İslam Özkan yazdı | İsrail’in Gazze planı: Siyasi manevra mı, ideolojik felaket mi?

Örgütlü kitlesel katliamlarda olduğu gibi, onların çelimsiz görünümlerinde de, rejim kendi kusursuz varlığının farkına varır. (Sofsky 1997: 294).

Gözler haftalar süren yoğun müzakerelerin ardından esir takası konusunda olası bir ilerlemeye çevrilmişken, Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin (UCM) tutuklama kararı verdiği İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, son anda geri adım atarak arabulucuları şaşırtsa da bizi şaşırtmadı ve Gazze Şeridi’ni yeniden işgal kararı alarak soykırıma yeni bir boyut kazandıracak karara imza attı.

Bu adım, Netanyahu’nun iç politik baskılardan kaçmak ve daha fazla taviz elde etmek için sürdürdüğü manevra politikalarıyla örülü. Müzakere pozisyonunu iç siyasi hedeflerine, özellikle kişisel ve seçimle ilgili çıkarlarına hizmet etmek için kullandığı ve Hamas’tan daha fazla taviz koparmak için bir tür yeni bir manevra arayışı içinde olduğuna tanıklık ediyoruz.

Ancak Netahyahu’nun soykırıma ilişkin dünya kamuoyunda oluşan tepkiyi önemsememesi, sadece koltuğunu kaybetmeme gibi salt politik manevralarla anlaşılamaz. O ve beraberindekilerin oluşturduğu ve soykırıma onay veren kabine ve karar alıcı konumunda olan/olmayan herkesin, bu kötülüğün en derin halinin mutlaka felsefi bir açıklaması olmalı.

Agamben, Homo Sacer’de, modern devletlerin “çıplak yaşam” kavramını nasıl ürettiğini tartışır. Çıplak yaşam, hukukun ve insan haklarının dışına itilen, devlet tarafından her türlü şiddete maruz bırakılabilen insanların durumudur. Agamben’e göre soykırım, bir grubu “insan” kategorisinden çıkararak çıplak yaşama indirgeme sürecinin sonucudur. Gazze Şeridi, abluka ve sürekli askeri operasyonlarla bir tür “kamp” haline getirilirken Filistinliler, insani yaşam hakkının en temel donelerinden mahrum bırakılarak “çıplak yaşam” statüsüne indirgenmiştir. İsrail’in Gazze’deki sivilleri toplu cezalandırması ve insani yardım engelleri, Agamben’in soykırımın modern devletlerin istisna hali politikalarıyla bağlantılı olduğu tezini destekler.

Öte yandan Batı Şerialısıyla Gazzelisiyle Filistinliler, İsrailli yöneticilerin gözünde insan olmaktan çıkarılmıştır. Soykırım öyle birdenbire gelmez. Önce soykırıma ya da katliama maruz bırakılacak varlıklar, ikinci ya da üçüncü kategori canlı olarak değerlendirilerek onların insan haklarından ya da uluslar arası hukukun sivillere sağlamış olduğu belli başlı imkanlardan yararlanmayı hak etmeyen varlıklar olduğu düşünülür. Bir başka ifadeyle soykırım önce zihinde başlar, sonra varlık alanında bir gerçeklik kazanır. Bu durum Tevrat’tan esinlenerek oluşturulan ama madern dönemde bambaşka bir anlam kazanan ve Siyonist düşünceyi inşa edenlerin zihin dünyasında kristalize olan “seçilmiş halk” kavramsallaştırmasıyla da ilintilidir. Seçilmiş varlık üst bir insanlık kategorisidir dolayısıyla doğal olarak ve kendiliğinden Filistinliler daha alt bir kategoriyi oluşturur. Oysa geleneksel Yahudilik anlayışı bunun karşısındadır ve üstünlüğün tamamen metafizik alanında gerçekleşen ancak insanların hukuk önünde eşit olduğu düşüncesine halel getirmeyen bir ahlaki bir durumla mümkün olduğunu savunur. Tevrat’ın sapkın yorumlarından beslenen Siyonizmde ise böylesine bir üstünlük anlayışı yoktur.

