Çığlıklar, homurtular ve ritmik perküsyonlar: Şempanzeler insan sözcükleri gibi sesleri birleştiriyor

İnsan iletişiminin kökenlerini çözmek için DNA'larının %90'ından fazlasını bizimle paylaşan şempanzelere bakmak faydalı olacaktır. Afrika'nın yağmur ormanlarının derinliklerinde yaşayan bu primatlar yalnızca ağaçlara tırmanmıyor veya olgun meyveler için kavga etmiyorlar. Aynı zamanda iletişim kurarlar ve bunu şaşırtıcı derecede karmaşık bir biçimde yaparlar.

Neredeyse insanlarla aynı tempo ve hızda, jest ve mimikleriyle kendilerini belli ederler. Birbirlerine karşılıklı yarar sağlayacak planlar kurmak için ipuçları vermeyi biliyorlar. İnsanlar gibi onlar da gözlemleyerek öğrenirler ; akranlarının yaptıklarını taklit ederler ve bunları günlük yaşamlarına entegre ederler. Bilim uzun zamandır bu yüz ifadelerine odaklanmışken, seslendirmeler daha az araştırılmış bir konuydu. Ama bu tuhaf çığlıklar ve feryatlar, insanın düşündüğünden çok daha karmaşık mesajlar içeriyor. Bu, Fildişi Sahili'nin (Afrika) yoğun ve nemli orman ekosistemine dalarak Şempanze Taï koruma projesine bağlı 53 vahşi şempanzenin ( Pan troglodytes ) 4.000'den fazla sesini kaydeden uluslararası bir araştırma ekibine göre.

Science Advances dergisinde yayımlanan bu soluk alma, homurtu ve çığlık seslerinin yeni analizi, ilgi çekici bir bulguyu ortaya koydu: Şempanzeler, vahşi doğada farklı günlük durumları tanımlamak için bu sesleri belirli vokal dizilerine dönüştürüyor. Bu çağrıları yiyecek aramak, yuva yapmak, bir tehditle yüzleşmek veya saldırganlığa tepki vermek için kullanırlar. Lyon Nörobilim Araştırma Merkezi'nden (Fransa) araştırmacı Cédric Girard-Buttoz liderliğindeki çalışmada, bu ünlü kombinasyonlarından veya bigramlardan 16 tanesi belirlendi. Yazarlar, anlamın bu kombinasyonlar aracılığıyla dönüştürüldüğü dört farklı mekanizmayı tanımlıyor. Ve en önemlisi bu seslendirmelerin birleşimi rastgele değildir.

“Esasında, aradığımız şey insan dilinin kökenini anlamaktır,” diyor baş yazar EL PAÍS’e. Cuma günü yayınlanan araştırma, bu ses kalıplarının dilin evriminde ara bir aşamayı temsil ettiğini öne sürüyor. Girard-Buttoz, "Şempanzeler, kelimeler gibi işlev gören bireysel çağrılar kullanıyorlar" diye açıklıyor. Şempanzeler uygun anatomik yapıya sahip olmadıkları için konuşamazlar ama iletişim kurmayı başarırlar.

Bu ses kombinasyonları küçük yapı taşları gibidir. Yazarlara göre bu, insanların bir fikri iletmek için "soğuk" ve "yağmurlu" gibi terimleri tek bir cümlede bir araya getirmesine benziyor. "Senegal'den Tanzanya'ya kadar tüm popülasyonlarda seslendirmeler aynı, ancak kombinasyonlar biraz farklılık gösteriyor" diyor. Barselona Üniversitesi Primatoloji Bölümü'nden doktor Lara Carrasco, dilin kökenlerini araştırmanın önemli olduğuna inanıyor ancak bunun karmaşık bir görev olmaya devam ettiğini de kabul ediyor. "Sonuç olarak, [insani nitelikler atfetmeye] eğilimliyiz ve her şeyi kendi alanımıza ve yorumlama biçimimize getiriyoruz" diye belirtiyor. Ona göre bu, "yorumlanması karmaşık" bir şey.

Bu, bigramların ilk kez incelenmesi değil. Şimdiye kadar bu olgu hep izole olarak ve farklı türler üzerinde inceleniyordu. Sumatra çalıkuşu ( Garrulax bicolor ) gibi bazı kuşlar da sesleri birleştirir, ancak bunu yalnızca tehlike durumlarında yaparlar. Şempanzeler ise bizimkine daha çok benzeyen bir esneklik ve zenginlik sergiliyorlar. Girard-Buttoz, "Onların iletişimi diğer hayvanlara göre daha çok yönlü ve çeşitlidir" diye ekliyor.

