Van papier naar podium: een verslag van de transformatie van Shakespeare's 'Richard III' naar Joaquín Furriel

Calixto Bieito regisseert op het podium en begeleidt de acteurs met zijn lichaam. Hij is geen regisseur die instructies geeft vanuit het publiek. Tijdens de première van het stuk De ware geschiedenis van Richard III in de Martín Coronado Hall van het Teatro San Martín , gebruikte Calixto gebaren en gezichtsuitdrukkingen om de acteurs te begeleiden als een dirigent. Als hij een scène goed vond, glimlachte hij naar zijn creatieve team in het publiek en stak zijn duim op. Hij gaf aan wanneer een schreeuw onderdrukt moest worden ( hij deed dit twee keer met Ingrid Pelicori als de hertogin van York en met Belén Blanco in de rol van koningin-gemalin Elizabeth Woodville), waarmee hij zich onderscheidde als een regisseur die om geluid geeft.

Hij staat op het podium, beweegt zich door het drama heen, heel dicht bij de acteurs, legt die kostbare momenten vast en wijst op eventuele veranderingen in de momenten waarop de situaties zich ontvouwen. Maar wat ik het mooiste vond (en wat zijn uniciteit onderstreept) was hoe zijn blik zich over het publiek verspreidde, alsof hij zich het publiek al voorstelde, alsof hij nadacht over hun reacties.

Calixto stond op het podium om het stuk te bekijken vanuit de acteursstoel. Hij regisseert niet als toeschouwer, maar als acteur of regisseur – een toneelschrijver die met zijn aanwezigheid de gebeurtenissen genereert en beïnvloedt, die probeert het ongrijpbare in de theatrale toekomst vast te leggen.

Ik zag Calixto altijd op het podium. Tijdens de dagen dat er specifieke scènes werden opgevoerd, los van het hele stuk, sprak hij altijd over de tekst van de acteurs heen , denkend aan dat moment op het podium, hen helpend de onderliggende boodschap te begrijpen en, parallel aan hun spel, ingrijpend op hun lichaam.

Vóór de repetitie, toen de acteurs en actrices de liedteksten versterkt via de microfoon zongen, in een soort verminkt koor van wat later de tekst van het toneelstuk zou worden, leek hij wel een ontdekkingsreiziger die observeerde hoe de decors in elkaar zaten, hoe de toneelbewegingen werden uitgevoerd en hoe de posities op het toneel werden aangegeven.

De Catalaanse regisseur, die Shakespeare-producties in het Duits, Engels en Zweeds heeft opgevoerd, vroeg het team van het San Martín Theater om de productie op video op te nemen, zodat hij deze nauwkeurig kon reproduceren toen hij na de première weer op reis ging. Het is belangrijk om te benadrukken dat de productie van dit stuk vijf weken in beslag nam (vier als we de laatste week voor generale repetities meerekenen), en dat de eerste repetitiemaand uitsluitend gewijd was aan het doornemen en memoriseren van de teksten, zonder de regisseur, die eind mei in Buenos Aires aankwam.

De enscenering van deze versie van de tekst die William Shakespeare in 1592 schreef, is bedacht vanuit een synthetisch perspectief, vanuit het naast elkaar bestaan van ruimtes die verschillende temporaliteiten verenigen. Enerzijds is er de originele 16e-eeuwse tekst, vertaald door Lautaro Vilo en bewerkt in een gezamenlijke dramaturgie van Calixto Bieito en Adriá Reixach om de essentie van het verhaal te behouden. De toneelschrijvers voegen echter aan het Elizabethaanse drama het onderzoek toe dat Philippa Langley (Silvina Sabater) heeft uitgevoerd, wat in 2012 leidde tot de ontdekking van de overblijfselen van de echte Richard III op een parkeerplaats in Leicester.