Kendi kusursuzluğunun farkına varmak ya da bilincine çıkmak..Netanyahu’nun ve İsrailli kurmayların sürekli sakız gibi çiğnediği, “İsrail ordusu dünyanın en ahlaklı ordusudur” sözü, bu kusursuzluğun tecessüm etmiş haline dönüşmektedir.

Buna karşın Agamben’in Auscwitz’de Muselmann kavramını bugüne uyarladığımızda şöyle bir durum ortaya çıkar:

Filistinli belirsiz bir varlıktır; onda yalnızca insanlık ve insanlığa-ait-olmayan değil, bitkisel hayat ve ilişki, fizyoloji ve etik, tıp ve politika, hayat ve ölüm de sürekli iç içe geçer. Muselmanriın “üçüncü alanı”nın, bütün disipliner engellerin yıkıldığı ve tüm setlerin sular altında kaldığı olmayan-yer olan kampın kusursuz şifresi olmasının nedeni budur. Dolayısıyla, Bettelheim’da kamp, mükemmel bir uç durum örneği olarak, insani-olmayan ve insani-olanın saptanmasını ve böylelikle Muselmann’ın insan varlıktan ayrılmasını mümkün kılar.

Artık rahatlıkla aşırı sağ olarak tanımlayabileceğimiz İsrail Başbakanı Netanyahu, savaşı sona erdirecek bir belgeye imza atmamak için müzakerelerden kaçıyor. Çünkü bir anlaşmanın tamamlanmasının “savaş sonrası” tartışmalarını yeniden gündeme getirebileceğini ve bu durumun kendisine yönelik açılan davaların yeniden gündeme gelmesiyle sonuçlanacağını biliyor. Hamas’a taviz olarak görülebilecek herhangi bir anlaşma, onun politik hattına göre, aşırı sağın baskısıyla hükümeti çökertebilir. Netanyahu bu nedenle, gerilimi tırmandırmayı ve olabildiğince zaman kazanmayı siyasi olarak daha az maliyetli ve kolay görmekte.

Öte yandan savaşın çözümsüz devam etmesi, erken seçim çağrılarını dondurmakta ve Netanyahu’ya kartları yeniden karıştırmak için zaman kazandırmakta. Netanyahu, Hamas’ın yönetimini devirmeden ve “zafer görüntüsü” sağlamadan yapılacak bir anlaşmanın yenilgi anlamına geleceğine inandığından yüzden, müzakerelerde kullanılabilecek bir güç kartı elde etmek için çatışmayı yükseltmeyi tercih etmekte.

Netanyahu, müzakereleri daha fazla taviz elde etmek için bir baskı aracı olarak kullanırken daha fazla taviz vermesini istediği Hamas’ın ek geri adım atmadan sabit bir pozisyon alması üzerine müzakereleri durdurdu. İsrail Başbakanı, arabulucuların Filistinlilerin uygulanabilir önerilerine yaklaşmaya başladığını fark edince, savaşı kademeli olarak sona erdirebilecek yeni bir müzakere yolunu engellemek için geri çekildi.

Netanyahu, ABD’nin kendisine verdiği büyük desteği, uluslararası toplumun dayatabileceği olası bir çözüm öncesinde sahada fiili durumlar yaratmak için kullanıyor. Amaç, topyekûn bir savaş değil, Hamas’ı müzakere masasına İsrail şartlarıyla geri döndürecek bir baskı turu olabilir.

İsrail hükümeti dün yaptığı toplantıda Gazze Şeridi’nde askeri operasyonu genişletmeye karar verdi. Bu karara göre İsrail ordusunun Gazze Şeridi’ni bölerek, kuzeydeki Gazze Şehri’ni diğer bölgelerden ayırmak için bir “tampon bölge” ve yerinden edilmiş kişiler için kamplar oluşturmayı planladığı tahmin ediliyor. Bu, güneyde insani kolaylıklar sağlanırken hava baskısıyla güneye göçü teşvik etmeyi amaçlıyor. Unutmamak gerekiyor ki İsrail’in bu insanlık dışı planı ancak ABD’nin örtülü desteğiyle gerçekleşebilir.

