Carlo Ginzburg, een lezer van anomalieën in teksten, afbeeldingen en reproducties

Het is waarschijnlijk dat in donkere tijden vaker een uniforme interpretatie van het verleden en het heden voorkomt, omdat deze ons in staat zou stellen om met enige zekerheid een glimp van de toekomst op te vangen. Ook al lijkt de toekomst vol conflicten, toch kunnen dergelijke interpretaties ons helpen de wereld op orde te krijgen en daar wellicht naar te handelen. Een verhaal zonder einde. Teksten, afbeeldingen, reproducties (Fondo de Cultura Económica), het meest recente boek van Carlo Ginzburg , gepubliceerd in Buenos Aires en Madrid in februari 2025, doen niets van dat alles.

Integendeel, de negen essays waaruit het werk bestaat, tonen met hun diversiteit aan thema's en argumenten niet alleen de breedte van de kennis en de interesse van de auteur, maar overtuigen de lezer ook dat het verleden vol complexiteiten zit . Daarnaast introduceren ze enkele methoden die gebruikt kunnen worden om het verleden te bestuderen, en brengen ze ons dichter bij de intellectuele en politieke tegenstrijdigheden van hen die zich met het verleden hebben beziggehouden. Misschien nog belangrijker is dat ze er niet naar streven om problemen op te lossen, maar om ze open te houden en het universum van mogelijke vragen te vergroten. Je voelt bij hen de intentie om nieuwe dingen te blijven leren, in plaats van al bekende formules te blijven prediken.

Elk hoofdstuk van het boek werd tussen 2005 en 2022 in verschillende talen gepubliceerd. Ginzburg heeft ze herzien en gecorrigeerd voor deze prachtige uitgave van Ampersand, vertaald door Marcela Croce , waar ze vergezeld gaan van drie dozijn afbeeldingen. De auteur vraagt ​​zich bijvoorbeeld af of een globale kunstgeschiedenis mogelijk is en hoe deze discipline in verband wordt gebracht met antiquarisme en kennerschap . Het onderzoekt de kracht en de grenzen van ekphrasis (verbale beschrijving van een visueel beeld) als hulpmiddel bij het verwerven van kennis.

Hij merkt op dat er een identiteit bestaat tussen de vervalser, de kunstcriticus en de historicus , aangezien niemand kan vermijden het verleden vanuit het heden te bekijken, maar hij stelt de verschillen tussen hen ter discussie: de vervalser verraadt zichzelf in het anachronisme; De criticus en de historicus proberen dit probleem op een methodische manier te overwinnen. Juist deze kwestie, die van de methode, brengt Ginzburg ertoe een aantal mogelijke relaties tussen de evolutietheorie en de traditie van de filologie in Charles Darwins On the Origin of Species (1859) voor te stellen, en een onopgeloste spanning tussen morfologie en geschiedenis in het werk van Aby Warburg te ontdekken. Tot slot worden de mogelijke articulaties onderzocht tussen het thema van het (niet-)auratische kunstwerk in het tijdperk van de technische reproduceerbaarheid, zoals voorgesteld door Walter Benjamin , en de industriële democratisering van de kunst, zoals geïnitieerd door Léon de Laborde in het midden van de negentiende eeuw.

Is er een rode draad te ontdekken in teksten over zulke uiteenlopende onderwerpen? Ik stel voor van wel, hoewel het niet om één enkele, monochrome draad gaat, maar om een ​​web van problemen. Het verleden is een andere wereld dan de onze. We krijgen er alleen toegang toe via fragmentarische overblijfselen, die we moeten ordenen en interpreteren om een ​​waarheidsgetrouw verhaal te construeren over het verleden waar we meer over willen weten.

Dat is nu juist een deel van de uitdaging: vragen die in het heden worden gesteld, moeten worden beantwoord met overblijfselen uit het verleden. Zo vermijden we dat de vraag en het antwoord identiek zijn en dat we het gevaar lopen om met onszelf in gesprek te gaan. Maar bovendien zitten deze overblijfselen vol gaten en stiltes, toevallig en opzettelijk, en zijn ze van diverse aard: materieel, verbaal, visueel... De kritische vertaling tussen verleden en heden, tussen beeld en tekst, tussen aanwezigheid en afwezigheid, vereist gedetailleerde kennis en een methode die in ons vak doorgaans gekoppeld is aan een reeks theorieën . Ginzburg stelt voor om de casussen langzaam (filologisch) en nauwkeurig te lezen. Toch kan er nog steeds sprake zijn van een onmogelijke vertaling, waardoor het verhaal geen einde heeft.

