Alexander Teske: Westerse mediamakers willen niet discrimineren, maar maken een uitzondering voor Oost-Duitsers
Ik woon al acht jaar in Hamburg. Ik ben altijd verbaasd over het beeld dat West-Duitsers van het Oosten hebben. Het komt niet overeen met het mijne. En toch heb ik de eerste 45 jaar van mijn leven in Leipzig, Chemnitz en Oost-Berlijn gewoond, en ik keer er nog steeds regelmatig terug. Waar halen mensen uit Hamburg en West-Duitsland hun mening over het Oosten vandaan? Ze hebben zelden direct contact of zijn er ter plekke. Ze vormen hun imago voornamelijk via de media die ze consumeren. En deze media zijn uitsluitend in het Westen gevestigd – gerund door West-Duitse journalisten.
Ze worden in het Oosten nauwelijks gelezen. Daarom worden ze ook geschreven en uitgezonden voor een West-Duits publiek. Een voorbeeld: Hanna en Weronika uit Görlitz runnen de blog "Eastplaining". Hier leggen de vrouwen, 23 en 24 jaar oud, het Oosten uit aan mensen van hun eigen leeftijd. Omdat ze het zat waren om steeds weer met dezelfde vooroordelen geconfronteerd te worden. In maart van dit jaar ontvingen ze een e-mail van Der Spiegel in Hamburg: ze wilden ze voorstellen. Kort daarvoor hadden ze kritiek geuit op de AfD. Maar dat is niet de focus van hun werk. "We waren van begin af aan sceptisch", zegt Weronika. De twee vrouwen willen zichzelf en hun werk niet gereduceerd zien tot het onderwerp AfD en hebben daar angst voor.
In een telefoongesprek uitten ze hun bezorgdheid dat Der Spiegel oude, gangbare stereotypen zou herhalen. Uiteindelijk stemden ze toe. Weronika: "We hadden een afspraak om het script van tevoren te lezen." Begin april filmden ze anderhalve dag met Der Spiegel. Hanna en Weronika lieten het team hun geboortestad aan de Poolse grens zien: wat er goed ging en wat er niet goed ging, wat er veranderd was. Ze probeerden een genuanceerd beeld te schetsen. De redacteuren leken geïnteresseerd. Ze filmden ook de demonstratie van maandag. Hier marcheerden neonazi's samen met vredesactivisten en antivaccinatiedemonstranten.
Hanna en Weronika zijn bij de kleine tegendemonstratie. Ze filmen bij elke demonstratie 30 minuten lang. Dan verschijnt de reportage, en Hanna en Weronika zijn het hoofdonderwerp van de site. Maar: "Wat er in de film werd getoond, was niet wat we wilden laten zien." De helft van de film ging over de onbeduidende demonstraties. Dit was bedoeld als typisch voor Görlitz, typisch voor het hele Oosten. "De reportage was duidelijk geschreven voor West-Duitse lezers en reproduceerde veel stereotypen. Görlitz heeft 56.000 inwoners en Der Spiegel richt zich op 70 demonstranten. Het was net safarijournalistiek: we rijden er gewoon heen en zien wel hoe het is. We hadden het gevoel dat we onze idealen verraadden," zegt Weronika.
De journalisten uit Hamburg hielden zich formeel aan hun belofte om het script alvast te laten inzien – ze stuurden op Paaszondag om 16.00 uur een e-mail. De volgende ochtend stond het artikel online. "We voelden ons overweldigd." De jonge vrouwen hadden plotseling een volle inbox en ontvingen talloze reacties. Aan de hand van het aantal bezoekers op hun website konden ze zien waar de lezers van Der Spiegel voornamelijk woonden: in grote steden in West-Duitsland. Als reactie daarop schreven ze een blogpost met hun perspectief, omdat ze het gevoel hadden dat ze de feiten recht moesten zetten.
