Nu er vertragingen zijn en sectoren werknemers ontslaan, probeert de overheid een plan tegen Trumps tariefverhoging af te ronden.

Meer dan een maand nadat Donald Trumps "tariefverhoging" werd aangekondigd, komt de regering van president Luiz Inácio Lula da Silva (Arbeiderspartij) eindelijk met de aankondiging van een miljardenpakket aan noodmaatregelen. Deze late reactie komt nadat bedrijven al honderden banen hebben geschrapt en de productie naar het buitenland hebben verplaatst.

Het Amerikaanse handelsoffensief legde een extra tarief van 40% op voor verschillende Braziliaanse producten. Opgeteld bij het wereldwijde tarief van 10% kwam de totale belasting op 50%. De maatregel trad in werking op 6 juli en trof 53% van de Braziliaanse export naar de Verenigde Staten, volgens berekeningen van de Amerikaanse Kamer van Koophandel voor Brazilië (Amcham Brasil). Strategische segmenten zoals rundvlees, koffie, fruit, textiel, auto-onderdelen, machines, pulp, papier, suiker en ijzererts werden zwaar gestraft.

De maatregelen van de eerste moeten aan Lula worden gepresenteerd tijdens een vergadering deze maandag (11), in aanwezigheid van de vice-president en minister van Ontwikkeling, Geraldo Alckmin, en de minister van Financiën, Fernando Haddad.

De president heeft zijn team ook gevraagd maatregelen voor te bereiden voor een tweede fase, mocht het noodpakket onvoldoende blijken. Achter de schermen worden er stappen ondernomen om geruchten over onenigheid over kredietrentes te ontkrachten.

Gesubsidieerd krediet met werkgeversbijdrage

De belangrijkste pijler zijn noodkredietlijnen met gestandaardiseerde tarieven voor alle bedrijven. Deze zullen naar verwachting iets lager liggen dan de kredietlijnen die worden aangeboden aan bedrijven die getroffen zijn door de overstromingen in Rio Grande do Sul. Leden van Haddads team bespreken specifieke maatregelen voor sectoren die daadwerkelijk getroffen zijn door Trumps extra kosten.

De lijnen worden gekoppeld aan het Operations Guarantee Fund, beheerd door Banco do Brasil, en het Export Guarantee Fund, beheerd door BNDES. Beide zullen toegankelijk zijn voor zowel publieke als private banken, waardoor de reikwijdte van de noodhulp wordt vergroot.

Toegang tot goedkopere leningen zal gepaard gaan met een duidelijke voorwaarde: behoud van banen. Bedrijfseigenaren die gesubsidieerde leningen afsluiten, zullen geen werknemers kunnen ontslaan. Deze overweging weerspiegelt de centrale zorg om de werknemers te beschermen tegen de gevolgen van de tariefverhoging.

Om banen te redden, evalueert de overheid twee eerder geteste alternatieven. Het programma voor werkgelegenheidsbescherming, dat in 2015 werd opgezet, voorziet in kortere werktijden en lonen via vakbondsovereenkomsten, waarbij middelen uit het Ondersteuningsfonds voor Werknemers (FAT) worden gebruikt om loonverlies te compenseren. Het idee is om de kosten van de crisis te delen en massaontslagen te voorkomen. Het model voor financiële steun, dat in Rio Grande do Sul werd gelanceerd, garandeerde de betaling van twee termijnen van het minimumloon rechtstreeks aan werknemers om loonsverlagingen bij getroffen bedrijven te voorkomen.

De Arbeiderspartij (PT) vindt dat gesubsidieerde kredieten zich moeten richten op kleinere bedrijven, niet op grote exporteurs. Het argument is dat grote bedrijven al toegang hebben tot financiering tegen lagere tarieven op de markt. Overheidssteun zou prioriteit moeten geven aan bedrijven met minder onderhandelingsmacht en een grotere kwetsbaarheid.

