De mislukte verkiezing van nieuwe rechters heeft het Federale Constitutionele Hof in de schijnwerpers gezet.

Sinds de oprichting in 1951 waarborgt het Bundesverfassungsgericht de vrije en democratische basisorde. Het is zowel een rechtbank als een constitutioneel orgaan. Zijn beslissingen zijn bindend. Alle andere staatsorganen zijn gebonden aan zijn jurisdictie.

De rechtbank is echter geen politiek orgaan; haar beslissingen zijn uitsluitend gebaseerd op de Grondwet. Ze is niet ondergeschikt aan enig ministerie.

De zetel in Karlsruhe vertegenwoordigt tevens de ruimtelijke scheiding tussen recht en politiek. In de Bondsrepubliek Duitsland werd deze scheiding aanvankelijk grotendeels in Bonn vastgelegd en krijgt ze nu vooral vorm in Berlijn.

De rechtbank treedt alleen op verzoek op. Er zijn verschillende mogelijkheden. Zo kan de federale overheid, een deelstaatregering of een kwart van de leden van de Bondsdag een wet laten toetsen op haar grondwettelijkheid. Op verzoek van de federale overheid, de Bondsdag of de Bondsraad kan de rechtbank een verbod op anticonstitutionele partijen toetsen.

Burgers kunnen hun fundamentele rechten tegen de staat afdwingen door grondwettelijke klachten in te dienen. Deze klachten vormden het grootste deel van de 4.640 nieuwe zaken die vorig jaar werden ingediend, goed voor 96 procent. Overigens bedroeg het gemiddelde succespercentage over de afgelopen tien jaar slechts 1,56 procent.

Het bestaat uit twee senaten, elk bestaande uit acht rechters. De voorzitters zijn de president van het Hof, momenteel Stephan Harbarth in de Eerste Senaat, en de vicepresident, Doris König, in de Tweede Senaat. Beide senaten bestaan uit meerdere kamers, elk bestaande uit drie leden.

Elke rechter heeft ook vier assistenten in dienst. Daarnaast zijn er rechterlijke ambtenaren, administratief personeel, bibliotheekpersoneel en IT-personeel. In totaal werken er ongeveer 270 mensen bij de rechtbank.

De vereisten zijn dat u ten minste 40 jaar oud bent en gekwalificeerd bent om als rechter te dienen volgens de Duitse Rechterswet. Ten minste drie leden van elk panel moeten afkomstig zijn van de hoogste federale rechtbanken: het Federale Hof van Justitie, het Federale Administratieve Hof, het Federale Financiële Hof, het Federale Arbeidshof of het Federale Sociale Hof. Dit garandeert dat hun bijzondere juridische ervaring kan worden opgenomen in de jurisprudentie van het Federale Constitutionele Hof.

De Bondsdag en de Bondsraad kiezen elk de helft van de zestien leden van het hoogste gerechtshof van Duitsland. Ze benoemen ook afwisselend de president en de vicepresident. Voor elke verkiezing is een tweederdemeerderheid vereist. Dit is bedoeld om het evenwicht in de senaten te waarborgen.

De ambtstermijn bedraagt doorgaans twaalf jaar. De pensioengerechtigde leeftijd is het einde van de maand waarin de rechter 68 jaar wordt. Na deze termijn blijven rechters hun taken echter uitvoeren totdat hun opvolger is benoemd. Herverkiezing is niet mogelijk.

Dit wordt enerzijds geregeld door de Wet op het Bundesverfassungsgericht (Federaal Constitutioneel Hof). Anderzijds neemt de plenaire vergadering – alle 16 rechters samen – beslissingen. De Eerste Senaat beslist voornamelijk over grondwettelijke klachten van burgers over grondrechten. De Tweede Senaat is meer een deelstaatrechtbank en behandelt als zodanig voornamelijk geschillen tussen deelstaatorganen zoals de Bondsdag en de federale overheid. De Senaat beslist ook over de rechten van parlementsleden en politieke partijen.

Nee, het is altijd een kwestie van meerderheden. Er zijn verschillende vereisten, afhankelijk van het type procedure. Constitutionele klachten worden doorgaans behandeld door de kamers binnen de Senaat. Dit moet unaniem zijn; anders beslist de Senaat met alle acht rechters.

Volgens het hof is een gewone meerderheid in de Senaat voldoende om een grondwettelijke schending vast te stellen. Bij acht leden kan er een gelijke stand ontstaan. In dat geval kan er geen grondwettelijke schending worden vastgesteld.

In sommige andere soorten procedures, zoals het verbieden van partijen, vereist de wet een tweederdemeerderheid in de Senaat voor een besluit ten nadele van de verweerder – in dit voorbeeld de benadeelde partij.

Zij kunnen hun standpunt kenbaar maken in een zogenaamd afwijkend standpunt. Dit wordt met hun naam en samen met de beslissing gepubliceerd. In de uitspraak over de kieshervorming uit 2020 hebben bijvoorbeeld drie leden van de Tweede Kamer van deze mogelijkheid gebruikgemaakt.

Ja. Elk lid heeft één stem. De stemmen van de president en de vicepresident tellen niet meer mee dan die van de andere rechters. Een Senaat heeft een quorum als er ten minste zes leden aanwezig zijn.

Een Senaat kan individuele rechters uitsluiten van specifieke zaken, bijvoorbeeld als ze de zaak al eerder hebben behandeld. Dit was recent het geval bij de Amerikaanse droneaanvallen in Jemen. De Tweede Senaat oordeelde vervolgens in het voordeel van zeven rechters. Andere criteria voor uitsluiting zijn onder meer de echtelijke huwelijkse staat van een van de betrokken partijen.