Gdy duch czasów się zmienił, klasa średnia wycofała się do swoich domów: to był biedermeier

Duża rodzina, elegancko ubrana zgodnie z modą początku XIX wieku, zebrała się w prostym, domowym pokoju, a na pierwszym planie bawiły się grupki dzieci. Gdyby nie rzucająca się w oczy, wąska głowa siwowłosego dżentelmena w centrum zdjęcia, można by przypuszczać, że jest to zamożna rodzina z klasy średniej. Jednakże Pater Familias to sam cesarz Franciszek I. A akwarela Petera Fendiego przedstawia „Zjazd rodzinny austriackiej rodziny cesarskiej jesienią 1834 roku”.

Prawie osiem dekad wcześniej Martin van Meytens sportretował rodzinę cesarzowej Marii Teresy. Tutaj rodzice siedzą na tronach. Mniejsze dzieci znajdują się w tle. Tłem jest Pałac Schönbrunn. O statusie rodziny cesarskiej świadczą wspaniałe szaty. W okresie, w którym powstały oba obrazy, miały miejsce: rewolucja francuska, podboje Napoleona, wojny wyzwoleńcze i kongres wiedeński, który zapoczątkował okres restauracji.

Podobnie jak rodzinny portret cesarzowej Marii Teresy pędzla Meytensa jest reprezentantem epoki absolutyzmu, tak grupowy portret rodziny Franciszka I pędzla Fendiego jest reprezentantem epoki biedermeieru. Akwarela Fendi rzadko jest pokazywana w oryginalnej formie. Tym bardziej cenna jest jego obecność na obecnej wystawie „Biedermeier”. „Era w okresie przejściowym” w Muzeum Leopoldów w Wiedniu.

Biedermeier – co to znaczy i skąd pochodzi to określenie? Około połowy XIX wieku lekarz Adolf Kussmaul i poeta Ludwig Eichrodt stworzyli fikcyjną postać statecznego, ograniczonego intelektualnie nauczyciela wiejskiego ze Szwabii, Weilanda Gottlieba Biedermaiera, dla satyrycznego tygodnika „Fliegende Blätter”. Ta fikcyjna postać dała nazwę okresowi między Kongresem Wiedeńskim w latach 1814/1815 a rewolucją 1848 roku.

Jednakże epoka ta nie była bynajmniej czasem harmonii, spokoju i sielanki, za jaką jest często uważana. Z politycznego punktu widzenia okres ten nazywany jest również okresem Vormärz, ze względu na rodzące się ruchy rewolucyjne 1848 roku. Potężny kanclerz Metternich monitorował ludność za pomocą ogromnego aparatu szpiegów i cenzorów, aby w zarodku stłumić wszelkie ruchy wolnościowe.

Jedną z konsekwencji tego było wycofanie się burżuazji do własnych domów. Rodzina, której głową był ojciec, stanowiła podstawę społeczeństwa. Pod względem kulturowym wycofanie się do sfery prywatnej zaowocowało wysoko rozwiniętą kulturą życia. Proste, funkcjonalne i wygodne meble, perfekcyjnie wykonane, które stały się wzorem dla wiedeńskiego modernizmu przełomu wieków, zapewniały poczucie komfortu. Niektóre wykwintne produkty tego rzemiosła są prezentowane na wystawie obok reprezentacyjnych strojów.

W salonach biedermeierowskiego społeczeństwa mieszczańskiego kultywowano towarzyskość, odbywały się bale, a muzyka domowa przeżywała rozkwit. Popularnymi miejscami spotkań stały się liczne, powstające jak grzyby po deszczu kawiarnie, w których ludzie spotykali się, by porozmawiać lub poczytać gazety, choć nierzadko pod czujnym okiem informatorów. Ludzie chętnie spędzali czas na świeżym powietrzu i zwiedzali okolice miasta. Świadczą o tym niektóre z ważniejszych dzieł Rudolfa von Alta, jak również opisy przyrody poety Adalberta Stiftera. Artyści należeli także do pierwszych, którzy zapuścili się w wysokie góry.

Emancypacja burżuazji spowodowała, że ​​wśród gatunków malarskich portret stał się szczególnie kultywowany. Zamożni ludzie chcieli, aby ich reputacja i status społeczny zostały udokumentowane na starannie wykonanych, realistycznych portretach. Cenne tkaniny, wystawne fryzury pań i reprezentacyjne wyposażenie, takie jak przedmioty ze srebra i porcelany, były symbolami statusu.

W odróżnieniu od okresu baroku należy pokonać dystans dzielący widza. Pokolenie dziadków stało się również popularnym tematem fotografii. Byli przedstawiani bez upiększeń, z fizycznymi i fizjonomicznymi cechami starości, ale zawsze z godnością.