Belastinguitstel en voorschot op krediet

Een ander front is het uitstel van federale belastingbetalingen. Het doel is om financiële ademruimte te creëren in de eerste periode na de inwerkingtreding van de tarieven. Het voorstel is een uitstel van maximaal 90 dagen om de impact op de overheidsfinanciën dit jaar te minimaliseren.

Naast het uitstel voorziet het pakket in de verwachting van belastingvoordelen, waaronder de terugbetaling van PIS- en COFINS-belastingkredieten. De maatregel is bedoeld om de teruggave van gelden aan bedrijven te versnellen en liquiditeit te injecteren om periodes van lagere inkomsten of hogere kosten als gevolg van tariefverhogingen te kunnen doorstaan.

Overheidsaanbestedingen om overproductie te absorberen

De regering is van plan de koopkracht van de staat te gebruiken om een deel van de productie die niet langer geëxporteerd kan worden, op te vangen. Het idee is dat de federale overheid deze aankopen financiert en deze naar scholen stuurt. Bestaande programma's zoals het Voedselacquisitieprogramma en het Nationale Schoolvoedingsprogramma zullen worden benut.

De prioritaire sectoren zouden de visserij en de fruitteelt zijn, bederfelijke producten die gemakkelijk getroffen worden door de exportstop. Tijdens een bijeenkomst met vertegenwoordigers van de voedingssector heeft de overheid al een lijst opgevraagd van goederen die naar verwachting "overtollig" zullen zijn, evenals de prijs die nodig is om de aankoop rendabel te maken.

Het ministerie van Landbouwontwikkeling overweegt de verkoop van deze producten op de binnenlandse markt te subsidiëren. Het doel is om verliezen voor producenten te voorkomen en op zijn minst de productiekosten in de getroffen sectoren te dekken, zodat producten niet in kwaliteit achteruitgaan of tegen belachelijke prijzen worden verkocht. Het ministerie van Landbouw overweegt een aanvullende maatregel: de vraag naar natuurlijke producten bij de productie van sappen, yoghurt en industrieel ijs verhogen en de binnenlandse consumptie van fruit en landbouwproducten stimuleren.

Andere mogelijkheden: arbeidsflexibiliteit en Sociaal Fonds

Andere mogelijkheden zijn onder meer het flexibeler maken van deadlines voor tijdsreserveringen en het vervroegen van collectieve vakanties. Deze maatregelen zijn bedoeld om bedrijven meer flexibiliteit te geven in personeelsbeheer en zich aan te passen aan mogelijke vraagdalingen zonder dat er ontslagen hoeven te worden.

Een bondgenoot van Lula vertelde Folha dat er een discussie gaande is over het inzetten van middelen uit het Sociaal Fonds om getroffen producenten te helpen. Het staatsinvesteringsfonds kan middelen inzetten voor sociale en economische ontwikkeling, wat een extra bron van steun kan zijn in tijden van crisis.

Maatregelen kunnen de begrotingsrisico's versterken

Hoewel noodmaatregelen noodzakelijk zijn om de onmiddellijke gevolgen van de handelsschok te verzachten, roept het voorstel zorgen op over belastingverstoringen en rechtsonzekerheid, met name in het licht van de lopende regelgeving rond de belastinghervorming. De mogelijkheid om nooduitgaven uit te sluiten van de begrotingsdoelstelling, op basis van de rechtvaardiging van een "buitengewone gebeurtenis", heeft aanzienlijke gevolgen voor de houdbaarheid van de overheidsfinanciën en de geloofwaardigheid van het economisch beleid.

Deskundigen wijzen erop dat de financiële kosten van deze maatregelen op de middellange termijn de begroting onder druk zetten en dat in de toekomst compensatie nodig is in de vorm van belastingverhogingen, bezuinigingen of herzieningen van sociale programma's.

Geïsoleerde uitkeringen kunnen door de Federal Revenue Service worden geclassificeerd als verboden subsidies, waardoor de IRPJ- en CSLL-belastingdruk toeneemt en belastingverlichting verandert in een 'belastingval'. Het verplaatsen van producten naar de binnenlandse markt kan leiden tot inflatoire druk, met name in de voedingssector.

