Alzheimer: voor de behandeling is een combinatie van nieuwe en oude therapieën nodig.

De komst van nieuwe diagnostische tests en nieuwe therapieën met monoklonale antilichamen lijkt nieuwe wegen te openen voor de behandeling van de ziekte van Alzheimer. Tegelijkertijd waarschuwt een groep experts in een reeks van drie wetenschappelijke artikelen gepubliceerd in The Lancet dat dit "jonge" hulpmiddelen zijn, waarvan het grote potentieel alleen ten volle benut kan worden als tegelijkertijd alle diagnostische en therapeutische hulpmiddelen die al beschikbaar zijn en in de loop van jaren onderzoek zijn geconsolideerd, adequaat blijven worden benut.

Voor- en nadelen van medicijnen

Met name twee monoklonale antilichamen, lecanemab en donanemab, hebben veel enthousiasme gewekt omdat ze als eerste het beloop van de ziekte konden beïnvloeden. Ze staan ​​echter ter discussie vanwege hun hoge prijs, de bijwerkingen die ze kunnen veroorzaken en het feit dat momenteel slechts een klein percentage van de patiënten in aanmerking komt voor behandeling.

"Met deze reeks artikelen hebben we geprobeerd dit debat te normaliseren door te benadrukken dat deze kwesties niet specifiek zijn voor Alzheimer. Deze twee monoklonale antilichamen zijn ontwikkeld volgens de normen van alle andere monoklonale antilichamen voor andere chronische ziekten; daar is niets vreemds aan. Wat de discussie enigszins anders maakt, zijn de sociale dimensies van de ziekte", legde Giovanni Frisoni , die de reeks in The Lancet coördineerde en directeur is van het Geheugencentrum van het Universitair Ziekenhuis van Genève (Zwitserland) en hoogleraar klinische neurowetenschappen aan dezelfde universiteit, uit aan Salute.

Welke nieuwe therapeutische mogelijkheden zijn er?

Alzheimer is de meest voorkomende vorm van dementie en is naar schatting goed voor 60-70% van het totale aantal gevallen, dat wereldwijd meer dan 50 miljoen bedraagt. Het is dan ook geen verrassing dat er een golf van opwinding is ontstaan ​​over de komst van medicijnen die experts ziektemodificerend noemen, juist omdat ze de ziekte kunnen vertragen en mogelijk tijdelijk stabiliseren, hoewel ze de progressie ervan niet volledig stoppen. We hebben het over lecanemab en donanemab , twee monoklonale antilichamen die zijn ontworpen om de ophoping van bèta-amyloïde-eiwit te verminderen, wat een van de triggers van de ziekte van Alzheimer lijkt te zijn. Lecanemab werd in 2023 goedgekeurd door de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) en vervolgens door het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA). Donanemab daarentegen werd in 2024 door de FDA goedgekeurd en het EMA evalueert het opnieuw na een eerste negatief advies dat eind maart 2025 werd uitgebracht.

Evaluatie van bijwerkingen

Zoals verwacht ondervond een bepaald percentage deelnemers aan de klinische studie, naast de positieve effecten op de progressie van de ziekte, bijwerkingen, waaronder ernstige bijwerkingen zoals hersenoedeem of hersenbloedingen. De auteurs van de nieuwe reeks probeerden daarom de kosten (zowel globaal als eng) en voordelen van de twee nieuwe monoklonale antilichamen te vergelijken met die van andere biologische geneesmiddelen die zijn ontwikkeld voor de behandeling van bepaalde soorten kanker, multiple sclerose of reumatoïde artritis. Hoewel de vergelijking met de nodige voorzichtigheid moet worden geïnterpreteerd, aangezien de betrokken ziekten en patiënten duidelijk verschillen, blijkt dat lecanemab en donanemab bijvoorbeeld leiden tot een vermindering van de progressie van Alzheimergerelateerde invaliditeit, vergelijkbaar met die welke is waargenomen in andere studies die zich richtten op monoklonale antilichamen voor de behandeling van multiple sclerose en reumatoïde artritis.

Een proces dat zijn beloop moet hebben

Het punt, betoogt Frisoni, is dat we deze twee nieuwe instrumenten niet als de enige moeten beschouwen waarop we vanaf nu kunnen vertrouwen: "Laten we niet naar deze innovaties kijken met de gedachte dat ze op zichzelf de oplossing kunnen zijn. Laten we in plaats daarvan de reeds beschikbare kennis consolideren en patiëntenzorg bieden door optimaal gebruik te maken van de instrumenten die we al hebben. Laten we vervolgens deze vruchtbare bodem, opgebouwd uit kennis en ervaring die in de loop der tijd is opgebouwd, benutten om deze innovaties te implementeren."

Ook omdat de twee nieuwe monoklonale antilichamen verder onderzocht moeten worden om beter te begrijpen of ze geschikt zijn voor alle Alzheimerpatiënten of slechts voor een deel, en bij welke aandoeningen ze het vaakst tot bijwerkingen leiden.

"Dit is een reis die begonnen is en die volgens mij onverbiddelijk zal doorgaan, maar we moeten accepteren dat er in eerste instantie maar een paar patiënten behandeld zullen worden", vervolgt Frisoni. "En dat klopt; anders zou het waanzin zijn." Pas met de tijd, legt hij uit, zullen we ze beter kunnen begrijpen en "behandelen", en zelfs tweedegeneratie-medicijnen kunnen verkrijgen die mogelijk beter verdragen worden. Kortom, we staan ​​nog aan het begin van een proces dat zeker veelbelovend lijkt, maar dat zijn beloop moet hebben.

Gebruikmaken van wat we al hebben

In de tussentijd moeten we niet vergeten wat we al tot onze beschikking hebben: "Ik heb het over het juiste gebruik van anamnese, neuropsychologische tests, MRI, PET-scans en medicijnen voor gedragsstoornissen. Dit zijn allemaal hulpmiddelen die we al jaren gebruiken en die we vandaag de dag veel beter begrijpen dan 30 jaar geleden", voegt de professor eraan toe. "We moeten er echter voor zorgen dat ze volledig worden benut, niet alleen in de meest gespecialiseerde en toonaangevende klinieken, maar overal."

Psycho-educatie van familieleden

Een voorbeeld van een aanpak die niet de aandacht krijgt die het verdient, legt Frisoni uit, is psycho-educatie voor familieleden. Dit omvat specifieke training voor mantelzorgers , gericht op het verschaffen van de kennis die nodig is om de gedragsproblemen die een groot percentage van de Alzheimerpatiënten ontwikkelt, zo goed mogelijk te beheersen. Deze problemen hebben vaak een aanzienlijke impact op de kwaliteit van leven van de patiënten en hun families: van prikkelbaarheid en slaapstoornissen tot apathie, depressie en zelfs een volwaardige psychose.

"Psycho-educatie is een interventie die veel energie en geld kost", concludeert de expert, "omdat het goed opgeleid personeel vereist dat urenlang met het familielid doorbrengt om te proberen te begrijpen onder welke omstandigheden de gedragsstoornis zich ontwikkelt, welke omgevingssituaties de stoornis triggeren en hoe deze kunnen worden aangepast om de frequentie ervan te verminderen, of wanneer en of het nodig is om psychotrope medicijnen te gebruiken. Het is een aanpak die dagelijkse, zo niet bijna dagelijkse, monitoring vereist, maar die zeer effectief kan zijn."