Critical statement from the Speaker of the Grand National Assembly of Turkey, Numan Kurtulmuş: Will the Commission go to İmralı?

Speaker of the Grand National Assembly of Turkey Numan Kurtulmuş made statements regarding the current agenda to members of the press, including Milliyet Newspaper Editor-in-Chief Özay Şendir.

"THERE IS NO BARGAINING BETWEEN THE ORGANIZATION AND THE STATE"

Addressing important details regarding the process, the statements of the Speaker of the Grand National Assembly of Turkey, Kurtulmuş, are as follows:

"(The Commission's visit to İmralı) Such a step could be taken to complete the process. But it's our parliamentary commission that will make this decision. My personal opinion is not important here. Various political parties have expressed their positive views on this matter, and continue to do so publicly. If the commission reaches such a decision, action will be taken accordingly."

"Hopefully, on Thursday this week, our Minister of Interior, our Minister of National Defense, and the Director of the National Intelligence Organization will come and explain what has happened between their initial presentation and today, and what steps have been taken."

"This process in Türkiye is not actually a peace process between Turks and Kurds, but rather a process in which the parliament is carefully monitoring a process that began with the terrorist organization fighting against the state declaring that it would lay down its arms."

"There is no negotiation whatsoever between the organization and the state, and there has never been. We already know from public statements that the organization does not come up with maximalist demands. For example, we know that certain demands, such as a federation, the establishment of certain privileges, or the establishment of another language as an official language alongside Turkish, have not been brought to the agenda."

"The most critical point of the next stage is to determine and document that the organization has truly laid down its weapons and liquidated itself."

"After our national security institutions, especially the National Intelligence Organization and the Ministry of National Defense, make this determination by saying, 'Yes, the organization has dissolved itself, and serious disarmament has been achieved in the field,' it will be possible for the Turkish Grand National Assembly to implement some of the legal regulations required by the issue."

"HOPEFULLY, IT WILL BE TAKEN TO FORM BY THE END OF NOVEMBER"

"Turkey has a necessity to realize this terror-free Turkey issue without giving credit to anyone, without begging anyone's approval. This is not one of the political options. It is now a necessity that is a matter of life and death for Turkey, and it must be realized."

"(The PKK laying down its arms) This issue will be discussed by the National Security Council, as Türkiye's highest security council, and if the National Security Council makes these determinations and announces them, a very important step will have been taken in this regard."

"(The commission's timetable) All parties are aware that the report will be prepared. Some parties are preparing. As you know, we initially set up the commission to conclude it by December 31st. I had planned to finish it by the end of October, but it looks like it will be a bit delayed. Hopefully, things will be finalized by the end of November."

"We postponed the meeting scheduled for Thursday this week for purely technical reasons. We didn't hold the meeting because one of our ministers was abroad. Next week, we will hear from our Minister of the Interior, Minister of National Defense, and the Director of the National Intelligence Organization. I see this as the final hearing. If there is additional new information, the commission will be informed later. Therefore, this postponement was made for purely technical reasons."

"THIS IS Türkiye'S MOST DIFFICULT ISSUE"

"Let me say this: Anyone who's afraid of steel shouldn't get on the train. This is Türkiye's most difficult issue. Of course, what everyone says here will shape not only their present but also their entire future."

"(The Terror-Free Turkey process) This is a significant gain for Turkey. For the first time, politics has focused on a single issue, and while their perspectives on the solution may differ, for the first time, they are united in their commitment to resolving this issue. This is incredibly valuable. We know very well that during past attempts at a solution, politics turned this issue into a political maneuvering ground from the very beginning. Therefore, we must see this."

"(Apo slogans) The chanting of those slogans in Parliament, the display of actions in Diyarbakır and elsewhere that truly disturb the vast majority of the nation, I say openly, is a provocation."

"(The difference between the Peace Process and the Turkey Without Terrorism Process) As someone who remembers and knows almost every day of the past process, I can say this. There are significant differences. First of all, I regret to say that during that period, almost all of the institutions that carried out this process on behalf of the state were under the control and influence of FETÖ members."

GENERAL EVALUATION

This is the Florya Social Facilities and Atatürk Mansion, affiliated with the Turkish Grand National Assembly. We opened it on October 20th. Repairs and renovations had been ongoing for many years. Because these are historic buildings, the process had to be completed in accordance with the Scientific Committee. Thankfully, it's reached a very good point. This is the first time we're hosting guests here, other than on opening day. This meeting also has a special aspect to it. The mansion you see in the sea over there is the main historical structure. Renovations there are also ongoing. It was a place Atatürk used frequently, especially during the final years of his life. This is where those historic photographs were taken. I hope the restoration there will be completed soon.

The National Solidarity, Brotherhood, and Democracy Commission in Türkiye has undertaken a truly important and historic task. As of today, it has completed 16 meetings and fulfilled this important function. It is now approaching its final stage.

"134 CIVIL SOCIETY ORGANIZATION OPINION LEADERS' REPRESENTATIVES WERE HEARD"

I would like to emphasize that the support provided by the media in Türkiye, both from the day the commission's work began and from the moment the will to work for a Terror-Free Turkey was expressed, has been incredibly important. Almost all media organizations have provided significant support. Knowing that this issue will serve a historic function of fraternity and peace, they have harmoniously supported this process. For this, I thank each and every one of you.

From the moment the commission was established, we embarked on a series of principles, agreeing on them together. Among these were openness, transparency, and participation. A comprehensive hearing process unfolded, involving representatives from various segments of Turkish society, including civil society organizations, government officials, and families directly affected by this issue, as well as 134 opinion leaders from civil society organizations. I can confidently say this: despite their diverse opinions, none of those who participated here and expressed their opinions in the commission declared that they did not want this process or that this process should not happen. Everyone enthusiastically presented important ideas to resolve this issue as quickly as possible. Some made concrete proposals, all of which we recorded and included in the minutes of the Turkish Grand National Assembly. Due to the sensitivity of the issue, only two meetings were closed to the press; the other meetings were open to the press.

One of the key factors in the careful handling of this process and its reaching such a critical point is the structure of the commission. The commission became a working group comprised of 51 members of parliament, representing 11 political parties in the Turkish Grand National Assembly. Here, the agenda was never driven by the parties' own agendas, political preferences, or priorities. Despite their diverse opinions, everyone expressed their opinions and conducted the discussions in a civilized manner, with great democratic maturity. In this respect, it is a highly representative commission. We are talking about a group representing 95 percent of the political will represented in the Turkish Grand National Assembly. From the very beginning, we have emphasized that profits are too important and sensitive a matter to be resolved with a mere 50 percent plus one, and that therefore, decisions must be made by a qualified majority. In other words, we formed an alliance based on a 3/5 majority and reached a critical point.