Er staat: "De video begint niet met ons, maar met een oudere heer die tegen 'het systeem' is... Ik had het wel leuk gevonden als een reportage over Oost-Duitsland voor de verandering eens niet begon met beelden die iedereen al kent. Wat is de meerwaarde?" En verder: "Het was niet onze bedoeling om onszelf af te schilderen als dappere strijders tegen het blauwe moeras... We willen niet nog meer polariseren. Mensen zijn niet dom, inclusief de demonstranten van maandag... We wilden geen flagrante tegenstelling tussen 'jonge, goed opgeleide en intelligente bloggers' en 'oudere, ietwat achtergebleven voormalige Oost-Duitsers en nazi's'. Wij zijn niet de goeden, en 'zij' zijn niet de slechten."
Het artikel wordt 2000 keer gelezen. "Pas toen zeiden mensen die het artikel in Spiegel ook hadden gezien: O ja, dat klopt, we zijn weer eens gedegradeerd tot hoe rechts het Oosten is," zegt Weronika. Van de redactie van Spiegel hebben ze nooit meer iets vernomen. Het verhaal heeft echter een positief effect op de twee vrouwen, die in Thüringen studeren: waar hun pagina voorheen zo'n 250 keer per maand werd bezocht, heeft die nu zo'n 3500 hits. En Hanna en Weronika worden gevraagd om te spreken. Zo kunnen ze het Oosten uitleggen zoals zij het zien – zonder vooroordelen.
Het verhaal van Hanna en Weronika staat niet op zichzelf. Der Spiegel is een recidivist. Tijdens de Centraal-Duitse Mediadagen onlangs reciteerde literatuurwetenschapper Dirk Oschmann een citaat uit nummer 39/1990, dat Oost-Duitsers beschrijft: "Ze wachten geduldig, kort voor negen uur 's ochtends, in de rij voor de deur van de Aldi, bleke gezichten, vettig haar, neergeslagen, ineengedoken. Korte gewatteerde jasjes, vale, vormeloze spijkerbroeken, beige-grijze schoenen, verfrommelde plastic zakken in hun handen. Als ze praten, is dat in vreemde idiomen. Sommigen ruiken, en anderen stelen als raven, alleen hun vrouwen komen vaker klaar."
In de onmisbare MDR-documentaire "It's Complicated – The East in the Media" worden alle covers van Spiegel opnieuw getoond: "Billion-Dollar Grave: Upswing East", "That's How He Is, the Ossi" en "Valley of Tears East". Hajo Schumacher, die destijds ook de sportverhalen van de krant versloeg, vertelt: "De missie was toen: kom hierheen en breng atleten en sportfunctionarissen of zelfs coaches die ofwel een Stasi-verleden of een dopingverleden hebben, of idealiter allebei."
Deze lijn wordt nog steeds gevolgd. In juli 2024 stond in de nieuwsbrief van Der Spiegel: "De inwoners van de deelstaten Thüringen, Brandenburg en Saksen hebben een grote kans om hun reputatie bij de deelstaatverkiezingen in september voorgoed te verliezen." Twee weken later kopte de "Situatie van de Ochtend": "O, wat is Thüringen toch bruin." In september volgde een als satirisch omschreven "kiezersbelediging". Op een gegeven moment werd het Oost-Duitse succesverhaal van uitgeverij Katapult in Greifswald in diskrediet gebracht , op een ander moment werd de uitgever van de krant, Holger Friedrich, belasterd . Dat Der Spiegel slechts een groot deel van de West-Duitse media vertegenwoordigt, blijkt uit de berichtgeving over Friedrichs heropleving van Die Weltbühne.
Natuurlijk is het legitiem om kritische stemmen te laten horen. Helaas zijn sommige collega's , bijvoorbeeld bij de Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ), de grens van de polemiek overgegaan. En je vraagt je af: zouden ze een machtige West-Duitse uitgever op dezelfde manier aanvallen? De reflexen die dan zouden ontstaan, zijn waarschijnlijk eerder een zaak voor een psychologisch onderzoek. West-Duitse mediamanagers zijn het erover eens dat je mensen met een ernstige beperking, immigranten, vrouwen, homoseksuelen of arme mensen niet mag beledigen. Ze maken alleen graag een uitzondering voor Oost-Duitsers. Na de Bondsdagverkiezingen beweerden veel kranten dat het Oosten blauw was.