De maatregelen die worden voorbereid, hoewel begrijpelijk door experts, worden door sommigen als onvoldoende beschouwd om de zwaarst getroffen exportsectoren op de lange termijn te beschermen. De instabiliteit die wordt veroorzaakt door zowel externe belastingen als de overhaaste reactie van de regering zou investeringen kunnen afschrikken en het wantrouwen kunnen vergroten, terwijl het land juist daadkracht nodig heeft. Afhankelijkheid van extra fondsen en een opgebouwde schuld zou een onhoudbare cyclus creëren, vooral als de tarieven aanhouden of zich uitbreiden naar andere markten.

Een ander kritiek punt dat gevolgen kan hebben voor bedrijven en gezinnen, is de prioriteit om geen represailles te nemen tegen de Verenigde Staten, die er alleen op uit zijn om bepaalde sectoren uit te sluiten, zonder een krachtigere diplomatieke onderhandelingsstrategie op basis van technische criteria met het Witte Huis.

De traagheid van de federale overheid bij het presenteren van concrete oplossingen staat in contrast met de snelheid waarmee de tarieven hun effect sorteren. Deze hebben al geleid tot een ommekeer in de stroom buitenlands kapitaal bij B3 en hebben invloed gehad op het behoud van het Selic-tarief.

De realiteit dringt zich op: ontslagen en heroriëntatie van investeringen

Hoewel het hoofddoel van de overheid het beschermen van banen is, vertoont de markt al vroege tekenen van aanpassing aan de nieuwe handelsorde. Trumps tariefverhoging en de noodmaatregelen van Brazilië creëren een uiterst complex scenario.

De afname van de export naar de VS zou kunnen leiden tot ontslagen en een tijdelijke afname van de inflatie, aangejaagd door het grotere binnenlandse aanbod van vlees en vis. Op de middellange termijn zouden de lagere productie en de zoektocht naar nieuwe markten echter kunnen leiden tot normalisatie of hogere prijzen.

Sectorale effecten: van rundvlees tot auto-onderdelen

Sectoren die afhankelijk zijn van export naar de Verenigde Staten worden het zwaarst getroffen door de tarieven, wat leidt tot drastische beslissingen die gevolgen hebben voor arbeids- en productiestrategieën. De Federatie van Industrieën van Minas Gerais voorspelt een daling van het Braziliaanse bbp met R$ 25,8 miljard op korte termijn, met het verlies van 146.000 formele en informele banen en een daling van het huishoudinkomen met R$ 2,74 miljard.

De rundvleesindustrie is een van de zwaarst getroffen sectoren. Met een totaal tarief van 74% wordt export naar de VS economisch onhaalbaar. Bedrijven zoals JBS en Marfrig, grote exporteurs, staan voor aanzienlijke uitdagingen. Hoewel ze al wereldwijd actief zijn, inclusief fabrieken buiten Brazilië die de Amerikaanse markt bedienen, zet het verlies van een belangrijke markt de marges en inkomsten onder druk. Het verplaatsen van rundvlees naar de binnenlandse markt veroorzaakt een eerste prijsdaling, maar kan leiden tot een afname van het aantal slachtingen van vrouwelijke runderen, waardoor het toekomstige aanbod afneemt en de prijzen weer stijgen.

In de pulp- en papiersector maakt een importheffing van 50% de export onrendabel, wat leidt tot een enorme herinrichting van de toeleveringsketens en een zoektocht naar nieuwe markten, voornamelijk in Azië en Europa. Suzano, de grootste producent ter wereld met 15% tot 19% van zijn netto-omzet afkomstig uit Noord-Amerika, staat voor een directe uitdaging. Het bedrijf overweegt de bouw van een pulpfabriek in de Verenigde Staten om de gevolgen van de heffingen te verzachten.

De textiel- en schoenensector, die sterk afhankelijk is van de Amerikaanse markt, zal direct worden getroffen door invoerrechten tot 50%. Bedrijven zoals Alpargatas en Arezzo zullen naar verwachting worden getroffen, met mogelijke omzet- en margedalingen op de korte en middellange termijn.

