Slechte dromen zijn 'een natuurlijke reactie' en een enkele slechte nachtrust 'verandert de hersenen'

Omgevingsfactoren zoals licht en geluid zijn slechts twee van de vele elementen die van invloed kunnen zijn op hoe lang en hoe goed je slaapt. Maar wist je dat slechts één nacht slecht slapen je hersenchemie al kan veranderen? Slaap is een cruciale basis voor zowel ons fysieke als mentale welzijn en onvoldoende rust kan onze dagelijkse cognitieve prestaties op talloze manieren negatief beïnvloeden.

"Terwijl we slapen, doorloopt onze hersenen verschillende slaapfasen, genaamd NREM (non-rapid eye movement) en REM (rapid eye movement), in een cyclus van ongeveer 90-110 minuten bij volwassenen, waarbij NREM is verdeeld in lichtere en diepere fasen", legt dr. Lizzie Hill uit, klinisch fysioloog en hoofddocent slaapfysiologie aan de University of the West of England (UWE). "REM en NREM hebben verschillende functies en het is belangrijk dat we voldoende van beide binnenkrijgen voor optimale prestaties overdag en een goede hersengezondheid."

Verslechtert het geheugen

"Slaap speelt een cruciale rol bij het consolideren van herinneringen – het proces waarbij informatie wordt overgebracht van kortetermijn- naar langetermijnopslag", aldus dr. Steven Allder, neuroloog bij Re:Cognition Health. "Tijdens de diepe slaap, met name in de slow-wave- en REM-fase, herhaalt en organiseert de hersenen de ervaringen van de dag, waardoor belangrijke verbindingen tussen neuronen worden versterkt.

Wanneer de slaap wordt ingekort, wordt dit proces verstoord, waardoor het moeilijker wordt om nieuwe informatie te onthouden en details later te herinneren. Na verloop van tijd kan chronisch slaapgebrek zowel het leervermogen als de geheugennauwkeurigheid aantasten, waardoor de hersenen minder efficiënt kennis kunnen opslaan en terughalen.

Leidt tot aandachts- en focusproblemen

"Een slaapgebrek vermindert de activiteit in de prefrontale cortex, het deel van de hersenen dat verantwoordelijk is voor concentratie, redeneren en besluitvorming", zegt Allder. "Dit maakt het moeilijker om alert te blijven, de aandacht vast te houden en afleidingen te filteren. Vermoeidheid vertraagt ​​ook de reactietijd van de hersenen, waardoor taken die mentale inspanning vereisen, zwaarder aanvoelen.

Zelfs één nacht slecht slapen kan het concentratievermogen op dezelfde manier beïnvloeden als een milde vorm van dronkenschap. Aanhoudende slaapgebrek leidt tot aandachtsverlies en fouten bij dagelijkse taken, van autorijden tot prestaties op het werk.

Heeft invloed op emotionele regulatie

"REM-slaap is gekoppeld aan het verwerken van emoties, en levendige of onaangename dromen zijn een natuurlijke reactie op stressvolle situaties – de manier waarop onze hersenen de emotionele inhoud van onze dag proberen te verwerken", legt Hill uit.

Voldoende rust is daarom cruciaal om het emotionele evenwicht te behouden.

"Als we niet genoeg rust krijgen, raakt de amygdala (het emotionele centrum in de hersenen) overactief, terwijl de communicatie met de prefrontale cortex verzwakt", benadrukt Allder. "Dit betekent dat we sneller impulsief reageren en moeite hebben met het beheersen van stress of frustratie.

"In wezen verliest de hersenen het vermogen om emoties effectief te reguleren, waardoor we prikkelbaarder, angstiger worden of eerder geneigd zijn om overdreven te reageren op kleine uitdagingen. Voldoende slaap herstelt deze neurale balans en helpt ons kalm en veerkrachtig te blijven onder dagelijkse druk."

Verslechtert de stemming

"Onvoldoende rust kan de niveaus van serotonine en dopamine verlagen, neurotransmitters die helpen bij het stabiliseren van stemming en motivatie, terwijl stresshormonen zoals cortisol toenemen", legt Allder uit. "Deze chemische disbalans kan leiden tot prikkelbaarheid, een sombere stemming en, na verloop van tijd, het risico op angst en depressie vergroten."

Deze relatie kan beide kanten op werken.

"Slecht slapen verslechtert je humeur, en een sombere stemming verstoort je slaappatroon nog meer. Zo ontstaat een lastige cyclus die je mentale welzijn aanzienlijk kan beïnvloeden", aldus Allder.

Beïnvloedt de informatieverwerking

"Tijdens de slaap organiseert en integreert de hersenen nieuwe informatie en koppelt deze aan bestaande kennis", legt Allder uit. "Zonder voldoende rust is dit proces onvolledig, waardoor de neurale verbindingen zwakker worden en het denken minder efficiënt. Het resultaat is een trager begrip, een slechter geheugen en een verminderd vermogen om nieuwe informatie te absorberen of toe te passen.

Slaapgebrek heeft ook invloed op de communicatiesnelheid tussen cellen in de hersenen. Dat betekent dat zelfs eenvoudige taken de volgende dag mentaal traag of verwarrend kunnen aanvoelen.

Beïnvloedt besluitvormings- en probleemoplossend vermogen. "De prefrontale cortex, die redenering en oordeelsvorming regelt, is zeer gevoelig voor slaapgebrek", merkt Allder op. "Wanneer dit gebied onvoldoende rust krijgt, heeft het moeite om risico's in te schatten, gevolgen te overwegen of effectief te plannen. Tegelijkertijd worden de emotionele centra in de hersenen reactiever, wat leidt tot impulsieve of slecht doordachte beslissingen.

Slaapgebrek vermindert bovendien het creatieve denkvermogen en het vermogen om problemen vanuit verschillende perspectieven te bekijken. Daardoor wordt het nemen van complexe beslissingen veel moeilijker dan wanneer de hersenen goed uitgerust zijn.

"De National Sleep Foundation in de Verenigde Staten beveelt zeven tot negen uur slaap aan als optimaal voor volwassenen, maar dit verschilt per persoon en per leeftijd", zegt Hill. "Ieders optimale slaapbehoefte is anders. Denk na over hoeveel slaap je nodig hebt om je echt uitgerust te voelen (bijvoorbeeld als je een paar dagen niet werkt en geen wekker hoeft te zetten), en laat je hierdoor leiden."

Het is essentieel om naast een consistent slaappatroon ook een goede slaaphygiëne te handhaven.

"Het creëren van een kalmerende bedtijdroutine, het beperken van schermtijd en het zorgen voor een koele, donkere omgeving dragen allemaal bij aan een optimale rust en optimale cognitieve prestaties", legt Allder uit.

Als er toch iets niet klopt en veranderingen in levensstijl niet helpen, zoek dan professioneel advies. "Als je je constant niet uitgerust voelt na het slapen, zelfs op je vrije dagen, zou je een onderliggende slaapstoornis kunnen hebben. Neem daarom contact op met je huisarts", adviseert Hill.