Benin, yağmadan 133 yıl sonra Dahomey hazinesinin geri dönüşünü kutluyor

Finlandiya hükümeti Salı günü Benin'e , 133 yıl önce Albay Alred Dodds komutasındaki Fransız birlikleri tarafından ülkeden çalınan, Abomey kraliyet hazinesine ait kataklé adı verilen üç ayaklı tören taburesini iade etti. Beninlilerin büyük bir tantanayla kutladığı bu iade , Fransa'nın Kasım 2021'de kraliyet hazinesinden diğer 26 parçayı iade etmesinin ardından ünlü koleksiyonun Benin'e iadesini tamamlıyor. Benin Kültür ve Turizm Bakanı Jean-Michel Abimbola, Cotonou'daki Deniz Cumhurbaşkanlığı Sarayı'nda düzenlenen törende, "Bu bir sonsöz, ancak gözümüzü diğer iade çalışmalarına diktik bile " dedi.

1892 yılında Albay Dodds komutasındaki Fransız sömürge birlikleri, günümüzde Benin sınırları içinde kalan eski Dahomey Krallığı'nın başkenti olan Abomey'deki kraliyet sarayını, Kral Behanzin'in savaşçılarıyla karşı karşıya gelerek yağmaladılar. Abomey Hazinesi olarak adlandırılan hazine, 27 adet heykelcik, tahtlar, giyim eşyaları, süs eşyaları ve hatta sarayın kapılarından oluşuyor. Hepsi Paris'teki Trocadero Bulvarı'ndaki Etnografya Müzesi'nde toplandı ve 1937'de İnsan Müzesi'ne dönüştürüldü. Ancak kataklé, 1939 yılında Fransa ile Finlandiya arasında gerçekleşen etnografik obje değişiminin bir parçasıydı.

Tabure Finlandiya'da hiçbir zaman halka açık bir şekilde sergilenmemiş ve uzun yıllar unutulmuş bir şekilde kalmış, son yirmi yıldır da Helsinki Ulusal Müzesi'nin depo odalarında saklanmıştır. Radio France Internationale (RFI) gazetecisi Pierre Firtion, müze küratörü Pilvi Vainonen ve Fransız-Beninli sanat tarihçisi Marie-Cécile Zinsou'nun yürüttüğü araştırma, eseri 2024 yılında müze binasında tespit etmiş ve bu hafta tamamlanan iade sürecini başlatmıştı.

Sade ama sembollerle dolu törene Finlandiya Kültür Bakanı Mari-Leena Talvitie, Benin Kültür ve Dışişleri Bakanları Jean-Michel Abimbola ve Olushegun Bakari'nin yanı sıra çok sayıda üst düzey kültür yetkilisi ve akademisyen katıldı. Dahomey hükümdarlarının taç giyme törenlerinde giydikleri kataklé, istikrarı, birliği ve kraliyet otoritesini temsil ediyordu. Benin hükümeti, bunu Abomey hazinesindeki diğer 26 parçayla birlikte halka sergilemeyi planlıyor.

Çalınan nesnelerin iadesi

Koleksiyoncular ve sömürge orduları tarafından Afrika'dan yağmalanan eserlerin iadesi süreci, son yıllarda geniş bir tartışmanın parçası olarak şekillenen çok sayıda Afrika hükümetinin talebidir. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, 2017 yılında Burkina Faso'nun başkenti Ouagadougou'da yaptığı ünlü konuşmada , sömürgeciliğin "hatalarını ve suçlarını" kabul etti ve yağmalanan veya savaş ganimetleri olarak elde edilen ve Fransız müzelerinde sergilenen Afrika'nın tarihi eserlerini iade edeceğine söz verdi. Bu açıklamalar, henüz tamamlanmamış bir iade sürecini başlattı ve Almanya ve Belçika gibi diğer ülkeleri olası iadeleri değerlendirmek için koleksiyonlarına bakmaya yöneltirken, Afrika hükümetleri de taleplerini yoğunlaştırdı.

Benin'in uzun zamandır üzerinde hak iddia ettiği Abomey hazinesi veya Kral Behanzin'in hazinesi, tarihi ve kültürel önemi nedeniyle en başından beri bu iade sürecinin merkezinde yer alıyor. Macron'un siparişi üzerine, sanat tarihçisi Benedicte Savoy ve filozof Felwine Sarr tarafından hazırlanan, Avrupa müzelerindeki Afrika tarihi objeleri hakkındaki ünlü ve tartışmalı raporda yer aldı. Fransa'nın iade ettiği ilk eserlerden biri, Toucouleur İmparatorluğu'nun kurucusu siyasi ve dini lider El Hadji Omar Tall'a ait olduğu iddia edilen ve 2018'den beri Senegal'in başkenti Dakar'daki Siyah Medeniyetler Müzesi'nde bir vitrinde sergilenen kılıç oldu.

Fransa, 2021 yılında Abomey Hazinesi'nin Benin'e iade edilmesinin ardından, Ébrié Lagünü kıyılarında yaşayan Bidjan halkının Djidji Ayokwé konuşan davulunun da Fildişi Sahili'ne iadesini tamamlamaya yakın. 1916 yılında sömürge yetkilileri tarafından çalındıktan sonra Atchan toplulukları için kutsal bir obje olan bu çalgı, 1930 yılına kadar Fransız valinin evinde kalmış, daha sonra Paris'teki Trocadero Etnografya Müzesi'ne taşınmıştır. Şu anda Quai-Branly Müzesi'nde sergileniyor, ancak 2018'de Fildişi Sahili tarafından talep edildi ve şu anda iadesi için çalışmalar devam ediyor: 28 Nisan'da Fransız Senatosu bunu mümkün kılacak bir yasa tasarısını onayladı ve şimdi bu yasa tasarısının Ulusal Meclis'e sunulması gerekiyor.

Alman hükümeti Aralık 2022'de, günümüzde Nijerya topraklarında bulunan Benin Krallığı sarayını süsleyen 20 adet Benin Bronzu, metal plaka ve heykeli Nijerya'ya iade etti. Aynı yılın Şubat ayında Belçika, Demokratik Kongo Cumhuriyeti (DRC) yetkililerine, sömürge döneminde Belçikalılar tarafından yağmalanan ve iade edilebilen heykeller, maskeler, mutfak eşyaları, müzik aletleri ve ayin nesneleri de dahil olmak üzere 80.000'den fazla kültürel nesnenin envanterini teslim etti. Bunlar arasında tüccar Alexandre Delcommune tarafından çalınan ve bugün Kongo'nun maruz kaldığı yağmanın simgelerinden biri olan Kral Ne Kuko'nun ünlü heykeli de bulunmaktadır. Yine 2022'de Brüksel, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'ne dev bir Kakuungu maskesini sınırsız bir süreliğine kiraladı.