Wat zit er achter de golf van wantrouwen over fluoride in water?

Fluoridering van water wordt al decennialang gevierd als een mijlpaal in de wereldwijde volksgezondheid. Sinds de stad Grand Rapids, Michigan (VS), in 1945 een pionier was op het gebied van fluoridering, heeft de praktijk wereldwijde erkenning gekregen als een effectieve, veilige en betaalbare strategie in de strijd tegen een van de oudste ziekten ter wereld: tandbederf. Bijna een eeuw later wordt fluoridering van water echter onder vuur genomen door controversiële studies en misinformatie.

In 2025 hebben de Amerikaanse staten Utah en Florida wetten aangenomen die de toevoeging van fluoride aan openbare watervoorzieningen verbieden. Deze besluiten werden genomen naar aanleiding van zorgen over mogelijke risico's voor de neurologische ontwikkeling van kinderen, in een debat dat de publieke perceptie van een gevestigde en tot nu toe vrijwel onbetwiste praktijk heeft geschaad.

Het uitgangspunt was niet een standpuntwijziging van grote wetenschappelijke instellingen. Integendeel: de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), de Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention (CDC) en de American Dental Association (ADA) blijven fluoridering van water aanbevelen. Wat de controverse weer heeft aangewakkerd, zijn recente studies, zoals die gepubliceerd in maart in het tijdschrift Environmental Health Perspectives , die overheidsbestuurders verontrusten.

De studie, uitgevoerd door onderzoekers van het Karolinska Instituut in Zweden, volgde ongeveer 500 kinderen uit een plattelandsbevolking in Bangladesh vanaf de prenatale zorg tot ze 10 jaar oud waren. Gedurende deze periode analyseerden de onderzoekers urinemonsters om de blootstelling aan fluoride uit verschillende bronnen te meten: drinkwater, voedsel en tandheelkundige producten. Het onderzoek concludeerde dat er een verband bestaat tussen een relatief lage blootstelling aan fluoride tijdens de zwangerschap en de kindertijd (onder de door de WHO aanbevolen grenswaarde van 1,5 mg/l) en een afname van de intelligentie en cognitieve vaardigheden van deze kinderen op 10-jarige leeftijd.

De studie suggereert dat zelfs kleine achteruitgang in cognitieve prestaties, toegepast op grote populaties, een aanzienlijke impact op de samenleving kan hebben. Hoewel de onderzoekers benadrukken dat de studie geen definitief causaal verband bewijst en dat er meer onderzoek nodig is in andere sociaaleconomische en milieugerelateerde contexten, hebben dergelijke bevindingen tot onrust geleid en het debat over de validiteit van fluoridering als volksgezondheidsbeleid heropend.

"De afgelopen jaren hebben sommige studies gesuggereerd dat blootstelling aan hoge fluorideconcentraties nadelige effecten kan hebben, vooral bij kinderen in de neurologische ontwikkelingsfase", legt tandarts Bruna Fronza uit, hoogleraar aan de bacheloropleiding Tandheelkunde aan de Albert Einstein Israelite School of Health Sciences (FICSAE). "Het is echter belangrijk om te benadrukken dat deze studies methodologische beperkingen hebben, zoals het gebrek aan controle voor andere omgevingsvariabelen of aanvullende bronnen van fluorideblootstelling, wat de betrouwbaarheid van de gepresenteerde gegevens en conclusies in gevaar brengt."

Successtrategie

De logica van fluoride in water is simpel maar ingenieus. De stof versterkt het tandglazuur door te helpen bij de remineralisatie van tanden en herstelt zo kleine dagelijkse mineraalverliezen die worden veroorzaakt door zuren die bacteriën produceren in contact met suikerhoudende voedingsmiddelen en dranken in de mond. Het werkt dus als een beschermend schild en voorkomt gaatjes. Bovendien bereikt het, omdat het universeel in water aanwezig is, de gehele bevolking, met name degenen met beperkte toegang tot tandheelkundige producten en tandheelkundige zorg.

