Gewicht, pauze en houding
Ik geloof – en misschien heb ik het mis, maar ik ben ervan overtuigd – dat het Portugees een bepaald soort gezond verstand heeft. Gezond verstand vermomd als apathie. Een wijsheid vermomd als stilte. Portugees is beleefd. Dat is verstandig. Hij wil met rust gelaten worden. En alleen een volk dat veel heeft gezien, veel heeft verloren, dat net als wij geknield en weer opgestaan is, kan zo zijn.
Oud zijn helpt. Portugal heeft eeltplekken. Portugal heeft rimpels. Portugal is verdacht. En hoe verder we ons van de hoofdstad verwijderen, hoe intenser deze wijsheid wordt. De inwoner van Lissabon protesteert. De rest van het land is wantrouwend. En wantrouwen is, mits goed toegepast, een superieure vorm van intelligentie. Daarom mislukt in Portugal elke ideologische constructie. Portugezen zijn koppig. Hij is passief opstandig. Wij leven onder de kracht van een omgekeerde wet van Lavoisier: in Portugal wordt alles gecreëerd, gaat alles verloren en verandert niets.
Miguel Esteves Cardoso zei ooit dat er vóór 1910 geen monarchisten waren. Goed gezegd. Na die datum waren er ook geen republikeinen meer. Het idee dat mensen gevormd worden naar de intellectuele grillen van een half dozijn gewapende hoofden, is een hopeloos idee. Het waren de revolutionairen zelf die, zonder dat ze het wilden, de ‘monarchisten’ creëerden – door middel van verwarring, bloedvergieten en woordenstroom.
Ik bedoel het volgende: het Portugees heeft een middeleeuwse sfeer.
Een oude neiging, als een knie die vanzelf buigt: “Zoek iemand die hiervoor kan zorgen en laat mij rustig in mijn hoekje zitten.” In deze meer beperkte zin zijn alle Portugezen monarchistisch. Dat was altijd zo. Dat zal altijd zo zijn. Je geeft de voorkeur aan een knap figuur om voor je zaken te zorgen. Hij wil orde met waardigheid. Willen bevelen door te gehoorzamen.
Daarom is Portugal, afgezien van de messen-en-kom-gekte van de Eerste Republiek, nooit opgehouden een monarchie te zijn. We begonnen met D. Afonso Henriques en gingen vandaaruit verder. Interval. Daarna kwam de Estado Novo met zijn granieten regent. Toen was het 25 april. En met hem de republikeinse vorsten: Eanes, de Bonaparte van de rijkdom; Soares, de Babar met de brede stropdas; Marcelo — hijzelf. Wat houdt het semi-presidentiële systeem in, als het niet de manier is waarop wij onze eigen koning kunnen kiezen?
Kennisgeving. De Portugese monarchische drang is zodanig dat hij koningen verzint. Geen enkele. Meerdere. Koningen op de taart. Koningen in kip. Koningen op banden. Er liggen kronen in de slagerij, op het toilet en op de toonbank van de bakker. De Portugezen kunnen een wereld zonder koningen niet verdragen (omdat ze het ondraaglijk vinden). Je kunt niet leven in een land van gelijken. Je moet omhoog kijken (en, als het mogelijk is, omlaag). Zelfs al is het voor een bordje met de tekst ‘Koning der Huishoudelijke Apparaten’.
En net als elk ander onderwerp heeft hij ook ceremonie nodig. Van de pracht en praal. Van het ritueel. De begrafenis van Pinto da Costa was een staatsbegrafenis. Het was de begrafenis van een populaire vorst. Eusebio ook. Een trieste koning, maar wel een koning. En let op: het kost maar één huwelijk in Bragança en de Portugezen zijn weer helemaal gelukkig. Ik krijg natte ogen. De televisie huilt met hem mee. Het zit er allemaal in: toewijding, eerbied, plebejische liefde.
Er is zelfs sprake van een bijna pathologische fascinatie voor buitenlandse koningshuizen. De Engelsen bijvoorbeeld. De Portugezen willen geen onderdanen zijn van de koning van Engeland, maar ze willen wel dat hij regeert. Ik wil hem de poorten van de eeuwigheid zien openen. Ik wil de Prins zien zwaaien en de Derde Stand zegenen.
Het is dan ook heel natuurlijk dat er een marineofficier in Belém aankomt. Heel natuurlijk. Heel voor de hand liggend. Wat is de verrassing? Lange gestalte. Lichte ogen. Numismatisch profiel. Onberispelijk uniform. De inspecteurs zullen letterlijk zeggen dat hij het niet meer draagt. Maar maak er gebruik van, vrienden. Ik zal je meer vertellen: hij draagt het niet alleen, maar het gaat om het uniform zelf. Gouveia e Melo is geen man, hij is een stuk van een kleermaker.
En het curriculum, zal de lezer zich afvragen? Goed. Het lijkt erop dat hij de Portugezen iets in hun armen heeft gespoten. En dat was genoeg. De vaccinatie georganiseerd. PowerPoint gebruikt. Alleen in Portugal maakt dit de man tot een symbool. In Frankrijk? Spanje? Ze kunnen het zich niet eens meer herinneren. Maar hier was het genoeg. Want voor ons zijn drie dingen genoeg. Dit zijn ze: gewicht, pauze en houding.
En de gedachte: zal het aandringen, nog steeds niet tevreden? Dat is niet bekend. Het is de leegte van drieënhalve Alaska. Dat helpt alleen maar. Een koning hoeft geen gedachten te hebben. Het moet er goed uitzien. Aanwezig met zwaartekracht. En hierin overtreft niemand de Admiraal. De Portugezen willen geen ideeën. Wil aanwezigheid. Wil kalmte. Het wil de ernst van een staatsorgaan.
Het punt is simpel: Gouveia e Melo is misschien een vreemd lichaam voor het regime, maar hij is een handschoen die op maat is gemaakt voor de nationale ziel.
De lezer zal denken: “We zitten in de problemen.” Dat zijn wij niet. Wij zijn thuis.
Manuel Fúria is muzikant en woont in Lissabon. Manuel Barbosa de Matos is zijn echte naam.
De teksten in dit gedeelte geven de persoonlijke meningen van de auteurs weer. Ze vertegenwoordigen VISÃO niet en weerspiegelen ook niet de redactionele positionering ervan.
