: "Bu tek bir nedenden kaynaklanmıyor; her türlü faktörün bir araya gelmesi söz konusu. Fiziksel, psikolojik, sosyal; yani bütün bir ağ söz konusu. Bütüne daha fazla bakmalıyız." Profesör Anne-Mei, daha önce demans hastaları hakkında benzer bir mesaj paylaşmıştı.

Van der Lee'ye göre, sağlık sistemimiz kansere dair bu geniş bakış açısıyla tam olarak uyumlu değil. "Sağlık sistemimizde ruhsal ve tıbbi bakım birbirinden ayrılıyor, ancak bu işe yaramıyor. Vücudumuzda da ikisi birbirinden ayrı değil. Zihinsel olan her şeyin fiziksel bileşenleri vardır ve bunun tersi de geçerlidir. Ancak hem toplumumuzda hem de sağlık sistemimizde beden ve zihni birbirinden ayırıyoruz."

İşte bu nedenle sağlık psikoloğu, sağlık hizmeti sağlayıcılarını bu ağı daha fazla tanımaya teşvik ediyor. "Böylece farklı uzmanlık alanları iş birliği yapabilir. Psikoloji ve tıp alanlarını birbirinden ayırmanıza gerek kalmaz. Tıp, adından da anlaşılacağı gibi, öncelikle 'tedavi'ye odaklanır, ancak sağlıklı hissetmek de aynı derecede önemlidir. Psikologların kanserle ilgili fiziksel süreçlerin de farkında olmaları aynı derecede önemlidir. Farklı uzmanlık alanları arasındaki iş birliği zayıflıyor; bunu onkologlardan da duyuyorum. Bunun bir de finansal boyutu var. Bu güçlü yönleri birleştirmek kolay değil."

Van der Lee'ye göre, kanserden etkilenen kişilerin bakımı çok parçalı. "Örneğin, MRI taramaları ve kan testleri için onkoloğa, lenf desteği için fizyoterapiye gidiyorsunuz. Sonra beslenme danışmanlığı veren bir diyetisyen ve psikolojik konular için bir psikolog var. Ama aslında hepsi birbiriyle bağlantılı. Örneğin fizyoterapi ve egzersizi ele alalım. Bu, fiziksel iyileşme için faydalı olduğu kadar, aynı zamanda zihinsel sağlık için de iyi ve psikolojik sorunları önlüyor. Kanser tedavisinde bedene çok teknik bir açıdan bakıyoruz ve bu bazen bedenden uzaklaşma hissine yol açabiliyor. Amaç, böyle bir kişinin kendini yeniden bütün hissetmesidir."

Bağışçı profesör, kanserli ve kanser sonrası kişilerin daha geniş bir perspektiften bakarak daha fazla kontrol sahibi olduklarını söylüyor. "Örneğin, kanserli veya kanser geçirmiş kişiler daha duygusal ve depresif hissedebilir ve kendilerini her zaman tanıyamayabilirler. Ayrıca yorgunluk üzerinde de hiçbir kontrolleri yoktur. Her şeyin birbirine bağlı olduğunu kabul ederek, olan biten her şey üzerinde daha fazla kontrole sahip olurlar. Bunu anlayarak, yavaşlayabilir veya bazı şeyleri daha kabullenebilirsiniz."

Şöyle devam ediyor: "Yorgunluk iyi bir örnek. İnanılmaz derecede kısıtlayıcı olabilir ve bu yüzden kanser hastaları bu yorgunluktan kurtulmak için çok çabalıyor. Ve evet, aslında daha fazlasını yapıyorlar ve daha yorgun oluyorlar. Bunu kabullenip 'bu böyle' diye düşünerek, daha iyi başa çıkmayı öğrenebilirsiniz. Sonsuza dek böyle kalacağını varsaymadan."

Van der Lee, kanserden kurtulmanın üç temel unsuru olarak 'kabullenme', 'zaman' ve 'yardım isteme'yi sıralıyor. "Bazen insanların biraz daha fazla açıklamaya ihtiyacı oluyor. Örneğin, belirli etkilerin kalıcı olabileceğini anlamak gibi. Örneğin kemoterapi, kalıcı hasara yol açabilen sert bir tedavi yöntemi. Bazı insanlar tamamen iyileşiyor, ancak bu kadar şanslı değilseniz, formunuzu geri kazanamamak veya artık bir hobi ya da sporla uğraşamamak sinir bozucu olabilir. Kabullenme çok yardımcı olur. Kanserin tekrarlama korkusu da uzun süre devam edebilir. Biraz kaygı kötü bir şey değil ve asla tamamen geçmeyecek, ancak gün boyu vücudunuzu kontrol etmek zorundaysanız, gün boyu kanserle de uğraşıyorsunuz demektir ve bu durum hayatınızı ve işlevselliğinizi etkilemeye başlar. Duygular da bunun bir parçası. Ancak bunlara çok fazla takılıp kalırsanız, yardım almak önemlidir."

Yakınlarınızdan birine kanser teşhisi konduğunu varsayalım. Van der Lee, bu durumla nasıl başa çıkılacağına dair bazı tavsiyelerde bulunuyor. "Her zaman soru sorabilirsiniz. 'Bugün nasılsınız?' 'Konuşmak ister misiniz?' 'Yoksa başka bir şey mi konuşmak istersiniz?' Herkes bunu farklı şekilde ele alır. Bazen bir hasta bu konuda konuşmak istemez, belki de konuşur. Bir partide teşhisin sürekli konuşulması hoş bir şey değildir, ancak kimsenin bundan bahsetmemesi de hoş değildir. Önemli olan incelikli olmaktır. Meraklı olun ve samimi sorular sorun. Kanserden etkilenen birinin tıbbi tedaviden sonra işinin bitmediğini unutmayın. Sonrasında hala bir süreç vardır ve onları düşündüğünüzü veya bu sürece dikkat ettiğinizi hissettirmeniz çok faydalıdır."

Sağlık psikoloğu, kitabının ve mesajının daha fazla insanın kanserin psikolojik etkisini anlamasına yardımcı olacağını umuyor. "Bunu bilsek, sormaya cesaret edebilsek ve destek sunabilsek harika olurdu. Ayrıca, sağlık hizmeti sağlayıcılarının, hatta özel eğitim almış olanların bile, uzmanlıklarının hikayenin tamamı olmadığını fark etmelerini umuyorum. Bir sağlık hizmeti sağlayıcısı olarak, kişinin bütünüyle ve çevresiyle bağlantı kurun ve uzmanlığınızı bir bütünün parçası olarak görün. Kişinin bütününü, sadece küçük bir parçasını değil, dikkate almamız önemlidir."