Rarámuri bij de halve marathon van Mexico-Stad: uithoudingsvermogen en traditie aan hun voeten

MEXICO-STAD ( Proceso ).– Alicia, Aristeo, José, Julián, Mayra en Silvino zijn de zes Rarámuri die morgen, zondag, samen met 30.000 andere mensen 21 kilometer zullen rennen in de Halve Marathon van Mexico-Stad.

Dit jaar neemt een nieuwe generatie hardlopers deel aan deze editie, onder leiding van Silvino Cubesare en Mayra González. Cubesare liep bijna tien jaar geleden voor het eerst de Penyagolosa Trails CSP 115 in Castellón, Spanje. Hij is al lange tijd een belangrijke inspiratiebron voor de Rarámuri, dit inheemse volk wiens naam "voeten van de hardloper" betekent.

Het bergachtige terrein van de regio heeft hardlopen veranderd in een vorm van overleving. Door deze traditie eeuwenlang in stand te houden, is er een legioen aan hardlopers ontstaan, die internationale ultramarathons van meer dan 100 kilometer hebben gewonnen.

"Ik doe al een jaar mee aan wedstrijden. Ik werd uitgenodigd voor de internationale 110 kilometer in Californië. Afgelopen zaterdag heb ik 63 kilometer gelopen en de volgende dag 21. Ik zou 100 kilometer lopen, maar dat mocht niet omdat ik in augustus naar Canada ga en ze niet willen dat ik geblesseerd raak. Sterker nog, we doen aanstaande zondag mee aan de wedstrijd, en de zaterdag erna, hier, ga ik 50 kilometer lopen," vertelde Mayra González, een 29-jarige Rarámuri, in een interview.

Veel Rarámuri zijn atleten en waardige vertegenwoordigers van hun cultuur geworden. "Het geeft me veel voldoening om hier mijn gemeenschap te vertegenwoordigen", voegde Mayra eraan toe, die in verschillende wedstrijden eerste, tweede en derde is geworden.

Deze sport wordt niet alleen gezien als een competitieve activiteit, maar ook als een bron van bevrijding en vermaak. "Hardlopen voelt goed door de adrenalinestoot, omdat mijn zorgen verdwijnen, ik voel me vrij en vredig", zegt José Eliezer, een 22-jarige hardloper.

Een houten bal

De Rarámuri groeien op met het spelen van traditionele spelletjes die verband houden met deze activiteit, zoals het “rarajípari” of balspel, waarbij mannen een klein houten balletje gooien, “comacali” genaamd.

De dynamiek bestaat uit het gooien van de bal met blote voeten, waarbij afstanden tot wel 250 kilometer worden gerend. Deze afstanden kunnen twee opeenvolgende dagen duren, in één-op-één- of teamwedstrijden, met als doel de houten bal over de finish te krijgen.

De ballenrace, of rarajípari, werd in 2000 door UNESCO erkend als werelderfgoed.

"We hebben één dag en één nacht geracet, of zelfs een tijdje op een andere dag, maar het hangt af van de weddenschap. Het zijn twee teams die moeten racen, met twee houten ballen," zei Silvino Cubesare, een 48-jarige Rarámuri die op vijfjarige leeftijd begon met racen.

Cubesare groeide op met traditionele spelletjes en daar ontdekte hij zijn talent:

We rennen graag en behandelen het als een traditioneel spel. Vroeger waren er geen andere spellen, dus speelden we met een balletje en trapten we het rond. Het is een heel oud spel. Maar we blijven groeien en spelen op deze manier.

"Daar ontdekten ze me, en ze kwamen me zoeken om mee te doen aan een ultraloop van 100 kilometer, zomaar, zonder enig idee." Zijn eerste wedstrijd was in Chihuahua, en in zijn 30 jaar als hardloper heeft hij Mexico vertegenwoordigd in verschillende internationale wedstrijden:

“Ik ben in Brazilië, Colombia, Costa Rica, Portugal, Japan, Oostenrijk, Frankrijk geweest... Ik kan me niet meer herinneren, maar ik weet wel meer.”

De Raramuri tonen niet alleen hun atletische vaardigheden, maar doen dat ook in hun traditionele kostuums, wat bewondering oogst in de internationale sportwereld.