In de inleiding van het boek geeft José Emilio Burucúa een aantal aanwijzingen over het belang van Ginzburg voor historici. Hij benadrukt zijn centrale rol in de totstandkoming van de microgeschiedenis, die de Italiaan omschrijft als 'de studie van afwijkende gevallen die tussen de regels door gelezen kunnen worden'. Wat de methode betreft, is het de moeite waard om de ontdekking van het bestaan ​​van een indicatief paradigma in herinnering te roepen, dat kenmerkend is voor de menswetenschappen. Dit paradigma is gebaseerd op de analyse van individuele gevallen op basis van signalen en is dus gebaseerd op een kwalitatieve en speculatieve benadering.

Dit onderscheidt het van het wetenschappelijke, kwantitatieve, generaliserende, mathematiseerbare en experimentele paradigma. Burucúa benadrukt ook zijn specifieke bijdragen aan de studie van volksreligiositeit, de creativiteit van de boerencultuur, de complexiteit van de intellectuele elite en de geschiedenis van fundamentele filosofische en theologische thema's in de westerse traditie. En laten we vooral zijn bijdragen aan de kunstgeschiedenis niet vergeten, die een merkwaardige dialoog oproepen: Ginzburg stelt dat hij geen kunsthistoricus is, maar een historicus die geïnteresseerd is in beelden en de methoden om ze te benaderen; Burucúa plaatst hem echter “in het sterrenbeeld Warburg en Gombrich.”

Ginzburgs intellectuele onderneming wordt ook geleid door een hardnekkige ambitie voor kennis, die sapere aude, die vandaag de dag misschien wordt bedreigd door twee zegevierende beesten: scepticisme en onwetendheid. Dat betekent dat Ginzburg risico's neemt. Dankzij zijn methodische en zorgvuldige omgang met diverse overblijfselen uit het verleden (boeken, gerechtelijke verklaringen, afbeeldingen) en de aandacht die hij besteedde aan details die mogelijk als irrelevant werden beschouwd, kon hij licht werpen op belangrijke, maar verborgen aspecten van de werkelijkheid uit het verleden. Maar de documentatie bevat vaak veel hiaten.

In plaats van genoegen te nemen met stilte, grijpt Ginzburg vervolgens naar een andere strategie, waarbij hij zich richt op familietrekken, maar hij past daarbij altijd twee voorzorgsmaatregelen toe: ten eerste maakt hij onderscheid tussen wat het beschikbare bewijsmateriaal bevestigt en riskante gissingen over bepaalde obscure punten; Ten tweede, kies voor het aaneenrijgen van hypothesen en feiten in plaats van het misbruiken van het baseren van de ene veronderstelling op de andere. De auteur van A Story Without an End zoekt naar de waarheid (zonder aanhalingstekens, zoals hij het graag noemt), tegenstrijdig, voorlopig, complex, gebaseerd op een zorgvuldige lezing van aanwijzingen, gecombineerd met vermoedelijke hypothesen.

Ginzburg is tenslotte een uitzonderlijke verhalenverteller. Met fijngevoeligheid zaait hij hier en daar de zaden die hij in zijn andere teksten heeft verzameld, en zij werpen vrucht af in afstandelijke, maar samenhangende betogen. Elk van de essays in het boek kan op verschillende manieren worden gelezen. In de regels (en tussen de regels) komen hun intellectuele verwantschappen naar voren. Marc Bloch, Erich Auerbach, Arnaldo Momigliano, Sebastiano Timpanaro, Delio Cantimori worden expliciet genoemd. Waarschijnlijk kunnen we in verschillende plots ook de sluipende aanwezigheid van Sigfried Kracauer en Ernesto de Martino terugvinden. Hij schuwt het niet om discrepanties duidelijk aan te tonen, bijvoorbeeld ten aanzien van de interpretaties die Georges Didi-Huberman van Warburgs ideeën voorstelt .

Hij doet dit alles met iets dat ik, bij gebrek aan een betere term, wil koppelen aan de sprezzatura van Baldassare Castiglione. De auteur van De hoveling bedacht het idee om de oorsprong van gratie te verklaren. Vanuit zijn perspectief kwam gratie voort uit het vermogen om kunst te verbergen en het te laten lijken alsof alles wat je doet moeiteloos en bijna zonder erover na te denken gebeurt. “Iedereen kent de moeilijkheidsgraad van unieke en goed gemaakte dingen, dus als ze met eenvoud worden gemaakt, ontstaat er een groot wonder”, concludeerde hij. Het complexe helder weergeven is een eigenschap die ongetwijfeld is weggelegd voor de grote meesters van elk vakgebied. Carlo Ginzburg is er één van.

Nicolás Kwiatkowski, Conicet-Unsam-UPF. Auteur van We Were Much Worse in Vices. De barbarij van de eigen bevolking en die van anderen tussen de val van Constantinopel en de Verlichting; Hoe deze dingen gebeurden. Deze twee werken samen met J.E. Burucúa en vertegenwoordigen de massamoorden en genociden en de natuurlijke en mythische geschiedenis van olifanten .