Here, key themes emerged. One of these is the issue of "brotherhood." In Türkiye, this process is not actually a peace process between Turks and Kurds, but rather a process closely monitored by parliament, a process that began with the terrorist organization fighting against the state declaring it would lay down its arms. Therefore, I would like to emphasize that almost everyone here emphasized Turkish-Kurdish brotherhood and the unity and solidarity between the people of this country; this was an extremely important issue.

Another point is that this process is not a process of bargaining. The overwhelming majority of participants expressed this belief. First of all, this process began with the statements made by İmralı and the terrorist organization's statement that all its components would comply with these statements. Therefore, there is no bargaining of any kind between the organization and the state, and there has never been one to date. We already know from public statements that the organization does not come up with maximalist demands. For example, we know that certain demands, such as a federation, the establishment of certain privileges, or the request for another language to be made official alongside Turkish, were not brought forward. Therefore, this is not a process of bargaining; the state's will, combined with its will to establish a terror-free Türkiye, has begun to take the expected steps towards its own dissolution. We are not yet at the point where we can say that these steps have been completed, but especially with the October 26th statement, that is, the declaration that no terrorist activity will be carried out within Turkish borders, the issue has entered a new phase, a new stage. Therefore, I would like to underline that this issue is very important and that large segments of our society view it this way.

The issues discussed here, and one of the points frequently raised throughout the negotiation process, is that Türkiye should no longer pay the costs it has already incurred in the fight against terrorism. In 2013, I conducted a study with some academic colleagues, which stated that the cost of terrorism at that time was $1.3 trillion. This needs to be updated today, including the alternative costs. My personal opinion is that this has at least doubled. I would like to emphasize that almost everyone present at the meeting shared a common understanding and a shared direction regarding Türkiye's avoidance of such a heavy cost.

I would like to express that there was a consensus during the negotiations here that the establishment of a terror-free Türkiye will not be limited to Turkey alone, but will contribute immensely to the creation of a terror-free climate throughout the region.

As negotiations continued, as discussions and hearings in parliament continued, we realized that this truly is a "Turkey model." Especially when you compare what our academic colleagues and experts have described to conflict resolution models from around the world, the point we've reached was reached in a short time. If you consider the beginning of the process not from August 5, 2025, when the commission was established, but from October 1, 2024, when the intentions were set forth, it took Turkey seven, nine, or five years to reach this point in a remarkably short time. Compared to other conflict resolution examples, we know that Turkey has undoubtedly accumulated a significant amount of experience from the repeated and demonstrated attempts at past practices on this issue. But ultimately, as we've emphasized from the beginning, this process must continue swiftly and decisively. The principle of broad negotiations—that is, seeking the views of society at large, not just those of certain groups—and what we've consistently emphasized: there's no need for a third party, no need for a mediator. Turkey can achieve this with its own resources and political maturity. This commission within the Turkish Grand National Assembly has essentially become one of the most important pillars of the Turkish model. It has survived to this day as a commission that will monitor the process on behalf of the nation, without the need for any external power or third party.

We've been saying this from the beginning. We must be even more careful going forward. I want to emphasize that we need this attention, and we need your guidance on this matter. Yes, there's a broad consensus in politics regarding this process: let's put the terrorism issue behind us as soon as possible. Conditions are progressing favorably. However, it's possible that certain internal and external elements, lurking on the sidelines and trying to prevent things from happening as quickly as we'd like, may resort to every possible effort, including provocations, to poison and harm this process. I want to emphasize the need to be vigilant against this.

Another important feature of this commission is that it has heard from nearly all segments of society. State officials, our relevant ministers, and the Director of the National Intelligence Organization have all attended.

Hopefully, on Thursday this week, our Minister of the Interior, our Minister of National Defense, and the Director of the National Intelligence Organization will come and explain what has happened and what steps have been taken between their initial presentation and today.

Our colleagues involved in this matter, including our Minister of Family and Social Services, our Minister of Justice, and our Minister of Foreign Affairs, came and explained their views. Another interested group was the families of the victims. Representatives from the groups who have truly suffered during this process, including the families of our martyrs and veterans, as well as the Saturday Mothers, Diyarbakır Mothers, and Peace Mothers, came and expressed their views with great clarity. We also consulted with the legal community, bar associations, and associations founded by legal professionals. Of course, we also listened to those with political experience on this matter. It was particularly valuable and meaningful for our former Speakers of Parliament to come and brief the committee and express their views, especially since they shared their experiences on this and similar issues in the Turkish Grand National Assembly.

Additionally, all mainstream economic and business organizations came to express their views. Our colleagues and experts from academia also attended. Opinion leaders from many circles, particularly those in Eastern and Southeastern Anatolia, and NGOs also came to express their views. Women's and youth organizations, as well as humanitarian organizations, also shared their views on this issue.

At this point, we are gradually entering the process of reconciling the commission's work. The next step, as we've been saying from the very beginning and which has enabled this process to reach this point, is the organization's declaration that it is laying down its arms and dismantling itself. Determining and documenting that the organization has indeed laid down its arms and dismantled itself is the most critical step in the next phase. In other words, we are not in a position to do this through the Grand National Assembly of Turkey. Only after our national security institutions, primarily the National Intelligence Organization and the Ministry of National Defense, confirm that the organization has dissolved itself and that significant disarmament has been achieved on the ground, will the Grand National Assembly of Turkey be able to implement the necessary legal regulations. In this context, our primary focus as a commission is reporting. So, what was discussed, what is the perspective of this, and what proposals will be presented to the General Assembly of the Grand National Assembly of Turkey from now on, we had our final discussions last week with our friends and representatives of all the other parties, and they will make their preparations, and we will finally put forward a report.

Finally, I would like to emphasize this: This commission of the Grand National Assembly of Turkey is not a permanent commission of the Grand National Assembly of Turkey, like a constitutional commission or a planning and budget commission. It was established temporarily. It is not a commission established by law. However, it is one of the de facto commissions established by custom, as has been seen repeatedly in the Grand National Assembly of Turkey. Such commissions have been established 10 times so far. Similar commissions were established in the 19th, 22nd, 23rd, 24th, and 26th terms. Constitutional Reconciliation Commissions were established, as were commissions on other matters. This commission complies with parliamentary practices and is a commission in line with Türkiye's legal system. Otherwise, its existence would not have been possible.

Additionally, a misperception sometimes arises: This commission will make legal regulations, this commission will make constitutional amendments… No, it isn't. This commission, by its very nature and definition, is a commission that makes advisory decisions. Up until now, we've made almost all our decisions unanimously. If we make this decision unanimously, it will already send a political framework, a perspective, to the Grand National Assembly of Turkey. I hope that we will complete the upcoming term shortly, successfully complete this historic mission, this extraordinarily important development that has presented itself to Türkiye, and send it to the General Assembly of Parliament for further study, and that this process will be overcome without incident.

