Bir tarafta yoksullar, bir tarafta tuzukurular

Melisa AY

Ekonomik krizin geldiği durum gelir ve servet adaletsizliğini pekiştirdi. Yurttaşın bireysel kredi borcu sürekli artarken bankalar kârlarına kâr kattı. Bir yanda yiyecek bulamayan aşırı yoksul haneler varken diğer yanda lüks araç satışları patladı. Borcunu ödeyemeyip takibe alınan alacaklar artarken bankaların kasası doldu.

Borçluluk krizi geri ödemeleri neredeyse imkansız hale getirdi. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) verilerine göre geçtiğimiz hafta banka kredilerinin toplam hacmi 20 trilyon liraya yükseldi. Ödenemediği için takibe alınan bireysel kredi kartı borçları 99,8 milyar lira oldu. Yurttaş kredi ve kredi kartları ile borç batağındayken dolar milyarderleri sıraya dizildi.

Ülkede serveti dolar bazında yükselen kişi sayısı artışta. Forbes’in güncel verilerine göre, Türkiye’de 1 milyar doları aşan servete sahip kişi sayısı 30. Listenin zirvesinde 5,3 milyar dolarlık servetiyle Murat Ülker bulunuyor. Selçuk ve Haluk Bayraktar kardeşlerin de içinde bulunduğu 30 kişilik milyarderler listesinde teknoloji, enerji ve sanayi sektörlerinden sermayedarlar isimler yer alıyor. Öte yandan aşırı yoksulluk milyonlarca çocuğu tehdit ediyor. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın verilerine göre aşırı yoksul hane sayısı 2024 yılında 3,6 milyona ulaştı. Geçtiğimiz yıl en temel ihtiyaçları dahi karşılanamayan çocuk sayısı 272 bin 348 olarak açıklandı.

Ekonomik krizin enkazı altında kalan yurttaş borçluluğu geçim aracı haline getirmeye mecbur bırakıldı, bankalar krizle büyüdü. Faizler ve artan borçluluk bankaların varlıklarını katladı.

∗∗∗

Ülkede bankacılık sektöründeki en yüksek aktif büyüklüğe sahip 10 banka yılın ilk yarısında 305 milyar liralık kâr elde etti. AA’nın bankaların finansal tablolarından derlediği bilgiye göre bankalar yılın ilk yarısında büyüklüklerini adeta katladı. Ziraat Bankası, VakıfBank, Türkiye İş Bankası, Halkbank, Garanti BBVA, Akbank, Yapı Kredi, QNB Bank, Denizbank ve Kuveyt Türk ülkede en yüksek aktif büyüklüğü sahip bankalar olarak sıralandı.

10 bankanın yılın ilk yarısı itibarıyla aktif büyüklüğü geçtiğimiz yılın ilk yarısına göre yüzde 40 arttı. Bankaların nakit varlıkları ile borç alacakları, taşınmazları gibi herhangi bir vadede nakde dönüşebilecek tüm varlıklarını ifade eden aktif büyüklük miktarı, 10 banka için toplam 32,5 trilyon lira oldu.

Ziraat Bankası, yılın ilk çeyreğinde 6,9 trilyon liralık büyüklük ile sektör birincisi olurken en yüksek ikinci aktifine sahip banka 4,6 trilyon lirayla VakıfBank oldu.

Büyüklükte 3’üncü sırayı 3 trilyon 975,6 milyar lira ile Türkiye İş Bankası alırken Halkbank ise 3 trilyon 650 milyar liralık aktif büyüklükle 4’üncü sırada yer aldı. Bu bankayı 3,2 trilyon lira ile Garanti BBVA izledi. Böylece, 5 bankanın aktif büyüklüğü 3 trilyon lirayı aştı. Aktif büyüklük sıralamasını Akbank, Yapı Kredi, QNB Bank, DenizBank ve Kuveyt Türk izledi.

Ziraat Bankası yılın ilk 6 ayında büyüklüğünü de kârını da en fazla artıran banka oldu. Banka bu dönemde aktif büyüklüğünü yüzde 52,1 artırırken 64 milyar lira kâr elde etti. Ziraat Bankası’nın kârı, bu dönemle yüzde 108 ile 2 katına çıktı.

Yurttaş yüksek faizler ile kredileri ödemekte zorlanırken Ziraat Bankası’nın faiz gelirleri de katlandı. Ziraat Bankası’nın ocak-haziran döneminde faizden elde ettiği gelir 652 milyar 674 milyon 818 bin lira oldu. Geçtiğimiz yılın aynı döneminde bu tutar 394,8 milyar liraydı. Bankanın faizden elde ettiği 652,67 milyar liranın 414 milyar 510 milyon 939 bin lirası kredilerden alınan faizlerden elde edildi. Faiz gelirlerinin yüzde 63,5’lik kısmı, kredi faizlerinden geldi.

Ziraat Bankası’nın faiz giderleri bu dönemde 528,3 milyar lira olarak açıklanırken bankanın net faiz geliri 124 milyar 330 milyon 161 bin lira oldu.

