Eurovisie Songfestival | Eurovisiesongfestival met of zonder Israël?

Nadat de Oostenrijker JJ dit jaar het Eurovisie Songfestival in Bazel won, zei hij: "Ik zou graag zien dat het Eurovisie Songfestival volgend jaar in Wenen plaatsvindt." Vervolgens voegde hij toe: "Zonder Israël." Deze toevoeging heeft de kracht om het oorspronkelijke idee van het Eurovisie Songfestival, "verenigd in muziek", te ontkrachten.

Het was de Zwitser Marcel Bezençon, voorzitter van het programmacomité van de European Broadcasting Union (EBU), die het idee voor de "Grand Prix Eurovision de la Chanson Européenne" bedacht. De eerste wedstrijd vond in 1956 in Zwitserland plaats. De EBU werd in 1950 opgericht om technische innovatie in de omroepsector te bevorderen. Hun eerste grote prestatie was de live-uitzending van de kroning van Elisabeth II in 1953. De opgedane kennis kwam ten goede aan het liedjesfestival.

Tegenwoordig omvat de EBU 68 omroeporganisaties uit 56 landen in Europa, Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Ook Marokko, Algerije, Tunesië, Libië, Egypte, Jordanië en Libanon zijn erbij betrokken, maar alleen Marokko heeft één keer aan het ESC deelgenomen, in 1980. De boycot door andere landen houdt waarschijnlijk verband met de deelname van Israël, dat al sinds 1973 deelneemt.

In de loop der jaren heeft het ESC zich ontwikkeld tot een autonoom systeem dat op geheel eigen wijze invloeden van buitenaf verwerkt. Buiten deze bubbel worden de ESC-artiesten zelden beroemd, maar daarbinnen worden ze vereerd als religieuze heiligen. Slechts een paar artiesten, zoals Abba of Céline Dion, slaagden erin om door te breken op de wereldwijde muziekmarkt.

Meestal is het pas tijdens de grote finale dat het wereldpubliek zich kan vergapen aan de paradijsvogels van het ESC. Sinds de jaren negentig is de zeepbel steeds groter geworden. In 1997 was de IJslander Paul Oscar de eerste openlijk homoseksuele artiest die optrad. Sindsdien is de ESC uitgegroeid tot de voorhoede van queer zichtbaarheid. De Israëlische transgender Dana International won in 1998 met haar nummer »Diva« en baande daarmee de weg voor andere queer winnaars zoals de Oostenrijkse dragqueen Conchita Wurst ( 2014 ), de non-binaire Zwitserse Nemo (2024) en dit jaar de homoseksuele JJ.

Toen Benjamin Netanyahu in november 2022 terugkeerde naar de regering, kwam het liberale Israël onder druk te staan. De rechtse autoritaire coalitie viel meteen de publieke omroep KAN 11 aan, die de voorronde van het Eurovisie Songfestival organiseert. Na de terroristische aanslag van Hamas op 7 oktober 2023, waarbij meer dan 1.200 doden vielen, veranderde alles. Het Israëlische leger sloeg hard terug: tot nu toe zijn er in Gaza ongeveer 53.000 doden gevallen. Het Internationaal Strafhof vaardigde een arrestatiebevel uit voor Netanyahu wegens verdenking van oorlogsmisdaden. Ondertussen vierden Hamas-aanhangers over de hele wereld de terroristische aanslag.

In plaats van solidariteit te tonen met de liberale scene in Israël, riepen sommige EBU-leden op tot uitsluiting van Israël uit de ESC. De Israëlische deelnemer Eden Golan kreeg tijdens het toernooi van 2024 in Malmö te maken met hevige vijandigheid. De huidige Israëlische ESC-vertegenwoordiger Yuval Raphael werd in Bazel uitgejouwd en bedreigd met keeldoorsnijdende gebaren. Er werd zelfs een hele campagne tegen hen opgezet onder de slogan “ESCalate voor Palestina.” De winnaar van vorig jaar, Nemo, riep samen met zo'n 70 oud-deelnemers ook op tot uitsluiting van Israël. En toen Raphael dankzij de stemmen van het publiek de tweede plaats in het algemeen klassement bereikte, twijfelden Spanje en andere EBU-leden eraan of alles wel eerlijk was verlopen. Het feit dat Raphael ternauwernood aan de dood was ontsnapt tijdens het bloedbad van Hamas op het Nova Festival, doordat hij zich onder lijken had verstopt, speelde in dit alles geen rol.

In het eerder genoemde interview baseerde ESC-winnaar JJ zijn eis voor uitsluiting van Israël op het feit dat Rusland al was uitgesloten vanwege de oorlog tegen Oekraïne. "Beide landen zijn agressors", legde JJ uit. "Ze hebben allebei proactief een oorlog uitgelokt." Hoewel hij deze schandalige uitspraak later introk, laat het wel zien waar zijn denkwijze vandaan komt.

Op Christopher Street Day 2024, die nauw verbonden is met de ESC-bubbel, vonden in Berlijn de officiële parade en het tegenevenement "Internationalist Queer Pride" plaats, dat zichzelf omschreef als antikoloniaal, antiracistisch en antikapitalistisch. Een handjevol activisten, gekleed in T-shirts en stola's met het zwart-witte Palestina-patroon, dansten op de kreten van "Vrijheid voor Palestina". Sommigen droegen ook keffiyeh-bandeautops of geknoopte rokken gecombineerd met netpanty's.

De solidariteitsbeweging voor Palestina wordt vormgegeven door de stellingen van de postkoloniale theorie, die bijvoorbeeld wordt vertegenwoordigd door de queer filosoof Judith Butler. Israël wordt daarin gezien als een zionistische kolonie, terwijl islamitische groeperingen en partijen zoals Hamas worden gezien als antikoloniale bevrijdingsbewegingen. Dat Hamas de homoseksuele gemeenschap in Gaza bedreigt en vervolgt, lijkt postkoloniale activisten te ontgaan. Het is een feit dat het liberale Israëlische milieu een veilige haven is voor homoseksuele Palestijnen. En het is precies dit milieu dat door de regering-Netanyahu wordt bedreigd. Dat de homoseksuele Israëlische soldaat Yoav Atzmoni zich liet fotograferen met de regenboogvlag op een volledig verwoest slagveld in Gaza, werd niet alleen onder homo’s positief ontvangen. De LGBTQ-gemeenschap kan niet dienen als rechtvaardiging voor de militaire acties van Israël, bekritiseerde de Libanese muzikant Hamed Sinno. De campagne wordt ‘pinkwashing’ genoemd.

De zaken zijn dus ingewikkelder dan het dichotome wereldbeeld van sommige ESC-deelnemers en -fans toelaat. Het zou menselijk zijn om onze zintuigen te scherpen voor de complexiteit van de situatie en zangers als Yuval Raphael niet te verwarren met de regering van Netanyahu.