De affaire Kamel Daoud: tussen fictie en realiteit, hoe ver kunnen de daders gaan?

Auteur Kamel Daoud , die door Saâda Abane is aangeklaagd wegens schending van zijn privacy, wordt ervan beschuldigd haar verhaal te hebben gebruikt in zijn roman Houris , die afgelopen november de Prix Goncourt won.

Deze vrouw was patiënte van de echtgenote van Kamel Daoud, een psychiater. Kamel Daoud en zijn vrouw worden ervan beschuldigd zonder zijn toestemming het verhaal van deze jonge vrouw, overlevende van een bloedbad tijdens de burgeroorlog in Algerije in de jaren negentig, te hebben gebruikt voor het schrijven van Houris .

Ook andere auteurs vóór hem kregen dergelijke beschuldigingen. Deze gevallen floreren dankzij de rage voor autofictie. "Het is helemaal van deze tijd", aldus Elvire Bochaton, een advocaat gespecialiseerd in intellectueel eigendomsrecht, in een interview met BFMTV.com. Ze benadrukte dat er vaak "compromissen" worden gevonden voordat de zaak voor de rechter komt.

Hélène Devynck sloot daarom een ​​juridisch contract met haar ex-man, de schrijver Emmanuel Carrère, om na hun scheiding niet meer in zijn boeken te verschijnen, en met name niet meer in Yoga , gepubliceerd in 2020. "Ik wil niet tegen mijn wil geschreven worden", betoogde ze eind 2020 in een interview met Le Monde. De journaliste, die gedurende hun gezamenlijke leven in verschillende boeken van Emmanuel Carrère verscheen - Other Lives Than Mine vertelt het verhaal van zijn zus Juliette Devynck - wilde zichzelf beschermen. "Niemand wil na een scheiding beschreven worden zonder dat hij of zij kan reageren."

Wat kunnen we doen als we inspiratie putten uit de realiteit en praten over onze dierbaren, zoals Emmanuel Carrère vaak deed?

"Er is vrijheid van creatie en expressie, maar die is niet zonder grenzen", analyseert Elvire Bochaton. De rechter zal de situatie beoordelen en beslissen welke van deze twee vrijheden (vrijheid van creatie en respect voor privacy) het meest is geschonden. Zoals het gezegde luidt: 'De vrijheid van de een eindigt waar die van de ander begint.'

Sommige auteurs zijn veroordeeld nadat hun familieleden of de personen die in hun romans voorkomen, juridische stappen ondernamen.

Christine Angot , de koningin van de autofictie, werd zo veroordeeld wegens "schending van de privacy" omdat ze in 2011 in Les Petits elementen uit het privéleven van Elise Bidoit had onthuld, de voormalige partner van de man met wie de auteur haar leven deelt. In de roman heette het personage Helen, maar ze was herkenbaar. Christine Angot beschreef de strijd tussen de twee ex-echtgenoten om de voogdij over hun kinderen, de 'kleintjes' die het boek zijn titel geven.

"Toen zijn boek uitkwam, probeerde ik een einde aan mijn leven te maken. Alles in zijn boek is waar, het is mijn leven", zei Elise Bidoit tijdens het proces.

Christine Angot moet 40.000 euro schadevergoeding betalen aan Elise Bidoit.

De rechtbank beschouwde het bovendien als een "verzwarende omstandigheid" dat Elise Bidoit Christine Angot al had aangeklaagd voor haar vorige roman, Le Marché des amants , waarin ze ook speelde, voordat ze een financiële schikking met de auteur had bereikt.

Hij is ook een goede vriend van de schrijver Lionel Duroy, die zijn straf kreeg wegens schending van de privacy. De auteur was aangeklaagd door zijn zoon Raphaël, die 10.000 euro schadevergoeding kreeg voor schending van zijn privacy in de roman Colères , gepubliceerd in 2011. In deze roman beschrijft hij de conflictueuze relatie tussen vader en zoon. De auteur, die de drugsproblemen aan hem toeschrijft, heeft in zijn boek een e-mail van zijn zoon opgenomen.

"Er bestaat geen wettelijke definitie van privacy", benadrukt Elvire Bochaton. In de uitspraken is het begrip privacy verbreed en omvat nu verschillende elementen, zoals religie, politieke overtuigingen, correspondentie en gezinsleven. In grote lijnen valt alles wat niet openbaar is, binnen de reikwijdte van het privéleven.

In de roman Fragments of a Lost Woman , die ertoe leidde dat Patrick Poivre d'Arvor in 2015 33.000 euro moest betalen aan zijn ex-partner, publiceerde de auteur ook fragmenten uit hun correspondentie en details over hun relatie. De rechtbank oordeelde dat "de gebruikte literaire middelen het de lezer niet mogelijk maken de personages te onderscheiden van de werkelijkheid, zodat het werk niet als fictief kan worden omschreven."

Bovendien is het veranderen van de namen van de hoofdpersonen niet voldoende om klachten over schending van de privacy te voorkomen. "Het is een grote mythe: nee, het is niet genoeg", bevestigt Elvire Bochaton.

"De persoon moet volledig onherkenbaar zijn. Het toevoegen van fictieve elementen verandert ook niets als de persoon herkenbaar is."

Soms plaatsen auteurs disclaimers aan het begin van hun romans, maar ook die hebben geen juridische waarde. Je kunt aansprakelijkheid niet ontlopen door een waarschuwing te plaatsen.

Régis Jauffret, die in zijn boek The Ballad of Rikers Island de naam van Dominique Strauss-Kahn nergens noemt, werd eveneens veroordeeld wegens smaad. Het boek beschrijft de Sofitel-affaire die in 2011 leidde tot het aftreden van de voormalige directeur van het IMF.

In juni 2016 veroordeelde de rechtbank van Parijs de schrijver tot een voorwaardelijke boete van 1.500 euro, en tot 10.000 euro schadevergoeding wegens morele schade vanwege het feit dat in bepaalde passages in zijn boek de term 'verkrachting' werd gebruikt, ook al werd DSK voor deze feiten niet veroordeeld. De rechtbank verbood bovendien elke nieuwe editie van de roman waarin passages voorkwamen die als lasterlijk werden beschouwd.

"Om te kunnen beweren dat men aan een veroordeling ontkomt, is het niet voldoende om zich te verschuilen achter de uitdrukkelijke kwalificatie 'roman'", oordeelde de rechtbank.

Volgens de rechtbank heeft Régis Jauffret "de conclusies van de Amerikaanse procedure […] die tot het staken van de vervolging hebben geleid, volledig genegeerd."