Griekenland | Middellandse Zee: Duizenden vluchtelingen bereiken Kreta vanuit Libië

Het aantal vluchtelingen dat vanuit de kust van Oost-Libië in Griekenland aankomt, is de afgelopen maanden sterk gestegen. Volgens overheidscijfers hebben sinds begin dit jaar zo'n 10.000 mensen de oversteek gemaakt – een stijging van 350 procent ten opzichte van het voorgaande jaar. De Griekse hulporganisatie Refugee Support Aegean meldt iets andere cijfers en registreerde in de eerste helft van het jaar 7.336 aankomsten op Kreta en het naburige eiland Gavdos.

In tegenstelling tot de route door West-Libië richting Italië, die al jaren een populaire route is, vertrekken boten of kleinere schepen met migranten nu regelmatig vanuit de Oost-Libische havenstad Tobroek. Vervolgens zetten ze koers naar de zuidkust van Kreta. Volgens vluchtelingen vragen commerciële ontsnappingsbureaus tussen de 1.500 en 5.000 euro voor de ongeveer 300 kilometer lange oversteek. Een relatief groot deel van de aankomsten bestaat uit gezinnen, alleenstaande vrouwen en alleenstaande minderjarigen.

De conservatieve Griekse regering heeft nu besloten de asielaanvragen van mensen die via deze nieuwe route aankomen, tijdelijk te staken. Het parlement keurde vorige week na twee dagen debat een overeenkomstige wetswijziging goed: 177 parlementsleden stemden voor en 74 tegen. De maatregel geldt in eerste instantie voor drie maanden. Premier Kyriakos Mitsotakis zei tijdens het debat: "De route naar Griekenland wordt afgesloten – dat is de boodschap aan de smokkelaars."

De regering is van plan om aankomende vluchtelingen vast te houden en zo snel mogelijk terug te sturen naar hun land van herkomst of transit. In de praktijk is dit echter niet haalbaar, aangezien de meeste landen van herkomst weigeren hen terug te nemen.

Sinds eind juni heeft de Griekse regering ook marineschepen ingezet om te patrouilleren langs de oostkust van Libië. Twee fregatten zijn ingezet in het zeegebied ten zuiden van Kreta om daar aanwezig te blijven, samen met de kustwacht. Volgens Athene zijn deze operaties bedoeld als afschrikmiddel en om verdere oversteken te voorkomen.

Het is echter onduidelijk wat de Griekse kustwacht met de waargenomen boten moet doen – het onderscheppen of terugsturen van de opvarenden naar Libië is volgens het internationaal recht verboden voor Europese autoriteiten. Bovendien is er geen samenwerking tussen de Griekse kustwacht en maritieme eenheden uit Oost-Libië – in tegenstelling tot Italië in het westen van het land .

De patrouilles van de Griekse marine voor de Libische kust zouden de spanningen met de internationaal erkende regering in Tripoli in West-Libië verder kunnen doen toenemen. De regering heeft onlangs formeel geprotesteerd bij de Verenigde Naties tegen Griekse aanspraken op maritiem grondgebied ten zuiden en westen van Kreta. De reden hiervoor is een aanhoudend geschil over maritieme grenzen en rechten voor energie-exploratie in het oostelijke Middellandse Zeegebied. Athene heeft vergunningen verleend aan bedrijven zoals ExxonMobil en Total. Tripoli beschouwt dit als een inbreuk op zijn maritieme rechten en wijst op een maritieme overeenkomst uit 2019 met Turkije, die Griekenland en de Europese Unie als in strijd met het internationaal recht beschouwen.

Volgens de organisatie Refugee Support Aegean breidt ook het Europese grensagentschap Frontex zijn aanwezigheid in de regio verder uit. Er is al een speedboot operationeel bij Gavdos en een andere in Zuid-Kreta. Frontex stationeert ook een grote drone op Kreta om de Ionische Zee te monitoren. Volgens de autoriteiten zal de capaciteit van Frontex tegen augustus verder worden vergroot – althans volgens Refugee Support Aegean.

De vluchtelingen die op Kreta gestrand zijn, worden momenteel ondergebracht in tijdelijke onderkomens, zoals leegstaande gebouwen, tenten of loodsen. Er is een gebrek aan infrastructuur voor een ordelijke eerste opvang, medische zorg of bescherming voor kwetsbare groepen. Volgens hulporganisaties zijn sommige mensen gedwongen buiten te slapen in de extreme hitte.

Kritiek op het Griekse migratiebeleid komt van de linkse oppositie en de Hoge Commissaris van de Verenigde Naties voor Vluchtelingen (UNHCR). "Het recht op asiel is een fundamenteel mensenrecht en geldt voor iedereen – het is vastgelegd in internationaal, Europees en nationaal recht", aldus de UNHCR. Refugee Support Aegean roept op tot een onmiddellijke uitbreiding van de eerste opvangcentra op Kreta en Gavdos. Er is behoefte aan permanente structuren voor registratie, medische zorg en de bescherming van bijzonder kwetsbare personen – zoals niet-begeleide minderjarigen of zieken. Momenteel ontbreken zowel personeel als geschikte faciliteiten.