Ziraat Bankası’nın ilk sırada yer aldığı 10 banka, 2025’in ilk yarısında toplam 304 milyar 998,1 milyon lira net dönem kârı elde etti. Toplam kârlar geçtiğimiz yıla göre yüzde 32 arttı.

Hem yurttaş hem de işletmeler kredilere mecbur bırakılırken 10 bankanın halk ve şirketlere dağıttığı toplam kredi miktarı da yükseldi. Bankaların kullandırdığı krediler yılın ilk yarısında 17,1 trilyon liraya çıkarken en fazla kredi kullandıran banka 3,6 trilyon ile Ziraat Bankası oldu. Ziraat Bankası’nın ilk 6 ayda kullandırdığı kredi tutarı, geçtiğimiz yılın aynı dönemine göre yüzde 52,6 yükseldi. Bu bankayı 2,5 trilyon lirayla VakıfBank, 2 trilyon lirayla Türkiye İş Bankası, 1,9 trilyon lirayla Garanti BBVA ve 1,7 trilyon lirayla Halkbank izledi.

∗∗∗

Bankalara borçları devamlı artan, yüksek faiz ve eriyen alım gücüyle ödeme güçlüğü çeken yurttaşlara yönelik icra ve iflas dosyaları devasa arttı. Adalet Bakanlığı’nın UYAP İstatistikleri’ne göre dün 22 Ağustos’ta icra dairelerine gelen icra ve iflas dosyası sayısı 26 bin 975 oldu. 202’in ilk gününden bu yana tam 6 milyon 485 bin 291 dosya dairelere geldi. UYAP verilerine göre geçen yıl 22 Ağustos tarihinde icra dairelerindeki derdest dosya sayısı 22 milyon 624 bin 21’di. Bu yıl 22 Ağustos’ta ise bu sayı 24 milyon 441 bin 531’e yükseldi. İcra dairelerindeki dosya sayısı bir yıl içinde yaklaşık 1 milyon 817 bin 510 arttı.

∗∗∗

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), temmuz ayına ilişkin kurulan ve kapanan şirket istatistiklerini açıkladı. TOBB istatistiklerine göre, temmuzda kurulan şirket sayısı, hazirana kıyasla yüzde 33,5 artarak 7 bin 330’dan 9 bin 788’e yükseldi. Aynı dönemde kapanan şirket sayısı da yüzde 13,1 artarak 2 bin 905’e çıktı. Haziranda 2 bin 569 şirket kapanmıştı. Temmuzda kurulan şirket sayısı geçen yılın aynı ayına göre yüzde 0,8, kapanan şirket sayısı da yüzde 0,6 artış gösterdi.

Buna göre, temmuzda bir önceki aya göre kurulan şirket sayısı yüzde 33,5, gerçek kişi ticari işletme sayısı yüzde 46,5, kooperatif sayısı yüzde 17 artış gösterdi. Aynı dönemde kapanan şirket sayısı yüzde 13,1, kooperatif sayısı yüzde 37,4, gerçek kişi ticari işletme sayısı yüzde 11,7 arttı.

Temmuzda geçen yılın aynı ayına göre kurulan gerçek kişi ticari işletme sayısı yüzde 29,9, şirket sayısı yüzde 0,8 artarken, kooperatif sayısı yüzde 40,8 azaldı. Bu dönemde kapanan şirket sayısında yüzde 0,6, kooperatif sayısında yüzde 14 artış görülürken gerçek kişi ticari işletme sayısında yüzde 8,3 azalış kayıtlara geçti.

Ülkede bu yılın ocak-temmuz döneminde kurulan şirket sayısı, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 0,6 azalışla 62 bin 14’e geriledi. Aynı dönemde kapanan şirket sayısı ise yüzde 11,8 artışla 16 bin 582’ye yükseldi.

∗∗∗

Kriz lüksü değil, dar gelirliyi vurdu. Lüks harcamalarda devamlı yükseliş kaydedildi. Perakende araç satışlarında lüks araçlar öne çıktı. D, E ve F segmentini kapsayan lüks otomobil satışları yılın ilk 7 ayında arttı. Otomotiv Distribütörleri ve Mobilite Derneği’nin (ODMD) temmuz ayı verilerine göre, ocak-temmuz döneminde lüks araç satışları yükseldi. D segment araçların ilk 7 ayda satış oranı yüzde 63,2, E segment araçların satışı yüzde 30, F segment araçların satış oranı yüzde 54,6 artış kaydetti. İlk 7 ayda 105 bin 960 lüks segment araç satışı gerçekleşti. Avantajlı vergi oranları olmasına rağmen A, B ve C segment uygun fiyatlı araçlarda satış ise azalış kaydetti. A segment araçların perakende satışları ilk 7 ayda yüzde 14,1, B segmentlerin yüzde 12,8 azalırken C segment araç satışları ise 7 ayda yüzde 6,5 arttı.