Since its inception, the commission has produced a much more harmonious and balanced effort than we anticipated and envisioned. Frankly, no political group has attempted to manipulate, provoke, or take steps to gain political advantage from this process. I extend my gratitude to Mr. President, who has made significant contributions to bringing this commission to this point, particularly his speech in Ahlat, which paved the way for the process and established it as state policy; Mr. Devlet Bahçeli, who took significant risks and assumed a historic responsibility in paving the way for this process; Mr. Özgür Özel, who facilitated the commission's multi-party operation by assigning representatives from his own parties to this commission; the New Path Party Group Chair and the chairmen of the parties that comprise the group; the co-chairs and party leaders of the Democratic Party (DEM) Party; and all the other political parties that have individually sent their representatives here.

This is a historic commission. We've said this from the beginning: Come share your opinions, any objections you may have, and register them here, so we can all successfully navigate this historic process for Türkiye. I hope that, as it has done so far, the commission will continue to fulfill its responsibilities by taking mature and effective steps, that is, by sharing its views with Parliament in a well-written report.

QUESTION-ANSWER SECTION

QUESTION: Could you provide some more details about the framework you will present to the Turkish Grand National Assembly? Within the legal and constitutional steps envisioned within this framework, does a temporary amnesty for the dissolved organization be envisioned? I won't speak on behalf of the commission; I've been very careful about this from the beginning. I may have my own opinions, but ultimately, if the commission reaches a three-fifths majority on such a matter, that's a welcome development for us. The situation here is this: Within the current legal framework, it's clear how any member of an organization can capitalize on this if they express remorse. But we're facing a new situation. An organization claims to dissolve itself. Whether it truly dissolved or not, the state's security forces must determine and register this, and the decision must be made. A new situation could arise within that framework; it could be a framework related to a dissolved organization, or legal regulations covering several different issues. But I can only offer my personal opinions on what this will be and how it should be. I would never want to dictate the commission.

QUESTION: How will the commission's work contribute to achieving the goal of a terror-free Turkey? Is there a timetable for presenting the report, which will perhaps serve as a model for Turkey, to the Turkish Grand National Assembly? When will it be presented?

My second question is that attempts to poison the process continue. Perhaps we need to be a little more diligent or swift in this regard. There are accusations that the İYİ Party and some opposition parties are in love with the PKK. Will you respond to these accusations? Will these discussions undermine the commission's goal of national unity?

We also had the opportunity to speak with him from time to time during the deliberations at the commission. Dear friends, a very heavy price has been paid for Turkey. We are in the 102nd year of the Republic, and almost 50 years have been spent with terrorism. We must not make this nation pay such a heavy price; we must end it now. A conjuncture has emerged, and in this conjuncture, the leader of the terrorist organization says, "Okay, I'm dissolving my organization, I'm laying down my arms." Are we going to say don't lay down your arms now? If you lay down your arms and are sincere in this, the Republic of Turkey is not just any ordinary state; it knows what it does and how, through which institutions it conducts and what tasks it will conduct. Consequently, if it is determined that the terrorist organization has truly dissolved itself, the necessary arrangements can be made within the framework of the question you posed.

I also believe that this issue, rather than being a domestic issue for Türkiye, should not be considered independently of regional politics. This is crystal clear. This region is not just about Israel's aggression in Gaza and the implementation of its impending plan, now in its final stages. In the process that began with the invasion of Iraq, there is no longer a project in the region, but an implemented situation. What is that? They are attempting to divide the region along two fault lines. One is ethnic discrimination, the other is sectarian conflict. We have paid a heavy price for this; we paid it in Iraq, Syria, Lebanon, and continue to do so. In other words, this opportunity presented to us, as the people of Türkiye, says, "My brothers, Turks, Kurds, Sunnis, Alevis, we want peace in this country, we want tranquility, we will not be part of this imperial project, we are breaking free from its influence." It is, in fact, Türkiye's demonstration of this will.

I swear, it's not that these people love Turks but not Kurds; it's that they love Arabs but not Persians; it's that they love Sunnis but not Shiites or Alevis; believe me, they hate all the peoples of the region. And they've demonstrated this not just in their ideas and minds, but in their actions over the years. Sometimes we try to convey certain things by talking about "superior mind," "superior wisdom." If their mind is our nation's, isn't it? We will demonstrate our own mind and achieve a terror-free Türkiye against these imperial projects. That's the essence of the matter.

I'm aware that this is a very difficult process. While we're doing this, others are working to disrupt this process by inciting developments outside Turkey through external influence agents, and we know this. But ultimately, a point has been reached. Türkiye must realize this terror-free Turkey without giving anyone credit or acknowledging anyone's rights. This is not a political option, my friends. It's a life-and-death necessity for Turkey, and it must be realized. Some marginal circles, both right and left, may object. As long as we maintain this political resolve, this consensus among the parties, which has reached 95%, we will achieve results. What we always say is that a terror-free Turkey will, God willing, also give birth to a terror-free region. We know that there are external elements supporting this process, especially Türkiye's neighbors. We must all transform this into a regional fraternity project.

QUESTION: You said that legal regulations will be made after the weapons are registered and determined. How will the process work? How will that determination and registration be made?

These are, of course, the technical aspects of the matter. We're not the ones who will do this; the relevant units will do it: the National Intelligence Organization and the National Security Council, essentially. As Türkiye's highest security institution, the National Security Council will address this issue, and if the National Security Council makes these findings and announces them, significant progress will have been made.

As for the legislative preparation phase... I tell my friends, drafting a law is easy. You sit down, representatives from all parties come, a common ground is formed, and believe me, once the parties agree, you can pass the law you want in parliament within 3-5 days. The issue isn't so much the drafting of the law itself, but rather ensuring the proper development of the process before it, and ensuring the public is prepared for this, as we've been saying from the beginning.

QUESTION: The idea of ​​forming and sending a committee from the commission to İmralı is being discussed. What are your expectations and opinions on this matter? What are your views on such a step?

This issue has been raised in the commission several times before. However, at this sensitive point in the process, the DEM committee is already providing information about the thoughts of the person who said, "I'm laying down my arms" and has been directing the organization for years. However, such a step can be taken to complete this process. However, such a step can be taken to complete this process. However, it is our parliamentary commission that will make this decision. My personal opinion is not relevant here. Various political parties have expressed their positive views on this matter, and continue to do so publicly. If the commission reaches such a decision, we will act accordingly.

QUESTION: You mentioned that there are regional dynamics in one dimension of this process. Of course, we can center Syria. You've highlighted ethnic and sectarian conflicts. We still don't know whether the organization's ties to Syria continue, and more accurately, they do, but they haven't been clarified. For example, the person who martyred one of our soldiers in Hakkari played an active role in the Syrian structure. All our journalist friends, all of us, know this.

