Mensen die constant chatten via GPT, zijn minder geneigd kritisch te denken. Ondermijnt kunstmatige intelligentie de menselijke intelligentie?

Het leest als een schreeuw om hulp: "Ik kan niet meer zelfstandig nadenken", schrijft een 19-jarige gebruiker op een Redditforum over Chat-GPT. Ze schrijft al haar teksten met behulp van AI en verliest daardoor haar vermogen om kritisch te denken. Sterker nog, ze heeft het gevoel dat ze haar vermogen om in het algemeen na te denken verliest.

Dit is natuurlijk een overdrijving, zoals de gebruiker zelf toegeeft. Maar haar indruk lijkt over het algemeen toch te kloppen: wie modellen zoals Chat-GPT gebruikt voor denktaken, loopt het risico minder training te krijgen in zijn zelfstandig denken. Dat blijkt uit eerste studies.

Dit roept de vraag op: maakt AI ons efficiënter, maar op de lange termijn ook dommer? En hoe kunnen we chatbots gebruiken om onze intelligentie te vergroten in plaats van te verkleinen?

Lutz Jäncke, neurowetenschapper en emeritus hoogleraar aan de Universiteit van Zürich, verwoordt het zo: "Kritisch denken is als een spier. Kinderen en adolescenten moeten het trainen om er goed in te worden. En ook volwassenen moeten het regelmatig oefenen, anders vergeten ze het."

Voorlopige publicaties van onderzoeken laten nu zien dat deze regelmatige praktijk van kritisch denken door chat-GPT getorpedeerd zou kunnen worden.

• Onderzoekers van het Massachusetts Institute of Technology (MIT) hebben aangetoond dat chatbotgebruikers informatie oppervlakkiger verwerken, minder moeite doen en sneller vergeten wat ze hebben geleerd . Voor het onderzoek moesten 54 deelnemers essays schrijven over onderwerpen zoals loyaliteit, moed, geluk of kunst. Een pet met sensoren mat hun hersenactiviteit (EEG). 18 deelnemers mochten chatbots gebruiken, 18 hadden toegang tot Google Zoeken en nog eens 18 hadden helemaal geen hulpmiddelen. De resultaten toonden aan dat hoe minder de deelnemers hulp van technologie accepteerden, hoe actiever hun hersenen waren.
• In verschillende experimenten met meer dan 4500 proefpersonen toonden onderzoekers van de Wharton School van de Universiteit van Pennsylvania aan dat chatbotgebruikers passiever bleven in het leerproces dan gebruikers van Google Zoeken. Proefpersonen moesten informatie verzamelen over vragen zoals "Hoe leg je een moestuin aan?" of "Hoe kun je een gezondere levensstijl leiden?", hetzij met een AI-chatbot, hetzij via Google Zoeken. Vervolgens werd hen gevraagd om "tips voor een vriend" te formuleren. De resultaten toonden aan dat chatbotgebruikers minder goed en minder origineel advies gaven.
• Andere onderzoekers van de Universiteit van Pennsylvania toonden in een onderzoek onder ongeveer 1000 middelbare scholieren in Turkije aan dat deelnemers wiskundeoefeningen beter konden oplossen met een chatbot-achtige tool dan zonder. Op een examen zonder de AI-tool presteerden de leerlingen echter ongeveer 17 procent slechter dan hun medeleerlingen die nooit toegang hadden gehad tot de chatbot .

Neurowetenschapper Jäncke is niet verrast door deze onderzoeksresultaten. Hij zegt dat met Chat-GPT huiswerk of onderzoeksopdrachten binnen enkele seconden kunnen worden afgerond. "De hersenen kunnen, om zo te zeggen, blijven slapen." Wie te veel op AI vertrouwt, accepteert daarom het risico dat de inhoud minder diepgaand wordt verwerkt en er dus minder wordt geleerd.

Diepgaande verwerking en leren betekent je hersenen op nieuwe manieren activeren en nieuwe kennis opslaan, legt Jäncke uit. Dit gebeurt vooral wanneer we nieuwe informatie verbinden met bestaande kennis: met herinneringen, gevoelens en eerder opgeslagen concepten. Dit proces is inspannend. "Maar het is juist deze inspanning die leren duurzaam maakt", zegt Jäncke.

Maar mensen zijn vaak lui – of zo druk met het leven dat ze de weg van de minste weerstand kiezen als het gaat om intellectuele taken zoals schrijven, onderzoek doen en samenvatten, gelooft Jäncke. Daarom verwacht hij dat er in de toekomst veel chatbotgebruikers zullen zijn die hun kritisch denkvermogen minder zullen trainen, althans op de korte termijn.