Zelden werd vermeld dat de AfD 70 procent van haar stemmen in het Westen behaalde. Als gevolg daarvan waren er talloze berichten, zoals in de Tagesspiegel, dat West-Duitsers hun vakanties in het Oosten zouden annuleren omdat ze niet met fascisten op vakantie wilden. Dit kan niet worden onderbouwd door het aantal geboekte overnachtingen. De FAZ gaf op 2 maart 2025 ook een voorbeeld van safarijournalistiek. Een West-Duitse redacteur wijdde een paginagroot artikel aan de vraag waarom het district Eichsfeld voor het eerst op de AfD had gestemd in plaats van op de CDU. Ze vermoedt dat dit mensen zijn die "zichzelf trakteren op hun eerste biertje voordat de kerkklok vier keer slaat". En natuurlijk zijn sociale media de schuldigen. De redacteur lijkt moeite te hebben met het bereiken van mensen, en het artikel eindigt met de eigenaardige veronderstelling dat de AfD op lokaal niveau minder sterk zal zijn omdat ze geen campagne heeft gevoerd, onbekend is in de gemeenteraad en niet aanwezig is in de regio.
Silvio Schwartz heeft ook een blog. Sinds 2011 verzamelt hij op einwende.de voorbeelden, voornamelijk van hoe de media Oost-Duitsland zien. Hij vond het jammer dat "alleen Jana Hensel, de jonge stem uit het Oosten, sprak", en hij wenste meer diversiteit en differentiatie. "Wanneer rechtsextremisme een puur Oosters probleem wordt in de media" is de titel van een recent artikel op Deutschlandradio Kultur. Het artikel lijdt aan een oud patroon: "Oost-Duitsland als projectiescherm voor alles wat politiek misgaat." Onder de kop "Jonge nazi's in Duitsland" ligt de focus uitsluitend op het Oosten. Het meest recente artikel op einwende.de is gewijd aan de krant taz en een bezoek van de hoofdredacteur aan Wandlitz, onder de kop "Waar de dikke rijken woonden".
Schwartz schrijft: "Iedereen die de DDR als een bizar, speciaal geval ziet, bemoeilijkt een eerlijke dialoog over het verleden, verantwoordelijkheid en samenkomen. Ze depolitiseren ervaringen die nog steeds resoneren in de samenleving van vandaag. En ze dragen eraan bij dat veel Oost-Duitsers zich niet serieus genomen voelen." In een interview zegt Schwartz: "Vroeger was het nog absurder. Nu is het niet meer zo schandalig; er is meer gevoeligheid. Aan de ene kant werken er meer Oost-Duitsers op redacties; aan de andere kant hebben Pegida en de beschuldiging van leugenachtige pers geleid tot een heroverweging, waardoor mensen voorzichtiger zijn met wat ze schrijven. Wat echter nog steeds bestaat, is dit soort evenementenjournalistiek, verslaggeving vóór verkiezingen of de Dag van de Duitse Eenheid."
Een laatste voorbeeld: de berichtgeving over een nieuwe trend, de zogenaamde Ostmullen (Oost-Duitse migranten). Dit zijn jonge vrouwen uit het Oosten die op TikTok poseren met make-up, rechtse rock en de Duitse vlag, en playbacken op nummers van Freiwild of Böhse Onkelz. Voor een podcast van Die Welt is het "onderwerp verschrikkelijk fascinerend". Schwartz merkt op: "Het is minder een poging om te begrijpen dan een verbijstering van een fenomeen dat als bizar wordt ervaren. Oost-Duitsland wordt bovenal afgeschilderd als een probleemgebied."
Natuurlijk wordt het Westen opnieuw als de norm gezien en het Oosten als de afwijking daarvan . En natuurlijk krijgen de betrokkenen geen stem – er wordt over hen gepraat, maar niet met hen. Dus als een West-Duitser je binnenkort het Oosten probeert uit te leggen en zegt dat je democratie niet begrijpt, oordeel dan niet te hard: hij weet niet beter; hij consumeert de mainstream West-Duitse media.
Berliner-zeitung