Girona Üniversitesi'nde profesör olan Primatolog Miquel Llorente , çalışmanın bizi "bir nebze rafa kaldırılmış" bir araştırma dizisine yeniden bakmaya zorladığına inanıyor. "Belki de şempanzelerin bu çağrıları nasıl kullandıklarını yeniden gözden geçirmek faydalı olabilir; bu, insanların neden bu şekilde iletişim kurmaya başladıklarını daha iyi anlamamıza yardımcı olabilir," diyor.

Ağaçların köklerindeki mesajlar

Jestler ve seslendirmeler onların tek ifade araçları değildir. Şempanzeler de bedenleriyle iletişim kurarlar. Elleri ve ayaklarıyla içi boş köklere, dallara ve taşlara vurarak ormanda yayılan ritmik sesler çıkarırlar. Bu davul sesi tesadüf değil. Ritmi var, amacı var.

Current Biology dergisinde yayınlanan bir başka araştırma, doğu ve batı şempanzelerinin (iki ayrı alt tür) elleri ve ayaklarıyla ağaçların dış köklerine vurduğunu gösteriyor. Avusturya'daki Viyana Üniversitesi'nden Vesta Eleuteri liderliğindeki araştırmada, 24 yıl boyunca 371 vurmalı çalgı parçası incelendi ve şempanzelerin rastgele değil, ritimle vurduğu keşfedildi. Eleuteri, "Bazıları bunu izokroni [zamansal düzenlilik] ile bile yapıyor" diye açıklıyor.

Araştırmacının bahsettiği düzenli aralıklı vuruşlar, Queen grubunun We Will Rock You parçasındaki perküsyona benzer bir yapıya sahip. Ve yine: bu vuruşlar belirli ritimleri takip ediyor, rastgele değiller. Şempanzeler müziği insanların anladığı şekilde yapmıyorlar ama uzak mesafelerden iletişim kurmak için ritmi kullanıyorlar. Kolombiya ve Peru'da yaşayan Bora , Gana'da yaşayan Akan ve Kamerun'dan Somali'ye kadar uzanan Bantu topluluklarının da yaptığı bir şey bu.

"Şempanzeler müzik yapmıyor olsa da, kullandıkları beceriler (nesnelerde ritmik desenler üretmek gibi) müzikalitenin gelişimi için evrimsel yapı taşları olabilir" diye belirtiyor. Öte yandan bilim insanları, batı şempanzelerinin pant-hoot sesinden önce davul çalmaya başladığını gözlemlediler. Bu çağrının birkaç aşaması vardır: giriş, crescendo ve doruk noktası. "Doğulular son çığlık sırasında vururlar" diye açıklıyor.

Tehlikedeki geçmişe açılan bir pencere

Şempanzeler ve ataları üzerine çalışmalar, Jane Goodall'ın 1960'lı yıllardaki öncü araştırmalarıyla başladı ve bu primatlar ve evrimdeki yerleri hakkındaki anlayışımızda bir dönüm noktası oluşturdu. Bütün bunlar bizi önemli bir sonuca götürüyor: İletişim sadece insanlara özgü bir şey değil. Atalarımızın karmaşık iletişimin birçok temel unsuruna zaten sahip olduğu muhtemeldir.

Cédric Girard-Buttoz'a göre insanlar bu sistemi bir sonraki seviyeye taşıdılar. "Hayvan iletişimi ile insan dili arasındaki fark, doğadan ziyade derece farkı olabilir" diye düşünüyor; Ancak şempanzelerin korunması, primat iletişimi üzerine devam eden çalışmalar için kilit öneme sahip. Bu hayvanlar, yaşam alanlarının kaybı, avlanma, evcil hayvan ticareti ve hastalıklar nedeniyle kritik düzeyde tehlike altında bulunuyor. Doğada yaklaşık 170.000 ila 300.000 şempanze kaldığı tahmin ediliyor.

"Koruma yalnızca sayılara odaklanmamalı, aynı zamanda kültürel çeşitliliklerini korumaya odaklanmalıdır. Her grup, şempanzelerin yaşamlarına ve insanlar olarak kendi geçmişimize bir pencere sunar," diye sonlandırıyor Vesta Eleuteri.