Tandarts Paulo Frazão, hoogleraar aan de afdeling Politiek, Management en Gezondheid van de Faculteit Volksgezondheid van de Universiteit van São Paulo (USP), legt uit dat alle waterbronnen fluoride bevatten, maar dat de strategie om de concentratie aan te passen een goedkope, zeer effectieve preventieve optie is gebleken die veilig is voor de menselijke gezondheid. "Het is de enige bekende maatregel om de ongelijkheid in tandbederf bij kinderen en adolescenten met verschillende gezinsinkomens te verminderen, zolang gezuiverd en gefluorideerd water zowel rijke als arme buurten bereikt", zegt hij.

In Brazilië werd fluoridering van water ingevoerd bij wet nr. 6.050 uit 1974, na een lange geschiedenis van onderzoek en internationale erkenning van de effectiviteit van deze strategie bij het voorkomen van tandbederf. Met de federale wet die de toevoeging van fluoride aan openbare waterleidingsystemen verplicht stelde, zag het land in de daaropvolgende decennia een aanzienlijke daling van het aantal gevallen van tandbederf.

"Statistieken over het aantal cariëse, ontbrekende en gevulde tanden hebben zich de afgelopen decennia positief ontwikkeld en laten zien hoe belangrijk fluoridering van openbare watervoorzieningen is voor de bescherming van de mondgezondheid van Brazilianen", aldus Claudio Miyake, voorzitter van de Federale Raad voor Tandheelkunde (CFO).

In 1980 schatte het Ministerie van Volksgezondheid de nationale DMFT op 12-jarige leeftijd – een index die het gemiddelde aantal cariëse, ontbrekende en gevulde tanden in het blijvende gebit meet – op 7,3. Dit hoge aantal volgens de WHO-criteria plaatste Brazilië in de categorie arme landen met een hoge incidentie van tandbederf. De daling verliep geleidelijk: 6,7 in 1986, 3,1 in 1996, 2,8 in 2003, 2,1 in 2010 en bereikte 1,7 in 2023, waarmee Brazilië tot de landen met een lage incidentie van tandbederf behoort.

Echte risico's en aannames

De gezondheidsrisico's die gepaard gaan met een teveel aan fluoride in water zijn al sinds de tweede helft van de 20e eeuw bekend. De meest voorkomende bijwerking is fluorose, wat in de mildste vorm witte vlekken op de tanden kan veroorzaken. Maar zelfs dit risico wordt verminderd wanneer het fluoridegehalte in water goed wordt gecontroleerd, zoals in Brazilië het geval is.

Gevallen van ernstige fluorose, die de structuur van de tanden aantast, zijn zeldzaam op plaatsen waar fluoridering onder technisch toezicht plaatsvindt. "Het is belangrijk om te benadrukken dat de belangrijkste risicofactor voor milde fluorose niet fluoriderend water is, maar eerder het onjuiste gebruik van fluoridetandpasta bij jonge kinderen, zoals het kind zonder toezicht laten poetsen en het inslikken van overtollige tandpasta", legt Fronza uit.

In 2024 publiceerde het National Toxicology Program (NTP) in de Verenigde Staten een uitgebreid overzicht van 74 studies naar fluorideblootstelling en neurologische ontwikkeling bij kinderen. De auteurs stelden een verband vast tussen hoge fluoridegehaltes in de urine en een lichte daling van het IQ bij kinderen.

Hoewel het resultaat statistisch significant is, is het door veel experts met de nodige voorzichtigheid geïnterpreteerd. Dit komt doordat de review, evenals het onderzoek van het Karolinska Instituut, als van lage methodologische kwaliteit werd geclassificeerd. De auteurs erkenden ook dat de correlatie niet duidt op een causaal verband en dat meer onderzoek nodig is om dit te onderbouwen.

