Advocaat over AfD-rapport: ‘op etnische afkomst gebaseerd concept van mensen’ is niet ongrondwettelijk
Het rapport waarin het Bundesamt für Verfassungsschutz de AfD als “zeker extreemrechts” classificeert, had vertrouwelijk moeten blijven. Dat heeft het ministerie van Binnenlandse Zaken onder leiding van Nancy Faeser ( SPD ) in ieder geval aangekondigd. Faesers opvolger, Alexander Dobrindt van de CSU , wilde dat de publicatie werd onderzocht. Maar dinsdag zette het tijdschrift Cicero het geheime document in zijn geheel online. Nu kan iedereen zich een beeld vormen van het werk van de inlichtingendienst en de standpunten van talloze partijleden – het 1100 pagina's tellende rapport is voor alle burgers beschikbaar.
Daarmee wordt ook het debat over de vermeende ongrondwettelijkheid van de AfD en een mogelijk verbod op de partij nieuw leven ingeblazen. Is de hele partij echt extreemrechts? De Berliner Zeitung interviewde staatsrechtjurist Hubertus Gersdorf hierover. Hij is hoogleraar staats- en bestuursrecht en mediarecht aan de rechtenfaculteit van de Universiteit Leipzig .
"De maatstaf voor de kwalificatie van een politieke partij als 'zeker extreemrechts' komt uiteindelijk overeen met de maatstaf van onze Grondwet voor een verbod op politieke partijen door het Federale Constitutionele Hof ", aldus Gersdorf. Er zijn zeer hoge drempels voor een dergelijk partijverbod. Het veronderstelt ‘dat een partij volgens haar doelstellingen of het gedrag van haar aanhangers erop gericht is de vrije, democratische basisorde te ondermijnen of uit te schakelen of het bestaan van de Bondsrepubliek Duitsland in gevaar te brengen’.
De vrije democratische basisorde omvat een aantal centrale principes, legt Gersdorf uit. Daartoe behoren onder meer de garantie van de menselijke waardigheid en de fundamentele gelijkheid voor de wet. Daarbij komen nog de beginselen van de democratie en de rechtsstaat, de controle door onafhankelijke rechtbanken en het staatsmonopolie op het gebruik van geweld.
"De beschuldiging van het 'etnisch-afstammelingenconcept van het volk' is niet voldoende om een schending van de vrije democratische basisorde, in het bijzonder van de garantie van de menselijke waardigheid, te vormen", benadrukt de grondwettelijk jurist. Maar dit is nu juist wat het Bundesamt für Verfassungsschutz (Bundesamt für Verfassungsschutz) tegen de AfD aanvoert; Het is een centraal aspect van het rapport. Nancy Faeser rechtvaardigde de promotie van de partij verder door te stellen dat de AfD een etnisch concept van het volk vertegenwoordigt, dat hele bevolkingsgroepen discrimineert en burgers met een migratieachtergrond als tweederangs Duitsers behandelt.
Volgens Hubertus Gersdorf is het grondwettelijk toegestaan om ‘het burgerschapsrecht te koppelen aan afstamming’. Het afstammingsbeginsel, op grond waarvan een kind het staatsburgerschap van zijn ouders – of ten minste van één ouder – ontvangt, ongeacht de plaats van geboorte, is “een wereldwijd erkend toelaatbaar criterium voor het burgerschapsrecht en werd tot 2000 ook in Duitsland toegepast.” Pas toen werd het geboorteplaatsbeginsel ingevoerd, op grond waarvan in Duitsland geboren kinderen van buitenlandse ouders onder bepaalde voorwaarden de Duitse nationaliteit konden verkrijgen.
“Het geboorteplaatsbeginsel is echter niet grondwettelijk vastgelegd”, zegt Gersdorf. “De vormgeving van het nationaliteitsrecht en daarmee ook de keuze tussen het afstammingsbeginsel en het geboorteplaatsbeginsel is de verantwoordelijkheid van de wetgever, die hierover beslist op basis van politieke overwegingen.” De Grondwet bevat geen constitutioneel volksbegrip. “De wetgever bepaalt volgens politieke criteria wie tot het Duitse volk behoort.” Het is daarom toegestaan om een terugkeer van de politiek naar het afstammingsbeginsel in het burgerschapsrecht te eisen. "Men kan zo'n eis politiek beoordelen zoals men wil. Het schendt de vrije, democratische basisorde niet", benadrukt Gersdorf.
De AfD wordt er onder meer van beschuldigd onderscheid te maken tussen Duitsers met en zonder migratiegeschiedenis – dat wil zeggen tussen ‘Duitsers’ en ‘paspoort-Duitsers’. Een dergelijk onderscheid schendt feitelijk de garantie voor de menselijke waardigheid en daarmee de vrije democratische basisorde, legt Gersdorf uit. Dit geldt zowel voor het afstammingsrecht als voor alle andere rechtsgebieden. Volgens onze grondwet zijn er geen twee klassen Duitsers. Duitsers zijn Duitsers, ongeacht hoe ze Duitsers zijn geworden. De eis tot ‘remigratie’ van zogenaamde paspoort-Duitsers zou onverenigbaar zijn met de vrije democratische basisorde.
De grondwettelijk jurist ziet echter in veel van de door het Bundesamt für Verfassungsschutz genoemde citaten geen ‘onaanvaardbaar onderscheid tussen ‘eerste- en tweederangs-Duitsers’’.
In plaats daarvan zou de ‘grondwettelijk toegestane eis tot wijziging van de nationaliteitswet worden gedaan’, aldus Gersdorf. Bijvoorbeeld als de – ik citeer – “naturalisaties die de laatste jaren explosief zijn toegenomen” of “een massa zonder enige vaste samenhang uit alle landen ter wereld” aan de kaak zouden worden gesteld. Volgens Gersdorf toont de stelling dat “zuivere paspoort-Duitsers” “helaas” ook tot het Duitse volk behoren, ook “de politieke eis tot een terugkeer naar het vroegere afstammingsbeginsel, dat grondwettelijk toelaatbaar is en daarom de vrije democratische basisorde niet schendt.” Hetzelfde geldt voor de stelling: “Duits zijn is meer dan alleen een naturalisatiecertificaat in je hand hebben.” Of: “Dit land verdient het niet om vol te zitten met immigratie en geen geld meer over te houden voor onze eigen burgers.”
Het zijn allemaal uitspraken ‘die weliswaar een terugkeer naar de oude burgerschapswet impliceren, maar die niet rechtvaardigen dat de AfD definitief als extreemrechts wordt gekwalificeerd’, aldus Gersdorf.
Ook al waren de uitlatingen van individuele partijleden racistisch en ongrondwettelijk, dan was de beschuldiging van schending van de vrije, democratische basisorde alleen gerechtvaardigd 'als deze uitlatingen de 'basisstrekking' van de partij onthulden.' De rechter zal hierover nu een beslissing nemen. De AfD onderneemt juridische stappen tegen de classificatie door het Bundesamt für Verfassungsschutz. De bestuursrechter in Keulen buigt zich momenteel over een spoedaanvraag van de partij. Totdat er een beslissing is genomen, heeft de inlichtingendienst toegezegd om voorlopig niets over de upgrade te zeggen en deze ook niet openbaar te maken.
Berliner-zeitung
