De stukken op hun plaats leggen

De hervatting van de distributie van kookgas door Petrobras is het laatste teken van een geleidelijke uitbreiding van de activiteiten van het bedrijf, kennelijk gericht op de wederopbouw van de verticale structuur die het staatsbedrijf in staat stelde uit te groeien tot het grootste bedrijf van Brazilië en een van 's werelds toonaangevende oliemaatschappijen. Het besluit, genomen tijdens een vergadering van de raad van bestuur, staat haaks op de ontmanteling die door de regeringen van Temer en Bolsonaro werd gepromoot, met de privatisering van raffinaderijen, distributeurs, pijpleidingen en olie- en gasreserves, vaak tegen bodemprijzen. Bovendien versterkt deze stap de economische autonomie van Brazilië om de tariefverhogingen en politieke inmenging van de Amerikaanse overheid tegen te gaan.

In het niet zo verre verleden functioneerde het staatsbedrijf als een "well-to-station"-bedrijf, dat in staat was om brandstoffen te prospecteren, te exploreren, te transporteren, te raffineren en te distribueren, met een enorme impact op de verlaging van de consumentenprijzen. Dit is wat het wil herstellen. Het initiatief sluit ook aan bij de klacht van president Lula over de aanhoudend hoge gasprijzen voor de eindconsument, ondanks de verlaging ervan bij de raffinaderijen van Petrobras, en beoogt de stijging te beteugelen die werd veroorzaakt door de privatisering van Liquigás, een distributiebedrijf dat voorheen onder controle stond van Petrobras, onder het bewind van Bolsonaro.

Op woensdag de 13e lanceerde Lula het Sovereign Brazil Plan om exporteurs en werknemers te beschermen tegen de gevolgen van Amerikaanse tarieven. De maatregel omvat een financiering van R$ 30 miljard voor bedrijven die getroffen worden door het 50%-tarief op export naar de Amerikaanse markt. De afgelopen weken kondigde de president ook het besluit aan om de nationale soevereiniteit over de zeldzame aardmetalen, waar de Amerikaanse overheid zo'n grote behoefte aan heeft, te behouden en een nieuw wetsvoorstel in te dienen bij het Congres om big tech te reguleren. De regering bevestigde tevens het publieke karakter van Pix, een doorn in het oog van de wereldwijd dominante Amerikaanse creditcardmaatschappijen Visa en Mastercard.

Brazilië produceerde in de jaren negentig 65% van de meststoffen die in de landbouw werden gebruikt. Tegenwoordig importeert het land 85%.

Het is echter onduidelijk of de regering voorbereid is op een mogelijke uitbreiding van Trumps aanvallen op het land, van de commerciële en juridische sfeer tot de financiële en valutasector, met sancties vergelijkbaar met die welke aan Rusland zijn opgelegd sinds het begin van de oorlog in Oekraïne, de inbeslagname van in het buitenland gedeponeerde deviezenreserves en de uitsluiting van Braziliaanse banken van de interbancaire betalingssystemen SWIFT en SIM. "Ik hoop dat iemand hierover nadenkt", aldus Luiza Peruffo, hoogleraar aan de afdeling Economie en Internationale Betrekkingen van de UFRGS.

De hele wereld lijkt de ongebruikelijke belediging van de VS aan Brazilië nauwlettend te volgen. Op maandag de 11e merkte de Financial Times op dat het "ongekende conflict" tussen Brazilië en de VS "gemakkelijk zou kunnen escaleren" en dat de spanningen tussen Brasilia en Washington "ongekend" zijn.

De terugkeer van Petrobras naar de distributie van kookgas "lijkt op een poging om de verstoring van de periode Temer en Bolsonaro terug te draaien en een geïntegreerd bedrijf te herbouwen, dat wil zeggen met een strategisch profiel dat minder gericht is op kortetermijnbeleggers, ook al geven de investeringen slechts marginaal aan hoe de energietransitie verloopt", benadrukt econoom José Augusto Gaspar Ruas, hoogleraar bij Facamp.

De beslissing maakt deel uit van een vermindering van de dividenduitkering, een verschuiving naar lokale investeringen en de mogelijkheid om de lokale marktdynamiek te beïnvloeden, benadrukt Ruas. Volgens de econoom kan Petrobras een belangrijke rol spelen bij het voorkomen van een sterkere economische vertraging. De beslissing van het bedrijf heeft echter "een reeks concurrentie-implicaties en, zoals verwacht, hebben particuliere bedrijven zich ertegen uitgesproken."

Autonomie. Petrobras heropende kunstmestfabrieken. Met de privatisering van Liquigás in 2020 steeg de prijs van kookgas enorm. – Foto: Umuarama City Hall/PR en Ricardo Stuckert/PR

Ondanks de aanzienlijke daling van de internationale olieprijzen verhoogde Petrobras zijn investeringen in de eerste helft van het jaar met 32%, met name in exploratie- en productieactiviteiten, en verlaagde het de aandeelhoudersvergoeding met 24,8% ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. Deze schattingen zijn afkomstig van het Institute for Strategic Studies of Oil, Natural Gas and Biofuels (INEEP).