Öte yandan İsrail’in Ulusal Güvenlik Araştırmaları Enstitüsü’nün yürüttüğü bir anket, Ekim 2023’ten bu yana devam eden savaşta güvenlik ve siyasi performansa ilişkin kamuoyu görüşlerini ortaya koydu. Ankete göre halkın yüzde 61’i, Gazze’deki askeri operasyonların esirleri geri getireceğine inanmıyor. Sadece yüzde 25’i operasyonların Hamas’ı yenilgiye uğratıp esirleri geri getirebileceğini düşünüyor. Yüzde 52’si ise Netanyahu hükümetinin esir takası anlaşmasını engellediğine inanıyor.

İsrail tarihinde en büyük askeri ve siyasi kumar olmakla kalmaz aynı zamanda ekonomik açıdan da büyük bir yük getirir. Tahminlere göre, İsrail Gazze Şeridi’ni tamamen yeniden işgal etmeye karar verirse, yıllık 16 ila 18 milyar şekel, yani yıllık 4,5 ila 5 milyar dolar arasında ilave bir harcama yapmak zorunda kalacak. Gerek İsrail ordusundan gerekse farklı kurumlardan, kontrol edilemez bir duruma kayma riskinden bahsediliyor.

İsrail açısından Gazze sadece mali yük getirme anlamında değil aynı zamanda İsrail ordusu için büyük bir bataklığa da dönüşme potansiyeli taşıyor. Her gün onlarca askerini kurban verebilir, bugün kaybettiğinden çok daha fazla can karşı karşıya kalabilir. Gazze’nin işgali, İsrail’in Cenin ya da Tulkerm gibi Batı Şeria kentlerini işgal etmesine, oradaki sınırlı kayıplarına benzemeyebilir.

Gazze’nin bütünüyle işgali, İsrail açısından çok daha başka sorunları da beraberinde getirecektir, şu anda en başta yeterli asker temininde sıkıntı çeken ordu, o zaman daha beter konuma düşebilir. 2. İntifada’nın patlak verdiği 2000 yılından Gazze’den çekildiği 2005 yılına kadarki sürede İsrail yaklaşık bin kayıp verdi. Buna karşılık hayatını kaybeden Filistinli sayısı 3 bin civarında oldu. İsrail, o yıl tam da bu kayıplar ve maddi külfeti nedeniyle Gazze’den çekilmişti.

Öte yandan şu anda, Gazze’deki soykırımın bütün ayrıntılarıyla TV kanallarında ve sosyal medyada yayınlanıyor olması İsrail’in uluslararası meşruiyeti her geçen gün daha fazla aşındırıyor. Özellikle sivil kayıplarda meydana gelen artış ve bu konuya ilişkin haberlerin hızla yayılması, İsrail’in meşruiyetini iyice zedeleyen bir duruma dönüşeceğinden pek kuşku duyan yok. Gazze’nin bütünüyle işgali aynı zamanda Gazze’de daha fazla sivil kayıplar verilmesi ve İsrail’in uluslararası kurumlar karşısında daha da zor durumda kalmasıyla sonuçlanabilir.

Denebilir ki İsrail bütün bunlarla baş edebilir, İsrail ekonomik sıkıntıları uluslararası Yahudi lobisinin katkıları ve ABD’nin mali yardımlarıyla aşabilir. Cephane ve mühimmat konularında da benzer bir şekilde meseleyi çözebilir, arkasında ABD olduğu sürece bu konuda da zarar görmez denebilir. İnsan hakları meselesini ise şimdiye kadar takmadı, kimse İsrail’e bir zarar veremedi, bu doğru.. Bu şimdilik böyle, ancak bu hamle, İsrail için yeniden başa, yani 2005 öncesine dönülmesi anlamına geliyor. İsrail, milyarlarca dolarlık maliyet ve sürekli kayıplar verdiği için Gazze’den çıkmak ve işgale son vermek zorunda kalmıştı. Şimdi konjonktürde kısmi bir takım değişiklikler olabilir ancak yine de gerçek değişmiyor, benzer sorunlar gündeme gelecek, aynı bedelleri ödeyecek. Bu açıdan pek bir değişiklik olmayacak. Hamas’ın ya da diğer Filistinli direniş gruplarının yeniden örgütlenmesini ve İsrail’e ağır kayıplar verdirmesini kim engelleyebilir?

