De drie vrouwen en elf kinderen van D. Afonso Henriques...

Koning Afonso Henriques regeerde zevenenvijftig jaar, de langste regeerperiode in de Portugese geschiedenis. Hij was meer dan een krijger of diplomaat. Hij was een bouwer. Hij stichtte het koninkrijk, verklaarde zich onafhankelijk van León en Castilië, versterkte de banden met het pausdom, sloot allianties met religieuze ordes en heroverde met moed, sluwheid en volharding grondgebied op de Moren. Maar voorbij de politieke en militaire figuur stond de man: vroom, ambitieus en, zoals zoveel middeleeuwse heren uit zijn tijd, vader van vele kinderen – elf in totaal – bij drie verschillende vrouwen. Onder hen was een buitenechtelijke zoon de oudste, de dapperste en misschien wel de meest onterecht vergeten: koning Pedro Afonso.

In tegenstelling tot het simplistische beeld dat we vaak in schoolboeken krijgen, had Afonso Henriques drie bekende echtgenotes. Slechts één was zijn wettige echtgenote: Mafalda van Savoye, dochter van de graaf van Savoye en afstammeling van invloedrijke families uit Noord-Italië. Het huwelijk vond plaats in 1146 en ze kregen zeven wettige kinderen: Hendrik, die als kind stierf; Urraca, koningin van León en moeder van Afonso IX; Teresa, die trouwde met Egas Moniz de Ribadouro; Mafalda, Sancho, Sancha en Branca – de laatste drie waren religieuze figuren verbonden aan het klooster van Lorvão. Van hen allen erfde Sancho I de troon en werd de tweede koning van Portugal, bekend als "de Kolonist" vanwege zijn inspanningen om de veroverde gebieden te herbevolken.

Maar vóór Mafalda, of tijdens haar regering, had Afonso Henriques nog een andere vrouw: Flâmula Gomes, een dame van de Galicisch-Portugese adel. Met haar kreeg hij twee zonen: koning Afonso en, het allerbelangrijkst, koning Pedro Afonso – de oudste van allen. Zijn buitenechtelijke geboorte ontnam hem de troonopvolging, maar niet de geschiedenis. Pedro Afonso onderscheidde zich als een krijger en bestuurder. Hij diende het koninkrijk dapper, bestuurde landen rechtvaardig en, ondanks zijn ambities voor de troon na de dood van koningin Mafalda, smeedde hij nooit een samenzwering tegen zijn vader of broer. Hij was loyaal tot het einde. Zijn naam is door de eeuwen heen uitgewist, maar zijn lichaam rust waar weinigen dat voorrecht hebben: naast koning Afonso Henriques zelf, in het klooster van Alcobaça. Een symbool van verzoening, eer en stille erkenning.

De derde vrouw was Elvira Gualtar, een discretere figuur, maar gedocumenteerd als de moeder van twee dochters van de koning. Beiden trouwden met edelen van het hof, wat de strategische rol van deze buitenechtelijke verbintenissen in de bevestiging van de ontluikende dynastie en de machtsbalans tussen de verschillende geslachten onthult. Volgens de meest erkende studies bracht Elvira Urraca Afonso en Teresa Afonso ter wereld – vrouwen die, zelfs buiten het koninklijk huwelijk, de politiek van het koninkrijk dienden via hun huwelijken en nakomelingen.

In totaal weerspiegelen de elf kinderen van koning Afonso Henriques de complexiteit en het pragmatisme van de middeleeuwen. De zeven wettige kinderen van koningin Mafalda vormden de basis van de dynastie en haar verbond met de kerk. De vier buitenechtelijke kinderen – Pedro, Afonso, Teresa en Urraca – droegen bij aan de consolidatie van de koninklijke macht door hun adelstand en bestuur. Sommigen leefden als koningen, anderen als nonnen. Sommigen stierven in stilte in hun kloostercellen, anderen sneuvelden tijdens de Reconquista. En er was er één die, hoewel geen koning, waardig was om er een te zijn: koning Pedro Afonso, de oudste, de meest trouwe en de meest genegeerde.

D. Afonso Henriques was de vader van het koninkrijk. Niet alleen door het zwaard, maar ook door bloed. Zijn nakomelingen laten ons zien dat de stichting van Portugal niet alleen een kwestie was van veldslagen en verdragen – het was ook een web van genegenheid, loyaliteit en moeilijke keuzes. En als de geschiedenis de stichtende koning heeft geheiligd, is het misschien tijd om ook de waarde van zijn eerste zoon te erkennen. Hij regeerde niet, maar rust bij hem. En dat zegt, in de taal van symbolen, alles.