Ervaren hardlopers, zoals Silvino, weten dat hardlopen op straat zijn eigen uitdagingen met zich meebrengt, vooral met traditionele kledij. "Ten eerste zijn we niet gewend om op straat te rennen, en al helemaal niet met huarache. Deze huarache is goed, maar dan in de bergen. Hardlopen op straat vereist veel training om een goede tijd neer te zetten", legt hij uit.

De meest resistente

Ook vrouwen doen mee aan traditionele spelen, zoals de “arihueta of rohueliami”, een race waarbij de Rarámuri een houten hoepel gooien om deze vervolgens met een stok op te vangen terwijl ze rennen.

Deze spelen vormen ook een ruimte voor uitwisseling, waarbij de economie circuleert via de 'chokéames', die optreden als scheidsrechters bij de races en verantwoordelijk zijn voor het organiseren van weddenschappen, die kunnen bestaan uit stoffen, rokken, dieren, voedsel of geld.

"Ik heb meegedaan aan de Arihueta-race. De gemeenschap begint met het plaatsen van weddenschappen, met jurken of geld. Als wij gaan hardlopen, is het één persoon die rent, of soms een team, en zij bepalen de ronden. Daar rennen ze niet per kilometer, maar over lange afstanden," legde Alicia Sánchez, een 25-jarige hardloopster, uit.

In het wereldbeeld van Rarámuri bestaan er geen sociaal-culturele verschillen tussen mannen en vrouwen. Er bestaan echter opvattingen over mannelijkheid en vrouwelijkheid die tot de conclusie hebben geleid dat vrouwen sterkere of veerkrachtigere wezens in de gemeenschap zijn dankzij hun vermogen om kinderen te krijgen.

De zes atleten reisden af naar Mexico-Stad om deel te nemen aan de halve marathon met de Rarámuri Legion Foundation. De stichting werkt op drie fronten: het promoten van sport en traditionele spelen, het bestrijden van ondervoeding en honger in de regio en het opzetten van productieve projecten in de gemeenschappen.

De stichting heeft zich aangesloten bij het initiatief "Run With a Cause", waarmee hardlopers zich kunnen inschrijven voor de BBVA Mexico City Halve Marathon of de Telcel Mexico City Marathon van 2025 met een aanzienlijke geldbijdrage, waarvan 50% rechtstreeks aan een non-profitorganisatie wordt gedoneerd.

“Met de stichting zamelen we geld in om meer jonge Rarámuri te ondersteunen om mee te doen en meer atleten om andere plekken te ontdekken en te bezoeken, zoals ik, die hier nu voor het eerst komt.

"Ik wil dat andere kinderen ook de vreugde ervaren om in een andere staat te zijn," zegt Alicia, "en de gemeenschap van Rarámuri te steunen met eten, met wat dan ook."

De Rarámuri Legion Foundation werkt samen met vier gemeenschappen in de gemeenten Guachochi en Batopilas in de Sierra Tarahumara. Volgens de armoedemeting van Coneval uit 2020 kent de regio de hoogste percentages sociale achterstand en extreme armoede van Mexico.

"Veel mensen eten niet goed, en dat is het probleem dat we proberen aan te pakken. We zoeken steun als inheemse bevolking", vertelt Aristeo, een 18-jarige hardloper.

De Raramuri kampen met droogtes, verergerd door klimaatverandering, die leiden tot ernstige gevallen van ondervoeding en ziekte. Dit gaat ook gepaard met de onteigening van hun natuurlijke hulpbronnen, illegale houtkap en het daaruit voortvloeiende geweld van criminaliteit. Ondanks dit alles behouden ze een vreedzame natuur, die hun identiteit heeft beschermd.

Voor mij, zegt Alicia, betekent hardlopen vreugde, opwinding, geluk. Op dit moment ben ik enthousiast omdat deze marathon de eerste keer is dat ik tussen zoveel mensen loop, en dan nog wel hier in Mexico-Stad, des te meer omdat we elkaar niet kennen.

Silvino zegt dat hij enthousiast is om jongere generaties te kunnen ondersteunen die "nog niet veel ervaring hebben, maar al sterk zijn." "We worden gesponsord door de Rarámuri Foundation om te kijken of we geld kunnen inzamelen voor verschillende dingen: voedsel, voor de gemeenschappen, en om meer jongeren aan te trekken die buiten de bergen willen deelnemen."