"Feit is dat de observaties uit deze studies niets veranderen aan het wetenschappelijke bewijs voor de effectiviteit en veiligheid van fluoridering van water in de volksgezondheidszorg", benadrukt Frazão. "Verkeerde interpretaties door niet-specialisten op sociale media die op zoek zijn naar bekendheid, kunnen echter worden gebruikt om publieke aandacht te trekken en bijdragen aan het afbrokkelen van de steun voor overheidsbeleid, zoals het geval is met vaccinatieprogramma's."

Uit een onderzoek van de Harvard School of Dental Medicine, dat op 30 mei werd gepubliceerd in het JAMA Health Forum , blijkt dat het beëindigen van fluoridering van drinkwater in slechts vijf jaar tijd kan leiden tot 25,4 miljoen extra gaatjes in de tanden van kinderen. De geschatte kosten voor tandheelkundige zorg bedragen 9,8 miljard dollar.

De impact zou vooral op kinderen met een laag inkomen liggen, waardoor de ongelijkheid zou toenemen en behandelingen een economische last zouden vormen. "Het elimineren van fluoride uit het water zou niet alleen de mondgezondheid van de bevolking schaden, maar ook een economische last veroorzaken en de ongelijkheid in de toegang tot tandheelkundige zorg vergroten", waarschuwt tandarts Letícia Mello Bezinelli, coördinator van de bacheloropleiding Tandheelkunde aan de FICSAE.

Paden naar mondgezondheid in Brazilië

Hoewel recente beslissingen in de VS het beleid inzake volksgezondheid van meer dan zeventig jaar geleden ter discussie hebben gesteld, heeft Brazilië vastgehouden aan zijn beleid om de reikwijdte van fluoridering in waterleidingsystemen uit te breiden. De uitdagingen zijn echter nog lang niet opgelost.

Volgens Frazão bepaalt de wet uit 1974 dat fluoridering moet worden toegepast op alle locaties in het land met een waterzuiveringsinstallatie. Informatie over de toepassing van de maatregel is gebaseerd op verklaringen van de bedrijven en waterleidingbedrijven die de gemeenten bedienen.

In 2018 nam de USP-onderzoeker deel aan een onderzoek naar fluoridering in het land. Daaruit bleek dat iets meer dan de helft van de gemeenten de waterkwaliteit controleerde en dat ruim 40% van hen de fluoridering als optimaal beschouwde. "Er is nog aanzienlijke ruimte om de implementatie van het overheidsbeleid in ons land uit te breiden en te verbeteren", zegt hij.

Volgens de Federale Raad voor Tandheelkunde blijkt uit onderzoek dat ongeveer 25% van de Brazilianen nog steeds niet over voldoende fluoridering beschikt. "Op sommige plaatsen liggen de DMFT-percentages hoger, wat het belang van het toevoegen van fluoride aan de openbare watervoorzieningen onderstreept", voegt Claudio Miyake eraan toe. Volgens hem ligt de weg vooruit in het uitbreiden van de openbare tandheelkundige zorg, inclusief niet alleen toegang tot tandheelkundige behandelingen, maar ook preventie- en begeleidingsprogramma's – zoals Wet nr. 14.572 van 2023, die het Nationaal Beleid voor Mondgezondheid instelde.

Bruna Fronza herinnert ons er ook aan dat fluoride niet op zichzelf werkt. Het werkt in combinatie met andere essentiële gewoonten om tanden en tandvlees gezond te houden, zoals drie keer per dag tandenpoetsen, flossen, overmatige suikerconsumptie tussen de maaltijden vermijden, schoon water drinken (bij voorkeur gefluorideerd) en regelmatig naar de tandarts gaan.

"Al deze acties vereisen actieve deelname van individuen en de bevolking, wat niet altijd haalbaar is in contexten van sociale kwetsbaarheid", vat de Einstein-specialist samen. "Waterfluoridering daarentegen is een brede vorm van bescherming die niet afhankelijk is van individueel gedrag om voordelen te genereren. Daarom wordt het beschouwd als een effectieve strategie voor de volksgezondheid."

Bron: Einstein Agency

Het bericht Wat zit er achter de golf van wantrouwen over fluoride in water? verscheen het eerst op Agência Einstein .