İsrail, tam işgal senaryosunu benimserse, zorlu insani koşullar ve temel hizmetlerin eksikliği içinde, iki milyondan fazla Filistinlinin yaşamından sürekli olarak sorumlu olacak. Bu senaryo “sadece İsrail’in uluslararası imajını tümüyle yerle bir etmekle kalmayacak, aynı zamanda iç gerilimleri körükleyecek ve siyasi/sosyal bölünmeyi derinleştirecektir.

Öte yandan İsrail’in uzun süreli bir işgal operasyonu için düğmeye basması, İsrail’e daha fazla kayıp verdirmesini sağlayacağından Filistin direniş örgütleri açısından stratejik bir kazanıma dönüşebilir. İsrail’in iç ve dış cephede kan kaybetmesi, onun yavaş yavaş tükenmesine yol açabilir.

Bu, zaten nitelikli asker sayısında giderek artan bir eksiklikten muzdarip İsrail ordusu için uzun vadeli bir yıpratma olabilir, ayrıca yedek kuvvetlerin moralinde düşüş ve hizmetten reddetme ve kaçma vakalarında zaten şimdiden bir artış söz konusu. Ordu Gazze’yi işgal etmek istemiyor ve Maliye Bakanlığı da buna şiddetle karşı çıkıyor. Bu da ordu ile hükümet arasında ciddi bir krize yol açabilir, daha önce de açmış ve hatırlanırsa Genel Kurmay Başkanı istifa etmek zorunda kalmıştı.

İsrail yönetimine yakın kaynaklara göre, son zamanlarda bakanlar kurulu içinde kapalı kapılar ardında yapılan tartışmalar, tam işgalden yana olanlar ile Gazze’nin “İsrail’in Vietnam’ı” haline gelmesinden korkanlar arasında keskin bir bölünme olduğunu ortaya koydu. Netanyahu’ya yöneltilen en önemli eleştirilerden biri, “çıkış stratejisi”nin yokluğuyla ilgili. İsrail Gazze’yi işgal etmeye karar verse bile, “bundan sonra ne olacağına dair net bir vizyon yok”. Evet, Hamas’ı “yok ettikten” sonra Gazze’yi alterntaif bir idareye devr etmeden söz ediliyor ama Hamas’ı yok edemeyeceği ve askeri açıdan kendini yenileme kapasitesine son veremeyeceğini bilmiyor olması, Netanyahu’nun zeka seviyesi hakkında bize bir fikir veriyor aslında.

Gazze veya başka bir cephede gelecekteki herhangi bir askeri operasyon, halkın düşük beklentileri nedeniyle sınırlı bir hareket alanıyla karşılaşacak. Bu, ordunun ciddi kayıplar yaşadığı takdirde gerek İsraillilerin gerekse medyanın Netanyahu üzerinde baskısını artırmasına yol açacak.. Ordu, İsrailliler nezdindeki “kutsal” konumunu kademeli olarak kaybediyor ve bu, ordunun kararlılık kapasitesine bir darbe vurabilir. İsrail içindeki toplumsal parçalanmaya girmiyoruz bile.

Özetle, İsrail’in Gazze işgal planı, Netanyahu’nun siyasi hayatta kalma mücadelesinin bir yansıması gibi görünse de, çok daha derin ideolojik ve felsefi bir zihniyetin ürünü. Siyonist ideolojinin “seçilmiş halk” söylemiyle Filistinlileri dehumanize etmesi, Gazze’deki sivillere yönelik toplu cezalandırmayı meşrulaştırıyor. Agamben’in çıplak yaşam kavramı, bu politikaların soykırım suçlamalarına nasıl zemin hazırladığını açıklıyor. Askeri ve ekonomik riskler, uluslararası meşruiyet kaybı ve Filistin direnişinin stratejik avantajı, bu planı bir bataklığa dönüştürebilir. Netanyahu’nun ideolojik körlüğü, İsrail’i sadece bölgesel değil, küresel bir krizin eşiğine sürüklüyor. Çözüm, askeri işgalde değil, Filistin halkının temel haklarını tanıyan adil bir barış anlaşmasında yatıyor; ancak mevcut konjonktürde bu, uzak bir hayal olarak kalmaya devam ediyor.