Migratieverandering à la Trump: bereikt bondskanselier Merz al zijn grenzen?

Hij wilde met een knal beginnen, en verzeilde al snel in de eerste politieke chaos: nauwelijks aangetreden liet bondskanselier Friedrich Merz zijn minister van Binnenlandse Zaken Alexander Dobrindt (CSU) woensdag de eerste stap zetten in de aangekondigde migratiehervorming. Vanaf nu komen er strengere controles aan de grenzen en strengere afwijzingen, zo kondigde de CSU-man het nieuwe signaal van hardheid aan.

De boodschap was duidelijk: Duitsland sluit de grenzen niet volledig, maar maakt het voor asielzoekers wel steeds moeilijker om de grens over te steken. Een maatregel die door veel mensen in Duitsland wordt gesteund. Maar in plaats van applaus klonk er een regen van kritiek van de Europese partners. In Warschau en Bern reageerden de mensen geïrriteerd, terwijl in Brussel de angst groeide. Het onbegrip werd nog groter toen in de media het bericht circuleerde dat de federale overheid zelfs een ‘nationale noodtoestand’ had uitgeroepen om de maatregelen te rechtvaardigen – een term die zowel juridisch als politiek zeer explosief is.

De reactie liet niet lang op zich wachten. Regeringswoordvoerder Stefan Kornelius ontkende onmiddellijk dat er geen sprake kon zijn van een “noodtoestand”. Vrijdag vond er opnieuw een terugtrekking plaats: tijdens zijn inauguratiebezoek aan Brussel probeerde bondskanselier Merz de schade te beperken. Er was “enige irritatie”, gaf hij toe, maar alles verliep “in overeenstemming met het Europees recht.”

De realiteit haalt de slogan in: dit is de reden waarom de bondskanselier moest terugkrabbelen

Tijdens de verkiezingscampagne maakte Merz één ding onmiskenbaar duidelijk: illegale migratie moet worden gestopt – desnoods door een nationale solo-inspanning. Vanaf de eerste dag van zijn kanselierschap werd het hem menens. Hij maakte gebruik van zijn gezag om binnenlandse minister Dobrindt opdracht te geven om onmiddellijk strengere grenscontroles in te stellen. Iedereen die het land binnenkomt zonder geldige documenten – ook zij die een beschermingsstatus hebben – moet worden geweigerd. Een uitzondering vormen kinderen, zwangere vrouwen en andere kwetsbare groepen.

Merz voerde zijn beloftes tijdens de verkiezingscampagne uit. In plaats van debatten in de Bondsdag zijn er nu mededelingen van de Bondskanselarij. De methode doet enigszins denken aan de politieke stijl van Donald Trump. Tijdens zijn ambtsperiode gaf hij er ook de voorkeur aan decreten, ‘uitvoeringsbesluiten’, uit te vaardigen, om zo zijn politieke kracht te demonstreren en omslachtige parlementaire procedures te vermijden. De minister van Financiën kopieert niet alleen de toon van een vastberaden doener, maar ook het politieke instrument van zijn Amerikaanse ambtgenoot: regeren per decreet, desnoods tegen de weerstand van zijn eigen partners in. Maar Merz kampt momenteel met veel tegenwind en beseft dat het helemaal niet zo eenvoudig is.

Politiek of noodsituatie: dit is waar de regering het over heeft

Om meer mensen – waaronder asielzoekers – aan de Duitse grens te weren, doet CSU-minister Dobrindt een beroep op een speciale EU-clausule: artikel 72 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie. Dit maakt het mogelijk om in bepaalde situaties af te wijken van het Europees recht, bijvoorbeeld om de binnenlandse veiligheid te beschermen. Om de strengere maatregelen te kunnen implementeren, “is artikel 18 het relevante artikel in de Asielwet, dat we gebruiken in verband met bilaterale overeenkomsten en ook in verband met artikel 72”, zei Dobrindt donderdagavond in de ZDF-talkshow van Maybrit Illner.

