Festiwal Exit, który zdenerwował serbskie władze, może zostać wygnany.

Ze szczytu wieży zegar z odwróconymi wskazówkami – duża wskazuje godziny, a mała minuty – wskazuje, że w Nowym Sadzie, drugim co do wielkości mieście Serbii, położonym 80 kilometrów od Belgradu, jest już jedenasta w nocy. Fala młodych ludzi posuwa się pieszo przez most Varadin, kierując się w stronę twierdzy Petrovaradin. Tam, gdzie kiedyś stały okopy i wartownicy, od 25 lat odbywa się Exit, festiwal, który przekształcił dawną bazę wojskową w świątynię muzyki i wolności. Atmosfera jest pełna życia, ale jeden obraz przecina powietrze obecnych: szesnaście krzeseł ustawionych w rzędzie wzdłuż wejścia na most. Na każdym z nich leży biała róża i tabliczka z imieniem. Pod nią para butów. Wszystkie różnią się rozmiarem i zużyciem, ale ci, którzy je nosili, podzielili ten sam los: wszyscy ci ludzie zginęli 1 listopada 2024 roku.

25. edycja Exit – jednego z najważniejszych wydarzeń muzycznych w Europie Wschodniej, zapoczątkowanego w 2000 roku jako akt młodzieżowego oporu przeciwko reżimowi Miloševicia – może być ostatnią, która odbędzie się w Serbii. Nowy Sad, miasto goszczące festiwal, stał się epicentrum protestów studenckich, które ogarnęły kraj po zawaleniu się betonowej wiaty na dworcu centralnym w listopadzie ubiegłego roku, w wyniku czego zginęło 16 osób. Festiwal publicznie przyłączył się do żądań ruchu studenckiego, domagając się dymisji ministra odpowiedzialnego za tę sprawę i wszczęcia dochodzenia w sprawie katastrofy, która była „kroplą, która przelała czarę goryczy” po licznych aktach korupcji w rządzie prezydenta Aleksandara Vučicia. W odwecie rząd wycofał państwowe finansowanie wydarzenia.

Naciski antydemokratyczne Rząd wycofał państwowe dofinansowanie wydarzenia, które miało na celu wsparcie studenckich protestów przeciwko rządowi Vučicia.

Pomimo trudności festiwalowi udało się zorganizować najnowszą edycję w dniach 10-13 lipca, z udziałem takich artystów jak The Prodigy, Sex Pistols (z Frankiem Carterem), Tiësto, Eric Prydz, Solomun, DJ Snake, Boris Brejcha, Amelie Lens i Nina Kraviz. Labirynt kamiennych łuków, schodów i ceglanych murów imponującej Twierdzy Petrovaradin — większej niż Watykan lub Księstwo Monako — mieścił prawie 30 scen, o dziesięć mniej niż w poprzednich edycjach. Wystrój był pod wpływem klimatu politycznego z protestacyjnymi muralami i graffiti stworzonymi przez studentów. Niektóre z nich musiały zostać zastąpione po tym, jak zostały zdewastowane nad ranem, gdy impreza już się zakończyła. Studenci mieli nawet scenę nazwaną ich imieniem, zwaną Free Students , na której występowali lokalni artyści, tacy jak zespół punkowy Afazija i indie rockowy zespół Afotička Zona.

Występ otwierający tę edycję miała włoska piosenkarka i autorka tekstów Gala Rizzatto z piosenką „Freed from Desire ”, która została przyjęta jako hymn protestów. „Moja miłość nie ma pieniędzy, ma silne przekonania” – zaintonowała artystka przed euforyczną publicznością, która unosiła ręce w rytm i głośno skandowała „Pumpaj”, słowo powtarzane podczas demonstracji, które po hiszpańsku można przetłumaczyć jako „Naprzód!” lub „Idź na całość!”.