Gerdau en Taurus: voorbeelden van kapitaalvlucht en productie

Gerdau wordt, ondanks zijn gediversifieerde blootstelling, aanzienlijk getroffen door de auto- en auto-onderdelensector. Het bedrijf heeft tussen januari en juli al 1500 werknemers ontslagen in zijn fabrieken in São Paulo, als reactie op de groeiende staalimport naar Brazilië, met name uit China, en het gebrek aan effectieve overheidsmaatregelen om de binnenlandse industrie te beschermen.

Gerdau bevestigde dat het vanaf 2026 de investeringen in Brazilië zal verminderen en de strategie zal herzien. Tegelijkertijd zal het bedrijf de investeringen in de Verenigde Staten handhaven, waar het een gunstig klimaat en beleid ziet dat de herindustrialisatie stimuleert.

Taurus, de grootste vuurwapenfabrikant van Brazilië, heeft bevestigd dat het een deel van zijn productie van Brazilië naar de Verenigde Staten zal verplaatsen vanwege het 50%-tariefbeleid. Vanaf september zullen 900 van de 2100 vuurwapens uit de G-familie die dagelijks in Brazilië worden geproduceerd, in de Verenigde Staten worden geproduceerd. Het bedrijf heeft al een fabriek in Georgia en is van plan zijn productielijnen daar uit te breiden.

Ook de machine- en apparatuursector, met bedrijven zoals WEG, Tupy en Randon, kampt met de onmogelijkheid om naar de VS te exporteren. Veerkracht zal afhangen van het vermogen tot aanpassing en diversificatie. WEG kan de impact beperken door de productie te verplaatsen naar Amerikaanse fabrieken. Embraer is, ondanks zijn vrijstelling van hogere tarieven, van plan om de investeringen in de VS te verhogen, afhankelijk van de verkoop van het militaire vrachtvliegtuig KC-390.

De politieke logica achter Trumps tariefprotectionisme en de diplomatieke reactie van Brazilië

De logica van het Amerikaanse protectionisme onthult zijn politieke aard. In een Amerikaans verkiezingsjaar probeert Trump gevoelige binnenlandse sectoren te beschermen en binnenlandse prijsstabiliteit te waarborgen. De selectiviteit van de tarieven heeft een aantal segmenten in stand gehouden die afhankelijker zijn van Brazilië. Sinaasappelsap bijvoorbeeld, heeft wereldwijd slechts een tarief van 10%. Petrobras behoudt onbeperkte toegang tot de Amerikaanse markt en profiteert het meest van de vrijstelling in de energiesector. Embraer werd ook expliciet uitgesloten van de nieuwe tarieven, waardoor het zijn concurrentievermogen op een markt die essentieel is voor de Braziliaanse luchtvaart, behoudt.

Brazilië heeft al beroep aangetekend tegen de maatregel bij de Wereldhandelsorganisatie, omdat het deze "extreem oneerlijk" en "volstrekt zwak in zijn rechtsgrondslag" acht. Het officiële argument luidt dat de tarieven gebaseerd zijn op "partijpolitieke kwesties". Alckmin stelde echter dat de prioriteit niet ligt bij vergelding, maar bij het oplossen van het probleem en het uitbreiden van het aantal uitgesloten sectoren. Haddad heeft een ontmoeting gepland met de Amerikaanse minister van Financiën, Scott Bessent, om de onderhandelingen voort te zetten. De vicepresident schetste mogelijke wegen voor bilaterale onderhandelingen, zoals regulering van big tech, toegang tot kritieke mineralen en datacenterbeleid.

Volgens een Amerikaanse woordvoerder heeft de Braziliaanse regering geen relevante voorstellen ingediend om over de tarieven te onderhandelen. De Amerikaanse regering heeft zelf maatregelen genomen om de tarieven te verlagen in overeenstemming met haar binnenlandse marktbelangen, door selectief uitzonderingen op de tariefverhoging te maken.