Benin viert de teruggave van de schat van Dahomey, 133 jaar na de plundering

De Finse regering gaf dinsdag een ceremoniële kruk met drie poten, een kataklé, terug aan Benin . De kruk behoorde tot de koninklijke schatkamer van Abomey en werd 133 jaar geleden door Franse troepen onder leiding van kolonel Alred Dodds uit het land gestolen. Deze restitutie , die de Beninezen met veel fanfare vieren, voltooit de terugkeer van de beroemde collectie naar Benin nadat Frankrijk in november 2021 de andere 26 stukken uit de koninklijke schatkist had teruggegeven. "Dit is de epiloog, maar we hebben onze ogen al gericht op ander restitutiewerk ", zei Jean-Michel Abimbola, de minister van Cultuur en Toerisme van Benin, tijdens de ceremonie in het Marine Presidentieel Paleis in Cotonou.

In 1892 plunderden Franse koloniale troepen onder leiding van kolonel Dodds het koninklijk paleis van Abomey, de hoofdstad van het voormalige koninkrijk Dahomey (in het huidige Benin). Dit gebeurde in een conflict dat hen confronteerde met de strijders van koning Behanzin. De zogenoemde Abomey-schat bestaat uit 27 beeldjes, tronen, kledingstukken, decoratieve objecten en zelfs deuren uit het paleis. Ze kwamen allemaal terecht in het Etnografisch Museum in het Trocadéro in Parijs, dat in 1937 werd omgedoopt tot het Museum van de Mensheid. De kataklé maakte echter deel uit van een uitwisseling van etnografische objecten tussen Frankrijk en Finland die in 1939 plaatsvond.

De kruk werd nooit publiekelijk tentoongesteld en bleef jarenlang in Finland in de vergetelheid liggen. De afgelopen twee decennia bevond hij zich in de opslagruimtes van het Nationaal Museum in Helsinki. Een onderzoek door journalist Pierre Firtion van Radio France Internationale (RFI), museumconservator Pilvi Vainonen en de Frans-Beninese kunsthistoricus Marie-Cécile Zinsou bracht het object in 2024 in kaart en opende het restitutieproces, dat deze week werd afgerond.

De ceremonie was eenvoudig maar vol symboliek en werd bijgewoond door de Finse minister van Cultuur, Mari-Leena Talvitie, alsmede de ministers van Cultuur en Buitenlandse Zaken van Benin, respectievelijk Jean-Michel Abimbola en Olushegun Bakari, samen met talloze hoge culturele functionarissen en academici. De kataklé, gedragen door de heersers van Dahomey tijdens kroningsceremonies, symboliseerde stabiliteit, eenheid en koninklijke autoriteit. De regering van Benin wil het samen met de 26 andere stukken uit de Abomey-schat aan het publiek tentoonstellen.

De teruggave van gestolen voorwerpen

De restitutie van stukken die door verzamelaars en koloniale legers in Afrika zijn geroofd, is een eis van veel Afrikaanse regeringen. Deze eis is de afgelopen jaren steeds meer vorm gaan krijgen als onderdeel van een breed debat. In 2017 hield de Franse president Emmanuel Macron een beroemde toespraak in Ouagadougou, de hoofdstad van Burkina Faso , waarin hij de "fouten en misdaden" van de kolonisatie erkende en beloofde Afrikaanse historische artefacten terug te geven die waren geroofd of als oorlogsbuit waren gebruikt en die in Franse musea werden tentoongesteld. Deze uitspraken luidden een restitutieproces in dat nog steeds niet is afgerond. Ze waren voor andere landen, zoals Duitsland en België, aanleiding om hun collecties te evalueren en mogelijke teruggaven te evalueren, terwijl Afrikaanse regeringen hun eisen steeds strenger maakten.

De schat van Abomey, ook wel de schat van Koning Behanzin genoemd, stond vanaf het begin centraal in dit restitutieproces, omdat Benin er al lang aanspraak op maakt en omdat de schat van historisch en cultureel belang is. Het werd opgenomen door kunsthistorica Benedicte Savoy en filosoof Felwine Sarr in een beroemd en controversieel rapport over Afrikaanse historische objecten in Europese musea, in opdracht van Macron. Een van de eerste voorwerpen die door Frankrijk werd teruggegeven, was een zwaard dat vermoedelijk toebehoorde aan de politieke en religieuze leider El Hadji Omar Tall, oprichter van het Toucouleur-imperium. Sinds 2018 bevindt het zich in een vitrine in het Museum van Zwarte Beschavingen in Dakar, Senegal.

Na de teruggave van de Abomey-schat aan Benin in 2021, staat Frankrijk ook op het punt de Djidji Ayokwé-spreektrommel van het Bidjan-volk, dat aan de oevers van de Ébrié-lagune leefde, terug te geven aan Ivoorkust. Nadat het instrument in 1916 door de koloniale autoriteiten was gestolen, bleef het als heilig voorwerp voor de Atchan-gemeenschappen in het huis van de Franse gouverneur tot 1930. Toen werd het overgebracht naar het Etnografisch Museum van het Trocadéro in Parijs. Momenteel bevindt het zich in het Musée de la Quai-Branly, maar in 2018 werd het door Ivoorkust opgeëist en is de teruggave ervan momenteel gaande: op 28 april keurde de Franse Senaat een wetsvoorstel goed dat dit mogelijk moet maken. Dit wetsvoorstel moet nu worden ingediend bij de Nationale Vergadering.

In december 2022 gaf de Duitse regering 20 zogenaamde Benin-bronzen terug aan Nigeria. Het gaat om metalen platen en sculpturen die het paleis van het koninkrijk Benin in het huidige Nigeria sierden. In februari van datzelfde jaar overhandigde België aan de autoriteiten van de Democratische Republiek Congo (DRC) een inventaris van meer dan 80.000 culturele objecten, waaronder sculpturen, maskers, gebruiksvoorwerpen, muziekinstrumenten en liturgische voorwerpen, die door de Belgen tijdens de koloniale periode waren geroofd en die konden worden teruggegeven. Daaronder bevindt zich het beroemde beeld van koning Ne Kuko, gestolen door de koopman Alexandre Delcommune en vandaag de dag een van de symbolen van de plunderingen die Congo leed. Eveneens in 2022 gaf Brussel de DRC een gigantisch Kakuungu-masker in bruikleen voor onbepaalde tijd.