Moreover, after US Ambassador Tom Barrack said something about a loose federation in Syria being considered, the Director of the National Intelligence Organization, Mr. İbrahim Kalın, and the Minister of Foreign Affairs, Mr. Fidan, reacted to this. Are these issues being addressed by the commission now? For example, where does the relationship between Syria and the organization stand in this process? If this raises questions in our minds, there are many more such questions in the public. What are your thoughts on this?

This issue was raised in the commission on various occasions. These issues were particularly discussed during our ministers' visits to the commission. The statement from İmralı is very clear and unequivocal. It suggested and recommended that the organization, along with all its components, lay down its arms. Therefore, for us, the issue of the organization's complete dissolution is closely related to its disarmament, along with all its elements. To this end, Turkey has from the very beginning made recommendations and suggestions for the new Syrian administration and the YPG elements there to reach an agreement swiftly, and continues to do so. Our expectation is that the March 10th agreement be swiftly implemented. If the YPG, as a legal entity, can reach an agreement with the Syrian administration and finalize these agreements, it must do so. Just as the PKK has ceased to be a terrorist organization, its offshoot, the PYD and YPG, must also be declassified from our perspective, and particularly from the Syrian administration. All state institutions are closely monitoring this process. Tabii ki devletin bütün güvenlik önceliklerine de hiçbir şekilde taviz vermeden hem Irak'taki hem Suriye'deki gelişmeler yakinen takip ediliyor. Türkiye'de yürütülen sürecin, Türkiye'nin güvenliğine asla zarar verecek bir yöne doğru çekilmesine de herhalde Türk Devleti müsaade etmez.

SORU: Meclis'ten çıkacak raporda çatışmasızlığı devam ettirecek ceza yasası, infaz yasasıyla ilgili mi öneriler olacak? Meclis raporunda sosyal politikalara dair öneriler, tavsiyeler gelecek mi?

Tekraren söylüyorum, raporun nasıl çıkacağını bilmiyorum. Şunu biliyoruz. Bütün çatışma çözümlerinden öğrendiğimiz, işin bir negatif barış kısmı, bir de pozitif barış kısmı var. Yani öncelikle silahların bırakılması, artık terör ve çatışma ortamının ortadan kaldırılması dediğimiz negatif barış kısmı. Ama bununla birlikte bundan daha önemli olan, daha kalıcı sonuçlar doğuracak olan, terörü ortaya çıkaran sebeplerin ortadan kaldırılmasıdır. Bunların içerisinde sosyal politikalar da var, bunların içerisinde bölgesel kalkınma ile ilgili konular da var, bunların içerisinde hak ve özgürlüklerin genişletilmesi var, demokratik standartların yükseltilmesi var vesaire. Dolayısıyla burada sadece silahların susturulması ve bir örgütün feshedilmesi meselesiyle ilgili bir süreç değil, bu işin bundan çok daha önemli olan kısmı ise pozitif barışı tesis edecek adımların atılmasıdır.

Arkadaşlara hep şunu söylüyorum. PKK elindeki bırakın ağır silahlarını, son tabancasını bile getirdi, teslim etti… Eğer terörü ortaya çıkaracak nedenler hala ortada duruyorsa, bugün bunlara bu silahları verenler, yarın çok daha güçlü silahları verirler, çok daha kuvvetli silahları verirler; bu örgüt olmaz ama başka bir örgütü yine Türkiye'nin başına bela ederler. Dolayısıyla burada akıl etnik kimlikler üzerinden ve mezhep, meşrep kimlikleri üzerinden, yani bizim milli birliğimizin esas unsurları olması gereken farklılıklarımız üzerinden ayrıştırıcı siyaset yapmaya imkan bırakmayacak şekilde, ortamı iyileştirmemiz lazım. Bu pozitif barışı sağlayacak olan esas yönelim burasıdır ve buradan da Türkiye, bu kadar büyük tecrübelerinden sonra Allah'ın izniyle çok olumlu sonuçlar alır.

SORU: Mithat Sancar konuğumdu. Türkiye'deki sürecin çok hızlı tamamlanması gerektiğini, yani ifadesi farklı olabilir ama YPG konusunun ayrıca değerlendirilmesi Suriye'deki sürece bağlı olarak şekilleneceği, bunları birbirine karıştırdığımızda bunun sürece zarar verebileceğini ima eden bir şey söyledi. Siz bu meseleyi böyle iki ayrı konu gibi değerlendiriyor musunuz?

Bir de tamamıyla terör örgütü silahları bıraktıktan sonra komisyon kurulacak gibi bir yaklaşım vardı, sonra komisyon kuruldu. Tekrar şöyle bir ifadeniz oldu. Yasal düzenlemelere geçiş örgüt tamamen silah bıraktıktan sonra olacak şeklinde anladım. Bu bir kırmızı çizgi midir? Çünkü DEM Parti'de bu süreç içerisinde birtakım yasal düzenlemelerin, özellikle örgütte silah bırakmış olanların affı konusunda bir talep ve beklenti var. Tamamen silah bırakmadan gibi anlıyoruz biz onu. Böyle bir kırmızı çizgi var mı?

Burada bu tür tartışmalar, aslında herkesin kendi politik alanını tahkim ederek yol açmasıyla ilgili bir şey. Onun için başından beri diyoruz ki bu mesele bir bisiklete binmek gibi. Tek ayağınızla bisikleti çeviremezsiniz. Yani bütün bu yasal düzenlemeler yapılsın, ondan sonra örgüt üzerine düşeni yapsın, böyle bir şey olmaz. Dolayısıyla herkes üzerine düşeni yapacak. Herkes bu süreçte kendisinden beklenilenleri yapacak. Biraz fazla atacak, biraz geriden gelece bu ayrı bir konu, ama sonuçta tek ayakla bisiklet süremezsiniz, iki ayağın birden çalışması lazım. Şimdiye kadar iki ayağın da iyi kötü, işte zamanlama şöyle oldu, böyle oldu bunların hepsi çok detaydır. İşte İmralı'ya gidildi gidilmedi bunların hepsi detaydır. Sonuç itibarıyla şimdiye kadar iş, belli bir noktaya kadar geldi.

Şimdi içeride PKK'nın bitirmesi ve dışarıda PYD-YPG meselesi... İşte biz onun için terörsüz Türkiye, terörsüz bölge diyoruz. Yani Türkiye'de terörü tamamen bitirdiniz ama Suriye'de ve Irak'ta, hatta daha gidin Lübnan'da terör devam ederse bunun Türkiye'ye negatif etkileri kaçınılmazdır. Dolayısıyla Türkiye bu çabayı sürdürürken mutlaka Suriye'de ve Irak'taki terör yapılanmalarının ortadan kalkmasıyla ilgili taleplerini mutlaka zaten konuşacaktır, tartışacaktır. Bu çerçevede Irak Kürt Bölgesel Yönetimi'yle çok yakın ilişkiler içerisinde bu konu konuşuluyor. Şimdi Suriye'de yeni bir tablo var. Burada da zaten Suriye Cumhurbaşkanı Şara, YPG ile görüşmeler yapıyorlar.

