Waarom wordt het gat in de ozonlaag steeds groter?

Sluit het ozongat zich weer? In 2024 was het ozongat boven Antarctica aanzienlijk kleiner dan in voorgaande jaren. Dit werd bevestigd door de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) op Wereld Ozondag op 16 september. Van 2021 tot 2023 waren er echter bijzonder grote ozongaten. Hoewel experts er over het algemeen van uitgaan dat de ozonlaag zich herstelt, zou dit proces kunnen worden vertraagd door de gevolgen van klimaatverandering.

In de jaren 80 ontdekten onderzoekers dat de beschermende laag ozongas in de atmosfeer van de aarde steeds dunner werd – vooral boven de polen en het meest significant rond de Zuidpool. Dit wordt nu een ozongat genoemd, dat zich elk jaar in september en oktober vormt en zich vanaf december weer terugtrekt. Hierdoor bereikt meer schadelijke uv-straling het aardoppervlak, die normaal gesproken door de ozon zou worden geabsorbeerd.

Omdat uv-straling huidkanker en staar bevordert, vormt het ozongat een risico voor omwonenden, zoals in Australië en Nieuw-Zeeland. Ook planten kunnen schade ondervinden van overmatige uv-straling. Chloorfluorkoolwaterstoffen (CFK's), die voorheen werden gebruikt in spuitbussen en koelmiddelen, werden aangemerkt als de belangrijkste oorzaak van het ozongat.

In 1987 werd een milieuverdrag, het Montreal Protocol, ondertekend om cfk's te verbieden. Dit had een positief effect op de ozonlaag: een publicatie van de Verenigde Naties (VN) van vorig jaar stelde onder andere dat het ozongat door deze maatregelen verder zal krimpen.

Een recent rapport van de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) ondersteunt dit ook. Het laat zien dat de ozonlaag boven Antarctica in 2024 aanzienlijk dikker was dan in de voorgaande drie jaar, wat betekent dat het ozongat kleiner werd. Van 2021 tot 2023 werden echter onverwacht dunne ozonlagen gemeten. Het ozongat in 2023 was een van de grootste sinds de metingen begonnen. Hoe is dit allemaal te verklaren?

Er zijn grote schommelingen van jaar tot jaar, waardoor het moeilijk is om een ​​langetermijntrend in de ontwikkeling van het ozongat te herkennen. Dit komt doordat ozonconcentraties niet alleen worden beïnvloed door cfk's, maar ook door andere factoren. Zo was er in 2019 een bijzonder klein ozongat. Het Aardobservatiecentrum van het Duitse Lucht- en Ruimtevaartcentrum (DLR) interpreteerde dit echter destijds niet als een teken van herstel van de ozonlaag. In plaats daarvan zou een verschuiving in de poolwerveling hebben gezorgd voor ongewoon milde lucht in de stratosfeer boven Antarctica, waardoor er in 2019 minder ozon werd gevormd.

De gids voor gezondheid, welzijn en het hele gezin - elke tweede donderdag.

Door mij te abonneren op de nieuwsbrief, ga ik akkoord met de advertentieovereenkomst .

Bosbranden in Australië tijdens de Australische zomer van 2019/2020 (december tot januari) zouden medeverantwoordelijk zijn geweest voor de ongewoon grote ozongaten van de afgelopen drie jaar. Roetdeeltjes in de stratosfeer kunnen chloor activeren, wat op zijn beurt ozon afbreekt, net als CFK's. Bovendien zouden interacties tussen roetdeeltjes en zoutzuur – een afbraakproduct van CFK's – kunnen leiden tot de vorming van ozonafbrekende chloorradicalen. Volgens ESA zou de uitbarsting van de onderwatervulkaan Hunga Tonga-Hunga Ha'apai in januari 2022 ook een rol kunnen hebben gespeeld . Hierbij kwamen enorme hoeveelheden waterdamp in de stratosfeer terecht, wat de ozonafbraak bevordert.

Het uitzonderlijk grote ozongat in 2024 kan deels ook worden verklaard door andere factoren dan de afname van cfk's. Volgens het WMO-rapport was er sprake van afschuiving van de equatoriale winden, wat een dunne ozonlaag bij de evenaar en een dikkere laag elders bevorderde.

Ook het weerfenomeen El Niño, dat in de eerste maanden van 2024 werd waargenomen, speelde een rol, aldus het rapport. Het leidde tot een afname van de ozonlaag in de tropische Stille Oceaan, maar tot een dikkere ozonlaag in de extratropische gebieden. Bovendien bevorderde het stromingsgedrag van atmosferische winden het transport van ozon naar hogere lagen, en zorgde sterke zonneactiviteit ervoor dat er in 2024 meer ozon in de stratosfeer werd gevormd.

Ook al kan het kleine ozongat in 2024 deels door deze gebeurtenissen worden verklaard, de langetermijntrend weerspiegelt volgens de WMO het succes van het Montreal Protocol, het verbod op CFK's. De waarden voor 2024 waren niet alleen beter dan in voorgaande jaren, maar ook beter dan de gemiddelde waarden voor de jaren 1990 tot en met 2020.

Volgens een publicatie van de Max-Planck-Gesellschaft zouden grote bosbranden de positieve trend van het verkleinen van het ozongat "voor één jaar of zelfs meerdere jaren" kunnen omkeren. Verwacht wordt dat deze branden vaker zullen voorkomen als gevolg van klimaatverandering. De Max-Planck-experts verwachten echter ook een herstel van de ozonlaag op lange termijn.

De WMO verwacht dat de aantasting van de ozonlaag in Antarctica rond 2066 zal verdwijnen, in het Noordpoolgebied rond 2045 en in de rest van de wereld rond 2040 – mits de bestaande afspraken worden nageleefd. Het Montreal Protocol is volgens de Wereld Meteorologische Organisatie "de meest succesvolle milieuovereenkomst ter wereld".