Historische parallellen suggereren dat dit misschien niet zo erg is als men na het lezen van de studies zou denken. Toen rekenmachines in de jaren 70 op scholen werden geïntroduceerd, steeg de kwaliteit van het wiskundeonderwijs. Omdat leerlingen plotseling minder tijd hoefden te besteden aan eenvoudige optellingen en vermenigvuldigingen, konden ze steeds meer en complexere wiskundige concepten leren.

Natuurlijk werkt AI fundamenteel anders dan een rekenmachine. Het hallucineert. En het automatiseert nieuwe aspecten van het menselijk denken. Toch tonen studies aan dat AI ook op een manier kan worden ingezet die kritisch denken niet ondermijnt en het leerproces niet belemmert.

De auteurs van de MIT-studie beschrijven hoe sommige chatbotgebruikers AI gebruikten om hun eigen ideeën te evalueren en kritisch te reflecteren. Hun hersenen bleven net zo actief als die van deelnemers aan het onderzoek zonder toegang tot chatbots. Deze gebruikers – in de studie omschreven als "zeer competent" – vormden echter een uitzondering. Blijkbaar weerstonden ze de drang om inspannend mentaal werk uit te besteden aan AI en bleven ze betrokken bij het onderwerp.

Uit het onderzoek met Turkse wiskundestudenten bleek ook dat de manier waarop de AI-tool is ontworpen een significant verschil maakt in het leerproces. De onderzoekers testten Chat-GPT niet alleen als wiskundecoach, maar ontwikkelden ook een eigen AI-tool die voorkwam dat leerlingen hun denkwerk aan de chatbot konden uitbesteden. Gebruikers van deze "tutor AI" presteerden net zo goed op de test als leerlingen in de controlegroep die geen toegang hadden tot technologie.

Dit laat zien dat het demoniseren van AI in de context van leren en kritisch denken in het algemeen net zo misplaatst is als voorbarig enthousiasme.

Mediawetenschapper Dominic Hassler, die leraren in AI opleidt aan de Lerarenopleiding van Zürich, maakt zich desondanks zorgen. Hij vreest dat er een overgangsgeneratie van studenten zal ontstaan ​​die een minder goede opleiding zal krijgen, omdat het onderwijssysteem nog niet is afgestemd op AI.

Hassler heeft de afgelopen jaren tijdens klasbezoeken gezien dat de meeste leraren hun onderwijs nog steeds baseren op controle. Ze proberen deze inmiddels achterhaalde onderwijscultuur nu aan te passen aan AI, zegt Hassler. Dit leidt er bijvoorbeeld toe dat leraren talloze korte toetsen invoeren, zodat leerlingen niet om de reguliere leerstof heen kunnen. Dit werkt misschien voor wiskunde, zegt Hassler, maar bij geesteswetenschappen of talen is het nauwelijks mogelijk om vaardigheden zinvol te beoordelen met een korte toets.

Volgens Hassler zou de oplossing liggen in een nieuwe onderwijscultuur die is afgestemd op het leven van de leerlingen. Daarvoor zijn leraren nodig die de interesse in hun vak bij kinderen en jongeren kunnen wekken. Uiteindelijk is het persoonlijke motivatie die bepaalt of en hoeveel leerlingen op school leren.

De grote vraag is nu hoe de AI-tools ontworpen moeten worden om te functioneren als tutors. Psycholoog Sandra Grinschgl van de Universiteit van Bern heeft een AI-tool ontwikkeld die studenten dwingt tot reflectie. De tool zorgt ervoor dat studenten pas een reactie van de chatbot ontvangen nadat ze vragen hebben beantwoord over hun motivatie en huidige kennisniveau. De AI beoordeelt de antwoorden van de gebruiker en past haar eigen antwoord aan op hun niveau. Tot slot stelt ze begrijpend lezen-vragen.

Grinschgl gelooft dat dit actieve reflectie bij haar leerlingen stimuleert. Het lijkt te werken: uit de feedback van haar leerlingen blijkt dat ze de chatbot niet zomaar gedachteloos benaderen. Grinschgl merkt ook in workshops op middelbare scholen op dat jongeren ook een gezonde scepsis hebben ten opzichte van AI. Ze maakt zich dan ook niet al te veel zorgen over een algehele verdomming van AI.

Dit geldt zowel op school als op andere vlakken: je kunt AI gebruiken om inspannende denkprocessen te vermijden. Of je kunt AI gebruiken om je denkvermogen te verbeteren. In 2008 kopte het Amerikaanse achtergrondtijdschrift "The Atlantic": "Maakt Google ons dom?" We wachten nog steeds op een definitief antwoord op deze vraag.