Bizim beklentimiz ne? Bir an evvel YPG, PYD orada devletin resmi unsurlarına entegre olsun. Yöntemde farklılıklar olabilir, teklifler farklı olabilir. Bunları müzakere edecek olanlar tabii ki Şara'yla, daha doğrusu Suriye Merkezi Yönetimi ile oradaki yapılanmadır. Ama oradaki yapılanmanın varlığı ve bunun ayrı bir terör yapılanması olarak durması, biz içeride istediğimiz kadar terörü bitirirsek bitirelim, istediğimiz tam sonucu bize sağlamaz. Bunu biliyoruz.

SORU: Politik tahkimattan bahsettiniz. Herkes kendi alanını tahkim ediyor dediniz. Anayasal haklar ve özgürlükler noktasında özellikle DEM cephesinden açıklamalar gelmeye devam ediyor. Bu biraz geçmişteki süreç yönetimleriyle kıyaslanıyor. Yani oralara göndermeler yapılıyor. Siz çok farklı, çok tarihi bir komisyon olduğundan ve süreç olduğundan bahsettiniz.

Özellikle şehit aileleri başta olmak üzere belli hassasiyetlere sahip grupların da bu süreçle ilgili çeşitli şüpheleri, ihtiyatları var. Onları da anlamak gerekir noktasında beyanlarınızın olduğunu biliyoruz. Fakat tam tersii bu hassasiyetlerini dile getirenlerle ilgili karşı taraftan süreci sabote ediyorlar, işte bu sürece zarar verir, o sizin sözünü ettiğiniz politik tahkimat kısmını desteklercesine sürekli bu cümleleri sloganlaştırarak kurmaya başladıklarına tanıklık ediyoruz. Dolayısıyla en ufak bir hassasiyet söyleminde, endişesinde; bu sürece zarar verir, bunu aman dikkatli kullanalım, dikkatli konuşalım, dikkatli yazalım demek ne kadar doğru, yoksa herkes kendi fikrini, aklındakini dile getirmeli, söylemeli mi? Bisiklet örneğiyle de bu örtüşmüyor mu?

Aşağı yukarı siyasi hayatı boyunca Kürt meselesiyle özellikle ilgilenmiş olan, bu konuda konuşulanları yakından dinlemiş, takip etmiş, bu konuyla ilgili görüş beyan etmiş birisi olarak şunu söylerim. Bu meseleyle ilgili ne dün ne bugün eksik bırakılan bir söz yoktur. Herkes kendisi bakımından söylemesi gerekenleri söylemiştir. Zaman içerisinde söyleyecektir. Zaten demokrasi bu. Yani herkes aynı şeyi isteyerek aynı sözleri söylemiş olsa zaten farklı eğilimler ortaya çıkmaz, dolayısıyla herkes kanaatini söyleyecek. Başından beri bizim söylediğimiz, şehit ve gazi yakınlarını dinlediğimiz toplantıda da açıkça söylediğimiz şey, şehitlerimizin ruhunu muazzep edecek, gazilerimizi rahatsız edecek hiçbir adımı atmayız, bunun atılmasına müsaade etmeyiz. Buradaki hassasiyet şudur. Hiç kimse, ben senden daha çok vatanseverim duygusu içerisinde hareket etmesin. Komisyonda olan arkadaşlarımızın, bütün siyasi partilerin, farklı bütün siyasi kanaatlerin hepsinin hakikaten vatanın hayrına, milletin hayrına sözler söylemek için gayret sarf ettiğine inanıyoruz. Dolayısıyla burada herkes ortaya fikirlerini söyleyecek.

Bu kırmızı çizgiler meselesi de benim siyasi hayatım boyunca hiç tasvip etmediğim bir şeydir. Birtakım kırmızı çizgiler olur ama bu kırmızı çizgiler ne kadar geneli kapsayan kırmızı çizgiler olursa o kadar başarılı olur. Devletin bölünmezliği, vatanın bütünlüğü, milletin kardeşliği, tarihsel köklerimizin ortaklığı, gelecek hedeflerimizin benzerliği, ortaklığı, aynı kadere sahip olmamız… Ya vallahi kırmızı çizgi istiyorsak alın çizin buradan kırmızı çizgileri. O zaman bu kırmızı çizgilerin içerisinde hemen hemen toplumun, kastı mahsusla vatan haini olanların dışında toplumun büyük kesimi bunun içinde kalır. Dolayısıyla hele böyle zor konularda biz asgari müştereklerde değil, azami ortaklıklarda bütünleşmek zorundayız. Bu süreç böyle bir süreç olarak yürümeli. Ümit ederim ki iyi bir noktaya doğru gidiyor.

Şimdi çok duygulandığım bir sahneydi ikinci toplantımız. Gazi bir arkadaşımız, genç bir arkadaş. Konuşmasının bir yerinde çok heyecanlandı, duygulandı. Siz de belki takip ettiniz. Takma gözünü çıkardı. Avucuna aldı gözünü. Ben hakikaten ağlamamak için kendimi tutuyorum. Benim bir gözüm yüzde 30, öteki de yüzde 30 görüyor. PKK ile çatışmada benim can kardeşim kucağımda şehit oldu. Ben gözümü kaybettim, öteki gözümde de görüyorum, görmüyorum. Ama vallahi bu süreç bitsin, bir daha hiçbir kimse şehit olmasın, hiçbir gazimiz olmasın, ben sonuna kadar bütün varlığımla, benliğimle buna destek veriyorum dedi. Bu fevkalade önemli bir tablodur.

Cumartesi Annelerinden bir hanımefendi, babasının çok küçük yaşta Avcılar'da evlerinin önünden kaçırıldığını ve 15 yaşından itibaren babasının izini sürmek için hayatını devam ettirdiğini, yaşadıklarını anlatarak hatta köylerinden nasıl uzaklaşmak zorunda kaldıklarını, dedesinin namaz kılarken seccadede nasıl kurşunlanarak öldürüldüklerini anlattı. Diyor ki bunları ben yaşadım ama mutlaka barışı sağlayalım, artık bu ülkenin hiçbir insanının burnu kanamasın. Şimdi acıları yarıştırarak ya da acıların tarihçesi üzerinden mücadele ederek Türkiye bir yere varamaz. Daha fazla acının yaşanmaması, Türkiye'nin bu bölgede güçlü, büyük bir ülke olarak ileriye gitmesi, kurulan oyunların muhatabı olan bu ülke değil, oyun kurucu bir ülke haline gelebilmesi için bu terör meselesini inşallah bir kenara koyacağız. Bunun için herkes fikrini söyleyecek ama sonuçta dediğim gibi azami ortaklıklarımızı kurarak yolumuza devam edeceğiz.