Het stuk wordt verteld vanuit een eigentijds perspectief : een auto die verwijst naar de parkeerplaats, maar in andere scènes wordt gebruikt als onderdeel van Richards complot van dood en samenzwering; een cirkel van tafels die veranderen in bureaus of meer ambigue structuren; en een configuratie van schermen. Deze stijl, ontleend aan Shakespeare, woedend en absurd, maakt het mogelijk om scènes te realiseren die in het originele script onmogelijk lijken.

Omdat Richard III een van de meest complexe toneelstukken is, zelfs onbegrijpelijk voor het grote publiek, van de Engelse auteur. Als je weinig weet over de Engelse geschiedenis en geen drama bestudeert, wordt de stof verwarrend. Zoals met veel Elizabethaanse teksten zijn dit toneelstukken die, samengesteld uit fragmenten van kopieën die zijn aangepast, en omdat de originele tekst in veel gevallen onbekend is, vatbaar zijn voor verschillende structuren en het weglaten van scènes.

Calixto's uitdaging was om een verhaal te kunnen vertellen vanuit een esthetiek die de willekeur van Shakespeare-teksten, die niet werden beheerst door waarschijnlijkheid, maar door een effectiever en, in het geval van Richard III, meedogenlozer verlangen, kon overnemen . Scènes waarin de personages worden blootgesteld aan extreme transformatie.

Aan het begin van het stuk probeert Ricardo (Joaquín Furriel) Lady Anna (María Figueras) voor zich te winnen , die de begrafenisstoet van haar echtgenoot, die Ricardo zelf heeft vermoord, begeleidt. Dit is een van de moeilijkste scènes uit het hele Shakespeare-drama. Furriel wordt neergezet als een clownesk wezen, rechtstreeks uit een macaber kinderfeestje.

Figueras sleept een zwarte tas vol microfoonstandaards mee, die het lichaam van haar echtgenoot voorstellen en die Ricardo later zal gebruiken als onderdeel van zijn politieke instrument. De scène wordt met veel wreedheid verteld, vanuit de nabijheid van de lichamen in een soort ziekelijke, dierlijke strijd, die Anna's transformatie van minachting naar een zekere acceptatie van de hofmakerij teweegbrengt.

In deze productie gebruikt Calixto het Kwaad als een besmettelijk element en maakt de waanzin die alle personages doordringt een component die verbonden is met ondraaglijke pijn, maar ook met angst.

Richard III kan worden herkend als men de angst begrijpt die zijn figuur kan opwekken. Hij is een held zonder deugden, gedreven door één doel: de macht die hij verovert, verwerven en behouden, omdat hij geen scrupules heeft om te doden.

De connectie met archeologisch onderzoek maakt een bespreking mogelijk van Shakespeares portrettering van Richard III (die in 1485 in Engeland aankwam en daar twee jaar bleef tot zijn dood op 32-jarige leeftijd), beïnvloed door de politieke context van het Elizabethaanse tijdperk. Koningin Elizabeth I was de kleindochter van Hendrik VII, de koning die Richard versloeg in de Slag bij Bosworth tijdens de Rozenoorlogen, die het begin markeerden van de heerschappij van het Huis Tudor.

Om deze reden moest Shakespeare een schurk zonder grenzen neerzetten , die hij zich voorstelde als misvormd als een eigenschap die zijn kwaadaardigheid aanwakkerde. De ontdekking van de resten en het onderzoek van Philippa Langley, die tot de stroming behoort die de Britten Ricardians noemen (mensen die de figuur van de voormalige monarch willen heroveren), onthulden dat Richard niet het monster was wiens verschijning vaak in het stuk wordt beledigd.

Sterker nog, in de eerste monoloog geeft Ricardo toe dat hij, omdat hij niet kan liefhebben , omdat zelfs honden hem afstoten en vrouwen hem verachten, zich zal wijden aan het kwaad. Calixto vertelde Silvina Sabater dat haar personage verliefd was op een dode man. Wanneer ze zijn stoffelijk overschot ontdekt, beseft ze dat ze geen skelet ziet, maar een man.