„To ogromny sygnał dla Europy i świata, że jesteśmy gotowi walczyć, aż do zwycięstwa” – powiedzieli Aleksa Savić z Uniwersytetu w Nowym Sadzie i Filip Ljubović z Uniwersytetu w Belgradzie. „Exit to jeden z dziesięciu największych festiwali w Europie, a rząd, zamiast myśleć o tysiącach turystów i pieniądzach, jakie przynosi Serbii, chce zniszczyć jedną ze swoich największych marek”. Według nich sytuacja ta pokazuje, jak „wszystko jest skorumpowane” w Serbii. „Skoro mogli to zrobić Exitowi, wyobraźcie sobie, co mogą zrobić czemuś mniejszemu”. Niedawno rząd zemścił się na kierowcy, który zaoferował studentom darmowy przejazd. „Policja wybiła mu szyby w samochodzie i go aresztowała. To jest to, co mogą zrobić”. Nagranie z tego incydentu krążyło w mediach społecznościowych.

Przeczytaj także

Studenci domagają się uwolnienia publicznego radia i telewizji spod kontroli rządu Vučicia, ponieważ powinny one służyć obywatelom, a nie władzom. Domagają się również większych inwestycji w uniwersytety i dziedzictwo kulturowe – sektory kluczowe dla przyszłości Serbii, obecnie zagrożone brakiem finansowania i pogarszającą się sytuacją prawną.

Historia Exit jest zakorzeniona w kontekście zmian i nadziei. „Nie powstał wyłącznie jako wydarzenie muzyczne, ale jako platforma dla walki młodych ludzi o wolność” – piszą na swojej stronie internetowej. To przypomnienie o sile młodzieży, która pragnęła zmienić świat na lepsze po wojnach w Jugosławii i izolacji kraju. Od samego początku festiwal przyciągał do Nowego Sadu jedne z najsłynniejszych nazwisk epoki, takie jak Liam Gallagher, Arctic Monkeys, Massive Attack, Cypress Hill, The Cure i The White Stripes.

Od 10 do 13 lipca W składzie znaleźli się tacy artyści jak The Prodigy, Sex Pistols, Tiësto, Solomun, DJ Snake, Boris Brejcha, Amelie Lens i Nina Kraviz

W Exit praktycznie niemożliwe jest nie odkryć nowej muzyki, ponieważ łatwo jest dosłownie zgubić się pośród licznych scen i brzmień, od techno po reggae, rytmy latynoskie, hip-hop i rock.

Wśród muzycznych atrakcji tej edycji znalazł się zespół The Prodigy, który oddał hołd swojemu zmarłemu wokaliście Keithowi Flintowi wizualizacjami podczas Firestarter i zamknął bis z hukiem wykonaniem Smack My Bitch Up . Na scenie Dance Arena japoński DJ Yousuke Yukimatsu oczarował publiczność wyborem intensywnych rytmów, w tym Work (Steve Rachmad Remix) , potężnym remiksem uwielbianym przez miłośników undergroundowego techno i Eyes That Seek (Kaos Venture 2022 Mix) , mrocznym utworem ucieleśniającym najgłębszego ducha rave'u . Na tej samej scenie serbski producent i DJ Space Motion zachwycił publiczność swoją wersją brazylijskiego klasyka Baianá . Późnym rankiem, po godzinie 6 rano, Solomun — jedno z najbardziej wpływowych nazwisk na światowej scenie elektronicznej — towarzyszył wschodowi słońca.

Mówi się o ewentualnym przeniesieniu imprezy w przyszłym roku do egipskich piramid jako nowego miejsca, choć unikalną atmosferę i historyczne znaczenie twierdzy trudno będzie zastąpić. „Jedynym sposobem na kontynuację festiwalu po tym roku byłoby zrzeczenie się naszej wolności, aby uniknąć wpływów politycznych” – powiedział Dušan Kovačević, założyciel Exit, wyjaśniając, że festiwal wymaga około 15% finansowania ze środków państwowych, aby pozostać dostępnym, ale co roku wnosi około 25 milionów euro do serbskiej gospodarki. „I nie możemy pozwolić na to, by nas zastraszano”.

Pomimo trudności, festiwal w tym roku zakończył się z frekwencją ponad dziesięciu tysięcy osób. Niezależnie od tego, czy oznacza to koniec roku, czy całego festiwalu, okrzyki „Pumpaj!” wciąż rozbrzmiewają w całej twierdzy. Dekoracje polityczne zostały zdewastowane, ale szesnaście krzeseł pozostało nienaruszonych przez cały czas trwania imprezy.