Rusya'da WhatsApp yasağı ve internet kesintileri: "Büyük Güvenlik Duvarı" mı geliyor?

"Rostovlu olduğunuzu söylemeden Rostovlu olduğunuzu nasıl söylersiniz? Sadece bir sinyal aralığınız var." Bu cümle, Rus influencer Pavel Osipyan'ın yakın zamanda Instagram'da viral olan bir videosundan geliyor. Klipte Osipyan, akıllı telefonuyla şehirde dolaşıyor ve bir rap şarkısında devam eden internet kesintilerinden şikayet ediyor.

Osipyan şikayet ediyor: "Saat 12'ye kadar internetimiz var, son zamanlarda ise hiç bağlantı yok." Market alışverişini veya park cezasını dijital olarak ödeyemiyor. Rapçi bu durum hakkında alaycı bir yorumda bulunuyor: "Üzülecek bir şey yok, alışın yeter."

Görünüşe göre bu vaka nadir değil. AP haber ajansının haberine göre, Rusya'nın onlarca bölgesi yaklaşık iki aydır cep telefonu ve internet kesintilerinden etkileniyor. Kartlı ödemeler, taksi ve araç paylaşım uygulamaları ve hatta ATM'ler bile arızalanıyor. Gözlemcilere göre, sorunlar Rusya'nın Mayıs ayında II. Dünya Savaşı'nda Nazi Almanyası'nın yenilgisinin 80. yıldönümünü anmak için düzenlediği kutlamalar ve askeri geçit töreninin başlamasıyla başladı.

Peki bunun arkasında ne var? Rus yetkililerin resmi açıklamalarına göre, internet kesintileri Ukrayna'ya ait insansız hava araçlarını (İHA) engellemek için gerekli. Başlangıçta Rostov gibi sınır bölgeleri etkilenmişti. Ancak daha sonra internet kesintileri ülkenin geri kalanına da yayıldı; hatta başkent Moskova bile geçici olarak etkilendi. Dolayısıyla uzmanlar, yaşananları bir güvenlik önlemi olarak değil, Rusya'daki internet sansürünün yepyeni bir boyutu olarak görüyor.

Dijital haklar grubu Access Now'ın Doğu Avrupa ve Orta Asya politika yöneticisi Anastasiya Zhyrmont, haber ajansına yaptığı açıklamada, bu tür kapatmaların genellikle güvenlik adına yapıldığını, ancak "yetkililerin kısıtlamaları kötüye kullanmasına fırsat verdiğini" söyledi. Aynı zamanda, binlerce Rus'un günlük yaşamını ve erzak güvenliğini tehlikeye atıyor gibi görünüyor.

Kesintiler bazen saatlerce, hatta bazen günlerce sürüyor, etkilenenler haber ajansına anlattı. Voronej sakinlerinden biri, Temmuz ayı başında evinde cep telefonu veya sabit internet bağlantısı olmadığı için "mağarada gibi hissettiğini" anlattı. Ancak ertesi gün iş yerinde tekrar internete girebildi. Bağımsız Eczacılar Derneği'ne göre, reçete vermede sorunlar yaşanıyor. Reçetelerin özel bir yazılıma girilmesi gerekiyor, ancak kesintiler nedeniyle haftalardır bu mümkün olmuyor.

Zhyrmont, yavaş yavaş ortaya çıkan bir alışkanlık etkisi konusunda uyarıyor. Birçok Rus, internet kısıtlamalarının günlük hayatlarının bir parçası olduğu gerçeğiyle yavaş yavaş yüzleşiyor. Durum "çok endişe verici."

Son birkaç aydır yaşanan internet kesintileri, görünüşe göre Rus internetini giderek daha fazla kısıtlamayı amaçlayan bir dizi önlemin parçası. Yıllardır Rusya'nın, Çin'deki Büyük Güvenlik Duvarı'na benzer, ulusal ve tamamen izole bir internet fikriyle oynadığına dair spekülasyonlar vardı. Bunun için teknik olanaklar geçmişte yoğun bir şekilde test edildi.

2019 gibi erken bir tarihte, Rus hükümetine Rusya'daki internet kullanıcılarını küresel ağ altyapısından izole etme yetkisi veren bir yasa çıkarıldı. Bu, alternatif bir alan adı sistemi (DNS) kurulmasını da içeriyordu. Ayrıca, Rus internet sağlayıcılarının veri trafiğini izlemek ve gerekirse sansürlemek için araçlar kurmaları gerekiyordu. Yasa, o dönemde siber saldırılara karşı koruma sağladığı iddiasıyla haklı çıkarılmıştı. Ancak eleştirmenler, bu önlemin öncelikle halk arasında olası ayaklanmaları baştan bastırmayı amaçladığından şüpheleniyorlardı .

Aralık ayında ve Ocak ayında iki gün boyunca, yazarların örgütü Global Voices'ın ifadesiyle, birkaç büyük "güç gösterisi" yaşandı. Birkaç gün üst üste, Rus internet kullanıcılarının yaklaşık üçte biri çoğu web sitesine ve platforma erişemedi. Medya haberlerine göre, bunlar sansür otoritesi Roskomnadzor tarafından yapılan testlerdi. Yetkililer, görünüşe göre Rus ve yabancı internet segmentlerini birbirine bağlayan tüm ağlar tamamen kapatılırsa ne olacağını test etmek istiyordu.

