Voormalig concentratiekamp Sachsenburg | Saksen laat de 'limbo' vallen

In Saksen werd 8 mei, de dag van de bevrijding, dit jaar voor het eerst een officiële herdenkingsdag. Het deelstaatparlement heeft onlangs een soortgelijk initiatief van de Linkspartij goedgekeurd. “Maar wat is een herdenkingsdag zonder gedenkplaatsen?” vraagt ​​de Vereniging van Nazislachtoffers VVN-BdA in een open brief. Hij wijst daarin op acute gevaren voor een gedenkplaats die nog niet bestaat, maar die na tientallen jaren van inspanningen, vooral van vrijwilligers, binnen handbereik leek te zijn: die van het concentratiekamp Sachsenburg, dat eigenlijk al in 2027 open zou gaan.

Het kamp, ​​opgericht in mei 1933 in een spinnerij in het Zschopau-dal, was een van de 103 vroege concentratiekampen in Saksen waarin de nazi's politieke tegenstanders en andere ongewenste personen gevangen hielden. Het was het langst bestaande kamp in deze categorie. In de zomer van 1937 zaten hier ongeveer 10.000 mensen gevangen en mishandeld: communisten, sociaaldemocraten, predikanten en Jehova's Getuigen. Het kamp wordt gezien als een ‘vagevuur’ voor latere grote kampen zoals Buchenwald. Ten slotte werden er in het concentratiekamp Sachsenburg bewakers opgeleid. Twee van haar leiders leidden later de concentratiekampen Buchenwald, Majdanek en Gross-Rosen.

Er is echter geen monument voor het kamp, ​​dat wordt omschreven als een ‘school van geweld’. Nadat begin jaren negentig een in de DDR opgerichte gedenkplaats werd gesloten, verdween de plek bij Chemnitz vrijwel volledig uit het Saksische herinneringslandschap. Er zijn inderdaad vrijwillige initiatieven geweest om de gebeurtenis te herdenken . Ze spoorden tijdgenoten op en organiseerden evenementen en jeugdprojecten. Maar er kwam geen steun uit het land. In 2017 werd in een artikel op Spiegel Online gesproken over het ‘vergeten concentratiekamp’.

Pas sinds kort is er beweging in de zaak. De stad Frankenberg, eigenaar van het voormalige commandantskantoor met enkele bewaard gebleven gevangenencellen, creëerde een personeelsfunctie, de staat verstrekte geld en beloofde deelname aan de gedenkstichting, en in 2022 keurde de federale overheid een subsidie ​​goed om de helft van de oorspronkelijk geplande kosten van vijf miljoen euro te dekken. Inmiddels is dat opgelopen tot zes miljoen euro. Met 1,5 miljoen euro, dat de Vrijstaat uit de partijkas van de DDR kreeg, werden de eerste bouwmaatregelen uitgevoerd: het buitenterrein werd gereedgemaakt, een historisch opschrift werd veiliggesteld en op de fundering van de wegens bouwvalligheid gesloopte commandantsvilla werd een installatie opgericht.

Het land wil het echter hierbij laten. In de ontwerpbegroting van de minderheidsregering van CDU en SPD voor de jaren 2025/26 werden verdere middelen voor de uitbreiding gekort. Het is een van de vele bezuinigingsmaatregelen die niet alleen gevolgen hebben voor projecten op het gebied van jeugd, integratie en democratie, maar ook voor het geheugenbeleid. Voor de Stichting Saksische Gedenkstätte (StSG) is de financiering voor 2026 bevroren op het niveau van 2024, wat feitelijk neerkomt op een bezuiniging. De financiering van de Saksische Staatswerkgroep ‘Omgaan met het nationaal-socialisme’ wordt met 30 procent gekort.

Voor Sachsenburg betekende de annulering dat de beveiliging van het kantoor van de commandant en de verbouwing ervan tot bezoekerscentrum en tentoonstellingsruimten, gepland in de tweede bouwfase, niet volgens plan konden beginnen. Het gebouw verkeert echter in zeer vervallen staat. Zonder onmiddellijke renovatie zal het verloren gaan, waarschuwt de Vereniging van Monumenten in Duitsland voor een ‘investeringsruïne’. De annulering van de fondsen wordt gezien als "een grote fout om historische, sociale en financiële redenen".

Ook andere instellingen protesteren. De landelijke werkgroep Gedenkplaatsen op voormalige concentratiekampen, die 19 gedenkplaatsen in twaalf deelstaten vertegenwoordigt, stelde dat de betekenis van Sachsenburg als "plaats delict voor de vernietiging van de democratie" niet kan worden overschat. Het Internationaal Comité voor Buchenwald en Dora beschouwt de annulering van de fondsen als een “fataal politiek signaal aan extreemrechts.”

"Dit belangrijke werk moet worden voltooid."

Luise Neuhaus-Wartenberg, cultuurdeskundige van de Linkse Partij

De hoop dat de financiële middelen voor het Sachsenburgmonument alsnog worden goedgekeurd, berust nu bij het deelstaatparlement. Deze moet de begroting goedkeuren; De coalitie heeft minimaal tien stemmen van de oppositie nodig. Links heeft aangekondigd dat het voor de onderhandelingen om passende financiële middelen wil vragen. Het monument moet "permanent financieel veiliggesteld worden", aldus cultuurpoliticus Luise Neuhaus-Wartenberg: "Dit belangrijke werk moet worden voltooid."

Als de staat zich daadwerkelijk terugtrekt, zal ook de stad Frankenberg het project laten varen. De lokale CDU-voorzitter, Andreas Schramm, heeft in de “Freie Presse” al aangekondigd dat zij “het project volledig zullen stopzetten.” Hij uitte scherpe kritiek op zijn staatspartij. Het feit dat de Vrijstaat de financiering van Sachsenburg heeft stopgezet, is een ‘klap in het gezicht’ voor iedereen die het project heeft gesteund en verdedigd tegen verzet, ‘bijvoorbeeld van de AfD’.