SORU: Komisyonun önümüzdeki raporu hazırlaması için öngördüğünüz, tabii ki silah bırakmayı esas olarak alacağınızı söylediniz, bir takvim var mı? Yeni bilgiler çerçevesinde de böyle bir rapor en azından edineceğinizi ifade ettiniz siz de. Bu sürecin kısa tutulmasının önemine binaen soruyorum, ne kadarlık bir takvimi öngörüyorsunuz siyasi olarak?

Raporun hazırlanacağına ilişkin bütün partilerin bilgisi var. Bazı partilerin hazırlığı var. Biliyorsunuz 31 Aralık'ta komisyonu bitirmek için en başta tüzüğümüzü öyle kurmuştuk. Benim zihnimden geçen ekim sonu bitirmekti ama biraz gecikecek, öyle görünüyor. Kasım sonu gibi inşallah iş şekillenmiş olur.

SORU: Komisyondan bir grup milletvekilinin İmralı'ya gideceğinin konuşulduğu Salı'ydı sanırım… Çarşamba akşamı sizin grup başkanvekilleriyle buluşmanız sonrası biraz da ketum bir açıklamayla bir hafta ertelendiği duyuruldu. Teknik sebep dendi CHP tarafından. Sizin Meclis Başkanlığı herhangi bir gerekçe bildirmedi. Böyle bir ketumiyet olunca da speküle edildi. Komisyon üyelerinin bir yasal zırha mı ihtiyacı dile getirildi de bu halledildikten sonra mı bu işler ilerleyecek? Bu konudaki dediğim gibi yanlış bilgileri doğrulamak için direkt size sormak isterim.

Tamamen teknik sebeplerle bu hafta perşembe yapacağımız toplantıyı erteledik. Bir bakan arkadaşımız yurt dışında olacağı için toplantıyı yapmadık. Önümüzdeki hafta İçişleri Bakanımızı, Milli Savunma Bakanımızı ve Milli İstihbarat Teşkilatı Başkanımızı dinleyeceğiz. Öyle görüyorum ki son dinleme faslıdır bu. Eğer ilave yeni bilgileri olursa sonra yine komisyon bilgilendirilir. Dolayısıyla tamamen teknik bir sebepten dolayı bu erteleme yapılmıştır.

Şunu söyleyeyim. Demirden korkan trene binmesin. Bu, Türkiye'nin en zor konusu. Tabi ki burada herkesin söylediği söz sadece kendisinin bugününü değil, bütün geleceğini de şekillendirecek. Ama eğer bu konuyla ilgili komisyon bir gereklilik görürse onunla ilgili de daha evvelki süreçlerde olduğu gibi birtakım düzenlemeler yapılabilir. Bunu da tabii kararını komisyon verecek.

SORU: MHP tavrını net olarak ortaya koydu ve Sayın Bahçeli süreci başlatan veya devam ettiren kişi olarak da İmralı'ya gidecek olan heyete vekil vereceğini söyledi. DEM Parti'nin durumu malum. Bu konuda diğer partilerden herhangi bir olumlu görüş oldu mu size? Buna ek olarak, İmralı'ya gidecek olan heyetin bundan sonra sürecin içerisindeki rolü ne olacak?

Kimler gidecek, gitme kararı verilecek mi önce o karar verildikten sonra kaç kişi olacak… Belki çok kalabalık olmayan belki bir grupla parti yönetimleri, parti grupları birer temsilci verebilir, bunları bilmiyoruz. Ama sonuç itibarıyla İmralı, bir ceza ve infaz kurumu… İmralı ceza ve infaz kurumuna daha önce DEM Parti'den milletvekili arkadaşlarımız çok kez gitti. Ayrıca kendi avukatları ve yakınları çok kez gitti ve oradan görüşlerini daha evvel de farklı vesilelerle dışarıya çıkarmış oldu. Bunların bir kısmı da bu süreçteki ilerlemelerimize kilometre taşı mesabesinde olan açıklamalar oldu. Dolayısıyla zaten gidilmemiş, görüşü alınmamış bir yerden bahsetmiyoruz. Türkiye'deki mevcut infaz düzenlemesi içerisinde hükümlülerle yapılabilecek görüşmeler kapsamında eğer böyle bir görüşme olursa, eğer komisyon buna karar verirse; yeni bir şey olmayacak, olan bir uygulamanın bir devamı şeklinde olacak. Tabi oraya gidenler de yaptıkları görüşmelerde önemli gördükleri hususları anlatırlar diye düşünüyorum. Yoksa hiç kimseye bir kere oraya gitti diye komisyonda ayrıcalıklı bir üyelik vasfı doğurmaz. Rutin, bu sürecin aslı buymuş gibi davranırsak ben sürecin bundan sonraki işleyişine zarar gelir endişesindeyim. Onun için işi rutini içerisinde, Türkiye'nin mevcut hukuk sistemi içerisinde olan uygulamaların bir devamı olarak görmek eğer yapılacaksa ve o şekilde icra etmek en doğrusudur.

SORU: Kafam bazı konularda çok net ama bazen de karışıyor. Netlik şurada. Bunun çözülmesi konusunda bir irade var ve herkes destek veriyor burada çok netiz. Ama kafamın karıştığı şeylerden iki şeyi hatırlatıp bir soru soracağım. Şöyle bir cümle kurdunuz ki işin rengi noktasıydı. Bu mesele Kürtlerle, Türkler arasında bir barış süreci değil cümlesini kurdunuz. Bu bir terör örgütünün tasfiye süreci dediniz. Şimdi bu benim için çok kritik. İşte burada kafam aydınlanıyor. Ama kafamın karıştığı yer, 27 Şubat'ta PKK'yla başlayan Abdullah Öcalan'ın yaptığı açıklamadan sonra en son DEM heyetinin, İmralı heyetinin İmralı'dan getirdiği mesajdaki çelişki.

Orada iki tane ifade var. Bunlardan bir tanesi, Türk-Kürt ilişkisinin bin yıllık iki sütun olarak bugüne geldiğini diyor, böyle bir tespitte bulunuyor. Sonrasında da arkasında da şöyle bir cümle söylüyor. Kürt olgusunun tüm boyutlarıyla cumhuriyetin yasallığına dahil edilmesi ve bunun için güçlü bir geçiş süreci temel alınmalıdır diye bir ifade kullanıyor. Biz 27 Şubat'ta kültüralizm dahil, federasyon dahil, coğrafya, ayrışma dahil hiçbir şey değil bu mesele diye bir açıklama gördük. Ne oldu da bugün böyle bir açıklamaya evrildi, Abdullah Öcalan'ın dili dönüştü? Siz bugün ısrarla Kürtlerle, Türkler arasında barış süreci değil bu mesele, bu terör örgütünün tasfiye süreci ifadesini kullandınız. Burada ben çelişi görüyorum ve burada tedirginleşiyorum. Bu tedirginliğim aslında biraz önce arkadaşlarımla söylediler, SDG'nin pozisyonu ve belki de bu bölgeye yeni bir Lawrence gibi gönderilen Amerikan Büyükelçisinin son dönemdeki açıklamalarının etkisi olmuş olabilir mi diye sormak istiyorum.