Bedrijven die banden hebben met buitenlandse bedrijven in de oliesector reageerden pessimistisch op de terugkeer van Petrobras naar de distributie van kookgas. Ze zeiden dat ze bang waren voor de hervatting van de distributie van benzine en diesel, die tot de privatisering van BR (nu Vibra) door het staatsbedrijf werd uitgevoerd.

De hervatting volgt op andere initiatieven van Petrobras voor meer autonomie op het gebied van energie en productie in het land. Vorig jaar heropende het bedrijf de Ansa-meststoffenfabriek in Paraná. In april hervatte het bedrijf de activiteiten in andere fabrieken in Bahia en Sergipe en is het van plan de binnenlandse productie van deze input verder uit te breiden. Petrobras is ook van plan de productie van S-10-diesel met 120.000 vaten per dag te verhogen tegen 2025, naast de uitbreiding van de productie van hernieuwbare diesel tot 10,6 miljard liter per jaar tegen 2027, met investeringen in verschillende raffinaderijen.

De tijd die nodig is om investeringen te laten rijpen, betekent dat het land enkele jaren nodig zal hebben om zijn afhankelijkheid van de import van zowel meststoffen als diesel te verminderen. In 1990, vóór de economische liberalisering en privatiseringen die door FHC werden bevorderd, produceerde Brazilië 65% van de meststoffen die door de agro-industrie werden verbruikt. Tegenwoordig importeert het land 85%. Van diesel komt 30% uit het buitenland.

Momenteel wordt ongeveer 60% van de meststoffen en 23% van de diesel geïmporteerd uit Rusland, een situatie die Brazilië blootstelt aan mogelijke nieuwe sancties in een escalatie die geen tekenen van afname vertoont. Trumps straf voor India voor de import van Russische olie bestond uit een verdubbeling van het importtarief, van 25% naar 50%.

Het ‘ongekende geschil’ tussen Brazilië en de VS ‘zou gemakkelijk kunnen escaleren’, waarschuwt de Financial Times.

De urgentie om Braziliaanse bedrijven te versterken en hun soevereiniteit te bevestigen, wordt met elke nieuwe Trump-aanval duidelijk. En het land moet zich voorbereiden op de ongewone gevolgen van de tariefverhoging. "Als de toepassing van megatarieven politiek gerechtvaardigd is, wat zou Trump er dan van weerhouden om monetaire en financiële sancties op te leggen aan Brazilië, zoals hij met Rusland heeft gedaan? Wat zou er gebeuren als de VS zouden besluiten onze buitenlandse reserves te bevriezen? Of Braziliaanse banken uit te sluiten van het Swift-systeem? Dit zijn dingen die tot voor kort ondenkbaar waren, maar ik hoop dat iemand in Brasilia deze mogelijkheden overweegt," benadrukt Peruffo.

Er zijn meer verschillen dan overeenkomsten in de situaties die voorafgingen aan de Amerikaanse sancties tegen Rusland en de tariefverhoging in Brazilië. In het geval van Rusland, zo wijst de econoom erop, was er sprake van oorlog, een concreet feit. In het geval van Brazilië werd een niet-bestaand tekort aangevoerd, evenals de rechtszaak tegen de voormalige president, "een nogal vreemd motief, op zijn zachtst gezegd", naast de intentie om Pix te onderzoeken.

"De rechtvaardiging die wordt gebruikt tegen landen waarmee de VS een tekort heeft, is zwak, maar hij bestaat wel. In het geval van Brazilië is de reden er niet; er is helemaal geen tekort. Wat Bolsonaro betreft, is de beschuldiging politiek gemotiveerd. Dat is vreemd en zou moeten dienen als waarschuwing voor de mogelijkheid van verdere sancties", benadrukt de econoom van de UFRGS. "De wereld wacht met spanning de volgende stappen af. Wie komt er na Brazilië? En wat komt er in ons land na de aanval op de rechterlijke macht? Welk excuus zullen ze gebruiken?" benadrukt Peruffo, die senior econoom was bij de Britse ambassade in Brasilia.

In een internationale situatie waarin iedereen afhankelijk is van de dollar, hebben de VS de overhand. Sterker nog, ze hebben de eenzijdige macht om andere landen te "blokkeren" voor het gebruik van hun eigen valuta in het betalingssysteem dat ze domineren. Dit is de gedachte achter Washingtons structurele macht in het internationale financiële systeem.

Een "exorbitant privilege", aldus econoom Barry Eichengreen, hoogleraar economie en politicologie aan de Universiteit van Californië en auteur van een gelijknamig boek. In de publicatie beschrijft de econoom hoe de Amerikaanse overheid in 2008, midden in de zwaarste financiële crisis in 80 jaar, grote bedragen kon lenen tegen lage rentes, omdat buitenlanders de dollar als de veiligste valuta beschouwden in een tijd van grote onrust. En opnieuw, in het voorjaar van 2010, toen de financiële volatiliteit een hoogtepunt bereikte, vluchtten beleggers naar de meest liquide markt, Amerikaanse staatsobligaties, waardoor de leenkosten voor de Amerikaanse overheid en daarmee ook de hypotheekrente voor Amerikaanse gezinnen daalden. "Dat is waar het bij exorbitant privilege om draait."

Gepubliceerd in uitgave nr. 1375 van CartaCapital , op 20 augustus 2025.

Deze tekst verschijnt in de gedrukte editie van CartaCapital onder de titel 'Putting the pieces together'