Diğer planlar da Rusya'nın açık web erişimi olmadan işleyen kendi internet ekosistemi üzerinde giderek daha fazla çalıştığını gösteriyor. En son girişim: mesajlaşma uygulaması WhatsApp'ın yasaklanması olasılığı. Duma Bilgi Politikası Komitesi Başkanı Anton Gorelkin, Telegram'da "WhatsApp'ın Rus pazarından çekilmeye hazırlanmasının zamanı geldi" diye yazdı.

BT Komitesi'nin diğer üyeleri de bu girişimi destekliyor. Örneğin Anton Nemkin, TASS haber ajansına şöyle diyor: "Rusya'nın dijital alanında böyle bir hizmetin varlığı, aslında ulusal güvenliğin ihlalidir."

Kremlin'i eleştiren sürgündeki medya kuruluşu "Meduza"nın bir haberine göre, WhatsApp'ın engellenmesi muhtemelen çoktan gerçekleşmiş bir anlaşma. Rusya'da yaklaşık 97 milyon kullanıcısı olan hizmet, açık ara en popüler iletişim aracı.

Peki alternatif ne olabilir? Rusya'da sadece birkaç ay önce Max adlı yeni bir mesajlaşma servisinin hizmete girmesi muhtemelen tamamen tesadüf değil. Bu servis, Rus Facebook klonu VKontakte'yi de işleten VK şirketi tarafından destekleniyor. Şirket, yıllardır Rus hükümetiyle yakın bir şekilde çalışıyor.

Haziran ortasında, Rusya Devlet Duması, ulusal bir kısa mesaj hizmeti başlatan bir yasayı onayladı. Yasada Max'tan açıkça bahsedilmese de, VK hizmetinin gelecekte Rusya'nın standart iletişim aracı olacağına dair birçok işaret var. Ayrıca, ödeme seçenekleri gibi ek hizmetler de içerebilir. Bu, Çin'de de mevcut olan konseptle aynı.

"Meduza"nın haberine göre, Rus politikacılar Çin'in WeChat'ine benzer şekilde çalışacak bir süper uygulama çıkarmayı uzun zamandır planlıyormuş gibi görünüyor. Bu uygulama, özel sohbetleri ödeme seçenekleri ve diğer birçok hizmetle birleştirecek. Avantajı: Her şey tek bir hizmet üzerinden yürütülürse, devlet vatandaşları üzerinde mümkün olan en iyi kontrole sahip olur.

Rus BT uzmanı Mikhail Klimarev, Haziran ayında WDR'ye yaptığı açıklamada, uygulamanın yalnızca özel mesajları okuyup tüm kişilere ve fotoğraflara erişmekle kalmayacağını, aynı zamanda kullanıcıları her adımda tespit edebileceğini söyledi. Klimarev, "Bu tam anlamıyla bir casus, nerede olduğunuzu söyleyen kişiselleştirilmiş bir casus," dedi. VK grubunun, platformundaki suç faaliyetleri hakkında bilgi paylaşmanın yanı sıra, yasadışı ifadelerin aranmasına da aktif olarak katıldığı bildiriliyor.

Bu önlemlere paralel olarak, Kremlin özgür interneti kısıtlamaya yönelik yasa tasarısı üzerinde çalışmaya devam ediyor. Rusya Parlamentosu, birkaç gün önce, Rus yetkililerin "aşırılıkçı" olarak nitelendirdiği içeriklerin aranmasını suç sayacak bir yasa çıkardı.

Rusya'da bu, hükümeti eleştiren neredeyse her şeyi kapsıyor; örneğin, hapishanede ölen Kremlin muhalifi Aleksey Navalni'nin yolsuzlukla mücadele fonu gibi. Yasayı ihlal eden herkes 5.000 ruble (yaklaşık 55 avro) para cezasına çarptırılıyor. Şimdiye kadar yalnızca sözde "aşırılıkçı içerik"in yayılması ve oluşturulması yasaktı; bu tür içeriklerin aranmasını düzenleyen bir yasa yoktu.

Yasada bir değişiklik daha Devlet Duması milletvekilleri tarafından onaylandı: Gelecekte, sözde VPN hizmetlerinin reklamları suç sayılacak. Bunlar, kullanıcıların coğrafi engellemeleri aşarak Rusya'da engellenen web sitelerine erişim sağlamalarına olanak tanıyan uygulamalar. Gelecekte bu tür hizmetlerin reklamını yapanlar, yaklaşık 55.000 avroya eşdeğer yarım milyon ruble para cezasına çarptırılacak. Ancak, uygulamaların kendilerine şimdilik izin verilmeye devam edilecek.

Rusya'nın internet engelleme konusunda uzun bir geçmişi var. Ülkede ilk web siteleri 2000'li yılların başında engellendi ve 2008'de medya, telekomünikasyon ve bilgi teknolojileri üzerinde geniş kapsamlı düzenleyici yetkiler verilen Roskomnadzor Sansür Kurumu kuruldu.

Rusya'nın Ukrayna'yı işgaliyle birlikte, YouTube hariç, Rusya'daki çok sayıda medya sitesi ve neredeyse tüm sosyal ağlar engellendi. Ancak platform artık kısıtlamalarla boğuşuyor: Geçen yıldan beri , web sitesinin hızı defalarca düşürüldü.

Kremlin, Eylül ayında, özellikle VPN kullanımına karşı internet engelleme sistemini modernize etmek için önümüzdeki beş yıl içinde yarım milyar ABD dolarından (yaklaşık 60 milyar ruble) fazla yatırım yapmayı planladığını duyurdu. Rus internetini tamamen kapatmanın yolu çok da uzak görünmüyor.

dpa ve AP ile