Siyasette en önemli şeylerden biri, empati yapmaktır. Amerikan Büyükelçisinden bahsettiniz. Ben Amerikan Büyükelçisi olsam burada Amerika'nın milli menfaatleri neyi gerektiriyor diye nasıl adımlar atarım onu düşünürüm öyle değil mi? Ki ona karşı cevap hazırlayabileyim, ona karşı adımımı atabileyim. Bir de bunun çok böyle bir gizli kapaklı olmadığını da son 25-30 yıllık uygulamayla görüyoruz. Bu bölgede hiçbir güçlü devlet istemezler, bu bölgede hiçbir ülkenin halkının tam manasında birlik ve beraberlik içerisinde olmasını istemezler. Bu bölgedeki hiçbir etnik yapının tamamıyla eşit bir hava içerisinde diğerleriyle entegre olmasını istemezler, bunu biliyoruz. Dolayısıyla, bizim de yapmamız gereken onların tam da istemedikleri şeyleri gerçekleştirmektir. Yani hak ve özgürlükleri geliştirmek, demokratik standartlarımızı yükseltmek, bölgedeki halklar arasında etnik ve mezhebi fitneyi ortaya çıkaran sebeplerin tamamıyla izole edilmesini temin etmek ve bunu da bir çerçeve içerisinde müzakere etmek, ortaya koymaktır. Burada çok şükür Türkiye sadece bölgesindeki ülkeler değil, çok geniş coğrafyalarımızdaki ülkelerin hiçbirisiyle kıyaslanmayacak kadar büyük bir demokratik olgunluğa sahiptir. Bu anlamda tereddüt etmeden başkaları ne yaparsa yapsın, biz kendi birliğimizi, beraberliğimizi ortaya koyarsak bunu da buradan sonuç alırız.

Örnek olsun diye söylüyorum. Meclis Başkanı olarak Diyarbakır Dicle Üniversitesinde konuşmamın hem içeriği itibarıyla hem en sonunda da el ele, gönül gölde hep beraber birlik içinde kardeş olalım manalarına gelen Kürtçe bir dizeyi okudum. Bazı çevreler bakımından bu büyük bir şey oldu. Bunu da Meclis'in sitesinden arkadaşlarımız yayınladılar. Baktım şimdiye kadar İngilizce, Fransızca, Almanca, Arapça, Rusça gibi lisanlarda Meclis Başkanlığı sitesinden yayınlar yapılmış. Birisi gelmiş ziyaret etmiş, jest olsun diye Rusça bir şey koymuşuz, işte Arapça bir şey koymuşuz. Şimdi ondan rahatsızlık duymayanlar, kendi komşusunun, kendi hısımının, kendi mahallesinde yaşayan insanın ana dilinden rahatsızlık duyuyor, bizim bu zihniyeti bir tarafa koymamız lazım. İnsanların kendi kültürünü, kendi geleneklerini her platformda rahat bir şekilde kullanmaları ayrı bir şey… Ben yıllardır söylüyorum, ana dili ana sütü kadar helaldir ama ana dilini bahane ederek ayrılıkçılık yapmak da haramdır. Türkiye'de resmi dil Türkçedir, Türkçenin dışında hiçbiri resmi değil zaten mevzu bahis olamaz. Ama insanlar kendi dillerini, kültürlerini geliştirsinler. Yani biz bunun üzerinden, ben hatırlıyorum İstanbul Manifaturacılar Çarşısı'nda sizler de hatırlarsınız, İstanbul Manifaturacılar Çarşısı'nın önünde ben polisle seyyar satıcılar arasında kovalamacaya çok şahit olmuş adamım, o zaman çocukluğumuzda, gençliğimizde.

Rahmetli Özal geldi, yasak denilen o Kürtçe türküler vesaireler serbest bir şekilde ortaya çıktı, hiçbir şey olmadı. Diyelim son 23 yıllık süreç içerisinde TRT Kürdi'den tutun da Kürtçenin şehirlere, ilçelere verilmesi, yaşadıkları yerlere verilmesi… Bunlar gerçekleştirildi. Ne oldu? Kıyamet kopmadı. Şimdi bu anlamda bizim bu ülkedeki vatandaşlarımızın psikolojik olarak, aidiyet duygusunu artıracak adımların atılmasında hiçbir beis yoktur. Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin yapısıyla ilgili, resmi diliyle ilgili, ilk dört maddeyle ilgili en ufak bir tartışma söz konusu değildir, olmamıştır ve bundan sonraki süreçlerde bu konu asla gündeme gelmeyecektir. Yani ne federasyon ne yeni bir resmi dil, vesaire böyle bir talebin mevzubahis olması bile düşünülemez. Türkiye'nin mevcut devlet yapısı içerisinde hak ve özgürlüğün genişletilmesi her zaman konuştuğumuz konudur.

SORU: Sürecin tüm taraflarını siz hem komisyonla hem çeşitli platformlarda dinlediniz. Bu kritik eşik diyebileceğimiz noktayı atlattık mı? Yani bu süreç akamete uğramadan bir şekilde tamamlanacak diye net bir bakışımız var mıdır?

İkinci sorum da şu. Geldiğimiz noktayı, 1 Ekim'den bugüne kadar geçen süreçte azı gitti çoğu mu kaldı, çoğu gitti azı mı kaldı?

Çok fazlası gitti, azı kaldı. Açık söyleyeyim. Bu sefer mutlaka başaracağız, bu sefer mutlaka kazanacağız. Söylemeye devam ediyorum, bir kez daha burada söyleyeceğim. Ya biz kazanacağız ya emperyalizm kazanacak. İş bu kadar açık bir noktadadır.

SORU: İlk günden beri, yani ekim ayını siz aslında başlangıç olarak ifade ettiniz. Hep bir önceki… Ben de “bir önceki” ifadesini kullanıyorum, aslında doğru olmadığını anlıyoruz ama karşılaştırma böyle yapıldığı için… Çözüm süreci dönemiyle bugünü hep karşılaştırıyorlar. Bu karşılaştırmayı siz doğru buluyor musunuz, bir benzerlik var mı? Orada neden biz neticeye ulaşamamıştık? Buradaki neticeye çok yakın olduğumuzu bir önceki döneme bakarak nasıl söyleyebiliriz?