Autorem portretu był Ferdinand Georg Waldmüller, od którego prac założyciel muzeum, Rudolf Leopold, rozpoczął swoją działalność kolekcjonerską. Początkowo był malarzem miniatur, ale Waldmüller uchwycił portretowane osoby bystrym okiem i wyraźnymi konturami. Było to całe spektrum społeczne – od cesarza Franciszka I po chłopca stajennego czyhającego na swoją ukochaną. W scenach rodzajowych z życia wiejskiego, radość narracji u artysty czasami wymyka się spod kontroli, przez co stają się one słodkie i teatralne.

Sceny rodzajowe mogą również zawierać element satyryczny i społeczno-krytyczny, jak w przypadku „Grosza wdowy” Josefa Danhausera, gdzie przebrana para w centrum obrazu demonstracyjnie praktykuje dobroczynność, a w tle wdowa namawia swojego młodego syna, aby dał monetę niewidomemu żebrakowi.

Josef Danhauser: Miłość matki (Żona artysty z dzieckiem), 1839, olej na płótnie; Jozsef Borsos: Emir Libanu (portret Edmunda hrabiego Zichy), 1843, olej na płótnie.

Okres biedermeieru nie był jedynie epoką introspekcji; Przeciwnie, długi okres pokoju i rozwój burżuazji doprowadziły do ​​gwałtownego wzrostu industrializacji w całym ówczesnym imperium Habsburgów. Wystawa w Muzeum Leopolda skupia się na terytorium monarchii naddunajskiej i wyróżnia się na tle wcześniejszych wystaw biedermeierowskich: kieruje spojrzenie poza stolicę i rezydencję królewską w Wiedniu, ku innym ośrodkom imperium, Budapesztowi, Pradze, Lublanie, Triestowi, Wenecji i Mediolanowi.

W okresie biedermeieru oblicze tych miast uległo zasadniczym zmianom: pojawiły się szersze ulice, duże bloki mieszkalne – tzw. Zinshäuser –, budynki przemysłowe i handlowe oraz mosty łańcuchowe. Instytut Politechniczny został założony w Wiedniu w celu promowania innowacji technicznych. Pierwsze linie kolejowe i pojawienie się statków parowych przyspieszyło podróżowanie. Malarze tacy jak Thomas Ender i Hubert Sattler wykorzystali tę okazję i zajmowali się również terenami pozaeuropejskimi. Wystawa w Wiedniu jest tego doskonałym przykładem, ponieważ prezentuje znakomity wybór dzieł. Również rzemiosło artystyczne przeżywało rozkwit, np. produkcja szkła w Czechach.

Jozef Tominc: Autoportret przy oknie, 1826, olej na płótnie; Francesco Hayez: Portret śpiewaczki Matilde Juva Branca, 1851, olej na płótnie.

Między stolicami cesarstwa miała miejsce intensywna wymiana artystyczna. Na przykład na paryskiej Wystawie Światowej w 1855 r., której kuratorem był Wiedeń, artyści z Mediolanu byli liczniej reprezentowani niż ci z Wiednia i centralnej Austrii. Mimo sympatii do Risorgimento, Francesco Hayez był w Wiedniu uważany za gwiazdę. Bliska przyjaźń łączyła wiele podróżujących artystów, Friedricha Amerlinga, jednego z najbardziej szanowanych wiedeńskich malarzy swoich czasów, z jego mediolańskim kolegą Giuseppe Moltenim, który portretował cesarza Ferdynanda I w Wiedniu.

Waldmüller i portrecista Jozef Tominc, który pracował w Gorycji, Lublanie i Trieście, również spotykali się na równych zasadach. Na Węgry styl biedermeier przybył wraz z artystami austriackimi, którzy osiedlili się w Budzie lub Peszcie. Wiedeń był preferowanym miejscem kształcenia węgierskich artystów. Jozsef Borsos stworzył tam większość swojej twórczości, podczas gdy jego rodak Miklos Barabas zrobił karierę w Budzie, tworząc dzieła, które podkreślały węgierski charakter narodowy i odwoływały się do narodowych barw: czerwieni, bieli i zieleni.

Wystawa w Muzeum Leopolda, prezentująca prace licznych mniej znanych, ale wcale nie drugorzędnych artystów, pokazuje, jak owocna była jedność poszczególnych części imperium dla sztuki, pomimo narodowych aspiracji do wolności i niepodległości.

Biedermeierowski. Era w okresie przejściowym. Muzeum Leopolda w Wiedniu. Do 27 lipca. Katalog 39,90 €.