Moda. Kültürel ödünçleme mi yoksa estetik ilham mı? Adidas sandalet tartışması büyüyor.
Üç şeritli marka, sandalet tasarımlarından biri nedeniyle Meksika tarafından kültürel gasp yapmakla suçlanıyor. Kendisi de Meksika kökenli olan tasarımcı Willy Chavarria, suçlamayı kabul etti.
Meksika Devlet Başkanı Claudia Sheinbaum bir basın toplantısında, "Bu fikri mülkiyettir, kolektiftir, tazminat ödenmelidir" dedi. Fotoğraf: Sipa/Luis Barron
Bu bir kültür hırsızlığı mı yoksa ilham verici bir sanatsal ifade mi? Meksika hükümetinin Oaxaca eyaletindeki bir topluluk için Adidas'tan tazminat talep etmesinden bu yana bu soru haberlerde yeniden gündeme geldi. Üç şeritli marka, sandalet tasarımlarından birinde kültürel ödünçleme yapmakla suçlanıyor.
Meksika kökenli Amerikalı tasarımcı Willy Chavarria liderliğindeki Alman spor giyim üreticisi, "Oaxaca Slip-On" adlı sandaletleri piyasaya sürdü. Ancak bu Meksika eyaletinin yetkililerine göre Adidas, orijinal yaratıcıları olan Villa de Hidalgo Yalalag topluluğuna ne yetki vermiş ne de herhangi bir onay vermiştir. Adidas ayakkabılar, Kolomb öncesi döneme dayanan ve geleneksel olarak dokunmuş bu yerli topluluğun "huarache" modelini yeniden yorumluyor.
"Derin bir pişmanlık duyuyorum"Meksika Devlet Başkanı Claudia Sheinbaum bir basın toplantısında, "Bu fikri mülkiyettir, kolektif mülkiyettir, tazminat ödenmelidir, miras hukukuna saygı göstermeliyiz ve bunun müzakere yoluyla çözülüp çözülmeyeceğini göreceğiz. Ayrıca yasal yolu da inceliyoruz" dedi.
Hatta Meksika Endüstriyel Mülkiyet Enstitüsü'ne şikayette bulunulabilir ve bu durumda ürünün ülkede satışının yasaklanması bile söz konusu olabilir.
Çerezleri ve diğer izleyicileri kabul etmediğiniz için bu içerik engellendi.
"Kabul ediyorum" a tıkladığınızda çerezler ve diğer izleyiciler yerleştirilecek ve içerikleri görüntüleyebileceksiniz. ( daha fazla bilgi ).
"Tüm çerezleri kabul ediyorum" a tıklayarak, kişiselleştirme ve reklam hedeflemesi amacıyla verilerinizin sitelerimize ve uygulamalarımıza depolanması için çerezlerin ve diğer izleyicilerin yerleştirilmesine izin vermiş olursunuz.
Veri koruma politikamıza başvurarak istediğiniz zaman onayınızı geri çekebilirsiniz. Tercihlerimi yönet
Willy Charravia, bu Cumartesi günü modelinin kültürel olarak sahiplenildiğini itiraf etti: "Bu modelin ismini sahiplenmesinden ve Oaxaca halkıyla doğrudan ve anlamlı bir ortaklık içinde geliştirilmemesinden derin üzüntü duyuyorum," dedi tasarımcı. Sandaletin lansmanının, Villa Hidalgo Yalalag topluluğunun hak ettiği "saygılı ve iş birlikçi yaklaşımı" yansıtmadığını da sözlerine ekledi.
Marant, Zara, Shein...Meksika'nın markaları kültürel gasp ile suçlaması ilk kez değil. 2020'de dönemin Meksika Kültür Bakanı Alejandra Frausto, Fransız tasarımcı Isabel Marant'ı eleştirmişti. Tasarımcı, sonbahar/kış koleksiyonu için Michoacán eyaletindeki yerli bir topluluk olan Purépechas'ınkine benzer motifler taşıyan pelerinler (perakende fiyatı 490 €) sunmuştu. Tasarımcı sonunda özür dilemiş ve bu istismarın kültürel karışımı "değerlendirmek ve vurgulamak" amacıyla yapıldığını belirtmişti.
Bir yıl sonra aynı bakan, Zara, Antropologie ve Patowl'u Oaxaca eyaletindeki yerli toplulukların tasarımlarını tazminatsız kullandıkları gerekçesiyle eleştirdi. Meksika Kültür Bakanlığı'ndan yapılan açıklamaya göre, 2023 yılında Çin devi Shein, "Nahua halkının kültür ve kimliğinin ayırt edici ve karakteristik unsurlarını taşıyan kıyafetler" pazarladığı gerekçesiyle hedef alındı.
Çerezleri ve diğer izleyicileri kabul etmediğiniz için bu içerik engellendi.
"Kabul ediyorum" a tıkladığınızda çerezler ve diğer izleyiciler yerleştirilecek ve içerikleri görüntüleyebileceksiniz. ( daha fazla bilgi ).
"Tüm çerezleri kabul ediyorum" a tıklayarak, kişiselleştirme ve reklam hedeflemesi amacıyla verilerinizin sitelerimize ve uygulamalarımıza depolanması için çerezlerin ve diğer izleyicilerin yerleştirilmesine izin vermiş olursunuz.
Veri koruma politikamıza başvurarak istediğiniz zaman onayınızı geri çekebilirsiniz. Tercihlerimi yönet
Kınamacılarına göre, kültürel gasp, basitçe karşılıksız ve kötüye kullanılan bir ödünç alma meselesi değildir. Egemen kültür, yani Batı kültürü tarafından yönetilen bir kültüre yönelik baskıyı sürdürmenin bir yoludur. Dolayısıyla, bu uygulamada nesne, giysi veya motif, sembolik veya toplumsal değerinden yoksun bırakılarak basit bir estetik ifadeye indirgenir.
Kültürel ödünçlemeyi yasaklamak mı?"Kültürel ödünçleme" terimi, 1980'lerde Amerika Birleşik Devletleri'nde, sömürge sonrası akademik çalışmaların gelişmesiyle ortaya çıktı. Örnekler çok sayıda olsa da, belgelenen ilk vaka çalışmalarından biri, kültürü Avrupalı yerleşimciler tarafından Amerika Birleşik Devletleri'ne egemen kılınan ve ardından yok edilen Yerli Amerikan halkıdır.
Yerli Amerikan kültürel öğeleri, özellikle de tüylü başlıklar, markalar veya ünlüler tarafından ticari olarak düzenli olarak istismar edildi: 2012'de Victoria's Secret defilesindeki bir model, şarkıcı Pharell Williams, Coachella festivali, Urban Outfitters'daki "Navajo" külotları...
Yerli Amerikan topluluklarının BM'den kültürel yağmanın yasaklanmasını talep etmesine yol açan suistimaller. Ancak hukuk uzmanı Clara Gavelli'nin geçen yıl yayınlanan bir makalesinde belirttiği gibi: "Toplu kültürel mülkiyeti hukuk sistemimizde kavramak zor."
Le Progrès