Hij gaf daarmee aan dat Duitsland een beroep kon doen op deze uitzondering om zich juridisch te beschermen tegen afwijzingen. Vorig jaar pleitten de CDU en CSU al voor de inzet van artikel 72. Het doel was om ‘volledige afwijzingen’ mogelijk te maken – dat wil zeggen mensen aan de grens te kunnen weigeren, ook al wilden ze asiel aanvragen. Volgens juristen is voor de toepassing van artikel 18, lid 2, van de Asielwet de toepassing van artikel 72 EU vereist.

Tegelijkertijd spreekt de federale overheid berichten tegen over een mogelijke verslechtering van de situatie. Volgens de krant Welt wilde bondskanselier Friedrich Merz (CDU) de noodtoestand uitroepen om de maatregelen juridisch veilig te stellen. Regeringswoordvoerder Stefan Kornelius verduidelijkte: "De bondskanselier roept geen nationale noodtoestand uit." Dobrindt verzekerde tijdens de paneldiscussie dat de Duitse asielwet de basis blijft voor de aanpak. “Natuurlijk”, maar “alles is geïntegreerd in Europa.” Dobrindt zei dat ze “in nauw contact” stonden met de relevante autoriteiten in de EU. De afwijzingen moeten zodanig worden uitgevoerd dat de buurlanden niet overbelast raken. Hoe dit er concreet uit gaat zien, is nog onduidelijk. Het Bondsministerie van Binnenlandse Zaken heeft tot op heden een verzoek van de Berliner Zeitung onbeantwoord gelaten.

Delicaat begin van de regering: Merz moet alles in perspectief zien in Brussel

Maar hoewel een meerderheid van de Duitsers de plannen zou steunen, wordt het voorstel niet goed ontvangen door de buurlanden – en dat voelde de bondskanselier meteen. De Poolse regering sprak van ‘ongecoördineerde unilaterale acties’. Premier Donald Tusk maakte duidelijk dat Polen geen vluchtelingen uit Duitsland zal opnemen. De Poolse premier vervolgde met de binnenlandse politieke situatie in Duitsland: "De AfD, dat is uw probleem, meneer de bondskanselier."

Zwitserland bekritiseert zelfs de strengere regels voor migranten aan de Duitse grenzen, omdat deze illegaal zijn. "Systematische afwijzingen aan de grens zijn vanuit Zwitsers perspectief in strijd met de huidige wetgeving", schreef het Zwitserse ministerie van Justitie op X. In Oostenrijk werd er minder heftig gereageerd op Dobrindts migratieplannen. “De toegenomen inspanningen in Duitsland in de strijd tegen mensenhandel en illegale migratie” werden zelfs “welkom geheten”, zo werd gezegd.

In Brussel was er echter weinig vermaak. En dus sloeg de bondskanselier vrijdag een verzoenende toon aan. Tijdens zijn inauguratiebezoek aan de Europese Commissie in Brussel benadrukte Merz dat er geenszins sprake was van een ‘noodtoestand’ om permanente grenscontroles te rechtvaardigen. Vergeten werd de retoriek van nood en unilaterale actie; in plaats daarvan: ‘volledige informatie’ aan de buurlanden – en alles ‘in overeenstemming met het Europees recht’.

En nu? Volgens de federale politie zijn de grenscontroles sinds woensdag verscherpt. Er werd gezegd dat het personeel was uitgebreid. Zo bevestigde een woordvoerder van de federale politie in Beieren dat de grenscontroles door zullen gaan zoals Dobrindt had aangekondigd: "Ook mensen die een verzoek om bescherming indienen, maar niet voldoen aan de voorwaarden voor binnenkomst, worden voortaan geweigerd." Kwetsbare groepen, zoals zwangere vrouwen en jonge kinderen, worden nog steeds doorverwezen naar de eerste opvangfaciliteiten.