Geçen süreci de aşağı yukarı neredeyse her gününü hatırlayan, bilen birisi olarak söyleyeyim. Çok büyük farklılıklar var. Her şeyden evvel üzülerek ifade ediyorum, o dönem içerisinde devlet adına bu süreci yürüten kurumların neredeyse tamamı FETÖ'cülerin yönetimindeydi, onların etkisi altındaydı. Habur'daki provokasyonun nasıl ve kimler tarafından yapıldığını gayet iyi biliyorsunuz. Oslo'daki müzakerenin daha mürekkebi kurumadan yine Milli İstihbaratın içerisindeki elemanlar tarafından servis edildiğini biliyorsunuz. İşte o anlaşmanın yapılmasından iki üç gün sonra Fransa'da üç PKK'lının infaz edildiğini, bunu infaz eden adamın da sonradan yakalanarak cezaevine konulduğunu ve cezaevinde öldürüldüğünü biliyorsunuz. Yani bir siyasi irade bunun olmasını istiyordu ama devletin içinde de yuvalanmış başkalarına ait bir siyasi irade bu işin olmamasını istiyordu.

Bu sürecin en önemli hususu, Sayın Devlet Bahçeli'nin yolu açması, arkasından Sayın Cumhurbaşkanımızın bunu elini taşın altına koyarak bir devlet politikası haline getirmesi ve bütün partilerin sahiplenmesiyle birlikte şu anda süreci başından beri yürüten devlet kurumlarının tamamı siyasi iradenin emri altındadır. Yani hiçbirisi siyasi iradenin bilgisi altında herhangi bir adım atmıyor. Bu, Türkiye için önemli bir kazançtır. Siyaset ilk sefer bir konu etrafında, çözüme ilişkin kanatları farklı olabilir, ama bu sorun çözülsün diye siyaset ilk sefer ortak noktada duruyor bu fevkalade değerlidir. O geçmiş çözüm denemeleri sırasında siyasetin daha işin başından itibaren bu işi bir siyasi manevra alanına döndürdüğünü çok çok iyi biliyoruz. Dolayısıyla, bunları görmek lazım.

Ayrıca Suriye'den vesaire falan bahsediyoruz ama en azından şimdilik ilanihaye böyle devam eder, etmez bilmiyorum ama bölgesel aktörlerin önemli oranda Türkiye'yi dışlayarak herhangi bir çözüm bulamayacaklarını biliyorlar. Bunun da bizim için artı olduğunu düşünüyorum. Ümit ederim elimizi hızlı tutarak, çabuk tutarak devam edeceğiz ve sonuç alacağız. Ben de hakikaten yakın bir noktada olduğumuzu düşünüyorum. Bu şu manaya gelmiyor. Herhangi bir provokasyon olmaz, olur onlara karşı da tedbirli olacağız.

SORU: Şimdi sürecin taraflarından birisi baldıran zehri içmişçesine sessiz, sakin seyrediyor. Diğer tarafta, aynı sessiz ve sakinlik yok. Sizin Başkanı olduğunuz Mecliste “Biji Apo, Biji Serok Apo” sloganları atıldı Meclis koridorlarında. Kısa bir süre sonra da Diyarbakır şehrimizde terörist başının fotoğraflarıyla yine benzer sloganlar atıldı. Bunlar süreci sabote girişimi değil midir? Yol kazası değil midir? Bunlar için ne tedbir alınacak?

İkinci sorum, Devlet Bahçeli'nin süreci başlatırken ki konuşmasında bir umut hakkı ve dahası terörist başı Öcalan'ın gelip DEM Grubuna başkanlık etmesi, Meclis grubunda konuşma yapması çağrısı vardı. Bu mümkün olacak mı bu süreç sonunda?

Meclis'te o sloganların atılması, Diyarbakır'da başka yerlerde, gerçekten milletin kahir ekseriyetinin rahatsızlık duyduğu eylemlerin ortaya konulması, açık söylüyorum provokasyondur.

Başından beri biz bir şey söyledik, bu işin eğer bir altın oranı varsa Kürt'ün onurunu, Türk'ün gururunu koruyarak bu süreci tamamlamaktır.

Bizim devlet olarak Kürt halkıyla, Kürt'ün kimliğiyle vesaireyle hiçbir problemimiz, hiçbir sıkıntımız yok, hepimiz eşit, özgür yurttaşlarız. Tam bunu söylüyoruz bir gün sonra Diyarbakır'da o rezalet ortaya çıkıyor. Üç beş tane adam orada ağıza alınmayacak sözler söylüyor. İçişleri Bakanlığı da gereğini yerine getirdi. O sloganları atanların hepsi tutuklandı, elebaşları tutuklandı. Dolayısıyla bir taraftan bu tür şeylere provokasyonlara karşı uyanık olacağız, bir taraftan da devlet olarak üzerimize düşen sorumlulukları yapacağız. Ancak o şekilde bu süreç ilerletilir.

SORU: Umut hakkı kaldı efendim.

Henüz öyle bir konu gündemde yok, yani komisyonun gündeminde yok.

SORU: Bu sürecin yürütülmesi ve yönetilmesinden sonra PKK'nın silahsızlandırılması… Bunu kim denetleyecek mesela? Şimdi az önce bir cümle söylediniz, ama sizin fikrinizi de bu konuda merak ediyoruz. MGK eliyle, Milliyet İstihbarat Teşkilatı'nın denetimiyle MGK eliyle de sürecin denetlenmesi, aşamalarının kontrol edilmesi. Çünkü Türkiye'de buna uygun bir hukuki zemin teknik olarak MGK dışında herkesin mutabık olacağı bir zemin yok gibi görünüyor. Siz ne düşünüyorsunuz bu konu hakkında?

Bunun kontrolü güvenlik birimleri tarafından zaten yapılıyor, sürdürülüyor. Sürekli raporlamalar ortaya konuluyor. Hem Türk Silahlı Kuvvetleri bünyesinde hem Milli İstihbarat Teşkilatı bünyesinde, belli yerlerde jandarmanın kontrolünde bu raporlamalar yapılıyor. Sonuçta bu raporları ortaya koyduklarında, “Evet, örgüt kendisini feshetmiştir” kanaati bu birimler tarafından ortaya çıkarsa bunun bir yerde tespit edilmesi lazım. Türkiye'de de devletin en üst güvenlik mercii, Milli Güvenlik Kurulu'dur. Milli Güvenlik Kurulu'nda bu konu tartışılır ve Milli Güvenlik Kurulu, PKK'nın artık bir silahlı örgüt olmaktan çıktığı yönünde bir karar alırsa bu meselenin hukuki zeminini tahkim etmiş olur. Benim kanaatim de böyledir.