China: een economie in een staat van uitputting

Seoul. Als zelfs de onbetwiste nummer één kreunt, moet de situatie wel heel ernstig zijn. Stella Li, de op één na hoogste leidinggevende bij elektrische-autofabrikant BYD, klaagde vorige maand over de extreem brute prijzenoorlog op de Chinese markt. "Het is een extreme, felle concurrentie. Het huidige niveau is onhoudbaar", gaf de zakenvrouw toe in een interview met Bloomberg.

Uw uitspraken wekken vooral verbazing omdat BYD, ooit een volkomen onbekend staatsbedrijf, in slechts enkele jaren tijd een vooraanstaande positie heeft verworven op het gebied van e-mobiliteit.

Maar feit blijft: het succes van het Chinese industriebeleid toont steeds meer zijn schaduwkant. "We zitten in een situatie waarin nauwelijks een bedrijf winst maakt", zegt Jörg Wuttke. Sinds vorig jaar werkt de in Heidelberg geboren zakenman bij adviesbureau DGA Albright Stonebridge Group in Washington. Daarvoor was hij meerdere malen hoofd van de Europese Kamer van Koophandel in Peking, waar hij sinds de jaren 80 woonde. Zijn mening telt nog steeds: Wuttke wordt beschouwd als misschien wel de meest diepgaande Duitstalige expert op het gebied van de Chinese economie.

Woensdag leverde het Bureau voor de Statistiek van Peking empirisch bewijs ter ondersteuning van zijn bevindingen. De producentenprijzen, die sinds september 2022 in een aanhoudende neerwaartse spiraal zitten, daalden in juni bijzonder scherp, met 3,6 procent. Wat aanvankelijk positief klinkt, vooral voor consumenten – lagere productprijzen – is een uiterst zorgwekkende ontwikkeling, vooral op de lange termijn, omdat het wijst op een verzwakkende, zelfs deflatoire economie.

In een tijd waarin veel westerse landen nog steeds de gevolgen van aanhoudende inflatie voelen, is er wellicht weinig besef dat deflatie een veel gevaarlijkere economische ontwikkeling is. In zo'n fase nemen niet alleen de investeringen af, maar blijft de reële waarde van de schulden ook stijgen. En bovenal betekent deflatie dat bedrijven de facto minder verdienen.

"Onacceptabel": De Duitse minister van Buitenlandse Zaken heeft de Chinese laseraanval op een Bundeswehr-vliegtuig scherp veroordeeld. Hij zei dat het incident de Duits-Chinese betrekkingen onder druk zou kunnen zetten.

Het probleem is echter van binnenlandse oorsprong. Het Chinese industriebeleid is gebaseerd op de economische planners van Xi Jinping, die in vijfjarenplannen vastleggen welke strategische industrieën in het nationaal belang ontwikkeld moeten worden. Alle bedrijven volgen vervolgens blindelings de oproep van de centrale overheid, wetende dat er geld op hen wacht in de vorm van subsidies.

En omdat elke lokale Chinese overheid haar eigen ‘kampioenen’ in de relevante sectoren wil opleiden, worden zelfs verlieslatende bedrijven kunstmatig in leven gehouden met buitensporige hoeveelheden staatsgeld.

De negatieve gevolgen van dit door de staat gecontroleerde economische model worden ook in het Westen steeds openlijker bekritiseerd: enorme overcapaciteit, die uiteindelijk tegen dumpprijzen op de wereldmarkt wordt gedumpt. Achteraf gezien hebben ze ook de handelsoorlog tussen de VS en China ontketend die Donald Trump tijdens zijn eerste presidentschap ontketende.

In de aanloop naar de EU-China-top, die in de tweede helft van juli gepland staat, sprak ook EU-commissaris Ursula von der Leyen in een keynote speech over het probleem. Daarin beschuldigde ze de Volksrepubliek ervan "wereldmarkten te overspoelen met gesubsidieerde overcapaciteit – niet alleen om de eigen industrie te stimuleren, maar ook om de internationale concurrentie te smoren."

De meest indrukwekkende en leerzame schok voor de Europese Unie was waarschijnlijk de zonne-energiesector, waar Duitse bedrijven ooit marktleider waren. Maar door de Chinese concurrentie, die zijn panelen tegen radicaal lagere prijzen kon aanbieden, raakten de voormalige marktleiders uit Duitsland binnen enkele jaren in de vergetelheid.

Het succes van het Chinese bedrijf was echter een tweesnijdend zwaard: hoewel ze hun buitenlandse concurrenten snel wisten te decimeren en een soort monopolie wisten te verwerven, behaalden ze onderweg vrijwel geen winstmarges. Een vergelijkbaar patroon is ook zichtbaar bij het succes van Chinese elektrische auto's: slechts enkele merken maken momenteel winst.

"Het startschot voor een zuiveringsproces dat ongetwijfeld pijnlijk zal zijn, is nog maar net gegeven", zegt China-expert Wuttke. Hij was de eerste buitenlandse expert die nadrukkelijk waarschuwde voor het groeiende probleem van de Chinese overcapaciteit. Wat Wuttke in 2016 al in zijn beleidsnota bij de Europese Kamer van Koophandel had geschetst, is nu werkelijkheid geworden: namelijk dat Chinese bedrijven in de sectoren zonne- en windenergie, batterijen en elektrische auto's een enorme overcapaciteit zullen genereren.

De Chinese centrale overheid heeft het probleem lange tijd simpelweg ontkend. Toen de Franse president Emmanuel Macron vorig jaar met Xi Jinping over de Chinese overcapaciteit probeerde te praten, antwoordde hij steevast dat "er geen sprake van is".

Natuurlijk was dit bluf. Niettemin is het opmerkelijk dat Peking nu openlijk de achilleshiel van zijn eigen economie erkent. Het huidige nummer van Qiushi Magazine, het belangrijkste politieke orgaan van de Communistische Partij, waarschuwde: "De onbalans tussen vraag en aanbod (...) wordt voornamelijk weerspiegeld in een zwakke binnenlandse vraag en overcapaciteit in sommige sectoren, waardoor bestaande bedrijven gedwongen worden te concurreren op een beperkte markt om te overleven."

Chinezen zijn al lang bekend met dit gevoel van vastzitten in een hamsterwiel. "Neijuan", wat het best vertaald kan worden als "involutie", is een virale buzzword geworden: het beschrijft het gevoel van stagnatie ondanks hard werken, omdat maatschappelijke vooruitgang voor de meesten geblokkeerd blijft. Maar bedrijven voelen het "neijuan"-concept ook – wanneer ze produceren en exporteren als wereldkampioenen, maar uiteindelijk geen winst maken.

De economische planners in Peking weten wel wat ze moeten doen: ze moeten niet alleen de consument versterken om de vraag te stimuleren, maar ook de markt consolideren. Simpel gezegd betekent dit dat talloze verlieslatende bedrijven failliet zouden gaan. En dat is terecht een nachtmerrie voor de partijleiding, omdat het een bedreiging vormt voor de sociale stabiliteit. Want, althans op korte termijn, zou de werkloosheid in het land aanzienlijk stijgen.