De casting van Joaquín Furriel voor deze rol (een acteur wiens fysieke eigenschappen niet geschikt zijn voor de rol van Ricardo) onderstreept deze afwijking van Shakespeare-imitaties. Furriel is tevens de architect van dit project. Tijdens repetitiepauzes besprak hij vaak met Calixto specifieke scènes waarvan hij vond dat het mysterie of de spanning verhoogd moest worden, en hij suggereerde voortdurend elementen en creëerde zo direct tijdens de repetities ongeplande scènes.

Hij bracht een taart mee ter ere van de lijdensweg van Koning Edward IV (de broer van Richard en de echtgenoot van Isabel Woodville) om hem te verleiden, alsof hij een diabeet was die zijn vergif in snoep vindt. Hij besloot ook het lichaam van Anna, die al met hem getrouwd was, te omhelzen en te dragen toen zij stierf in een staat van waanzin.

De voorstelling " De ware geschiedenis van Richard III" zit vol met doden. Luis Ziembrowski, Ingrid Pelicori, Belén Blanco, María Figueras, Marcos Montes, Luciano Suardi, Iván Moschner, Luis Herrera en Silvia Sabater staan constant op het toneel in verschillende rollen en blijven daar, zelfs nadat ze zijn vermoord. Dit is een Shakespeare-achtige verwijzing naar de talloze verschijningen waarin schurken de geesten van hun doden tot het einde van hun leven zien.

Als Calixto bij elke gedachte die ontstond om stilte vroeg en hij die gedachte niet wilde verliezen, dan was dat vooral omdat zijn enscenering gedurfd is (zoals elke toneelbewerking die een Shakespeare-verhaal verbeeldt, zou moeten zijn).

Een van de eerste scènes die ik in de Coronado-zaal opgevoerd zag, was de laatste slag. Die vindt hier niet plaats (Richard III was de laatste Engelse vorst die sneuvelde in een veldslag en een einde maakte aan de Plantagenet-dynastie) , maar wordt vervangen door een dromerige situatie (heel Lynchiaans) waarin Richard zich in een kinderkamer bevindt, die is vormgegeven als een fragment of detachement van een draaimolen vol met tekeningen van paarden, en zijn schoolkamergenoten komen hem lastigvallen.

De kinderen zijn acteurs vermomd als baby's. Het is interessant om te vermelden dat Ingrid Pelicori voorstelde om Ricardo/Furriels lichaam naar het midden te slepen, en Calixto stemde toe om het te proberen, erkennend dat het een goed idee was om het als onderdeel van de voorstelling op te nemen.

De gedachte aan Richard III als kind dat gepest werd, helpt het verhaal van het archeologische onderzoek compleet te maken . Die oorlog, waarin de nederlaag wordt bezegeld door Richards smeekbede: "Een paard, mijn koninkrijk voor een paard", speelt zich af in zijn hoofd; het is het resultaat van trauma en staat los van de uitkomst van het complot van bedrog, manipulatie en misdaden dat hij bedacht, en waaraan alle personages gehoorzaamden, ondanks de minachting en haat die Richard hen bijbracht.

In deze structuur waarin meerdere werelden worden gearticuleerd, slaagt de Elizabethaanse tragedie erin een dialoog aan te gaan met dit tijdperk door haar oplossing niet te vinden in de nabootsing van een veldslag, maar in de transcriptie of mutatie van een andere vorm van oorlog. Deze vindt plaats in de verspreiding van het Kwaad, in een meer psychologische component, in een wreedheid die in een man lijkt te worden versterkt, maar die in staat is de lichamen en wilskracht van de mensen om hem heen over te nemen.

In dit werk straalt een macht uit waaraan ontsnappen onmogelijk is; de personages hebben, afgezien van hun energie, iets van een zombie-achtig karakter in de eerste scène waarin ze met hun hoeden op hun hoofd aan tafel zitten, uitgerust met de inmiddels verloren gegane gratie van een gunst die hun slapende lichamen ten deel valt.