Uzman Yuşkov: “Ukrayna’ya yönelik taleplerden vazgeçin, Gazprom’u Avrupa’ya geri gönderelim”

Elena Petrova, Tatyana Sviridova

İsviçre'nin Zug Kantonu'ndaki bir mahkeme, Nord Stream 2 doğalgaz boru hattının işletmecisi ile alacaklılar arasında varılan uzlaşma anlaşmasını kabul etti. Bu, şirketin iflas etmeyeceği anlamına geliyor. Rus gazının Avrupa'ya ulaşmasının yolu yeniden açılmış gibi görünüyor. Dünya medyası, ABD ile Rusya arasında boru hattının satışı ve AB'ye ileride yapılacak teslimatlar konusunda müzakerelerin sürdüğünü bildiriyor. Ancak uzmanlar bunun geleceğe dair basitleştirilmiş bir vizyon olduğunu düşünüyor. Batı'nın artık tek bir hedefi var: Rusya'yı Ukrayna ile müzakere masasına oturtmak ve uzlaşmaya zorlamak. Rusya Federasyonu Hükümeti'ne bağlı Finans Üniversitesi'nde uzman ve Ulusal Enerji Güvenliği Fonu'nun baş analisti olan Igor Yushkov, AB'ye tekrar gaz akışı olacağına dair kimsenin garanti vermeyeceğini söylüyor.

— Alacaklılar ile Nord Stream 2 AG arasında uzlaşma anlaşması imzalandı. Peki, doğalgaz boru hattındaki bütün sorunlar çözüldü mü?

— Mahkeme, iflas başvurusunda bulunan küçük alacaklılar arasında yapılan anlaşmayı onayladı. Nord Stream AG2 için konvansiyonel kâğıt veya ataç satın alan, kayıt vb. hukuki hizmetler de dahil olmak üzere hizmet sağlayan yaklaşık 150 adet küçük şirket, Nord Stream AG2'nin onlara borcu da vardı. Mahkeme sürekli olarak iflasın ertelenmesini emrediyordu ki süreç tamamlanmasın, şirket iflas etmesin. Gazprom'un bu ödemeleri üstlenmiş olması da muhtemel.

Şimdilik bu, iflastan bir erteleme. Belki doğalgaz boru hattı açılmayacak ama şimdilik herkes beklemenin bedelini ödedi, böylece ek sorun yaratmama fırsatı doğdu. İflas durumunda Nord Stream AG2'nin açık artırmayla satılması gerekecek. Evet, büyük ihtimalle Gazprom kendisi satın alırdı ama yine de prosedürleri, evrak işleri vs. vs. var. Neden bu noktaya gelsin ki? Bütün meseleleri küçük alacaklılarla çözmenin daha ucuz olacağına karar verdiler.

— En büyük alacaklılar Avrupa enerji şirketleri, yatırdıkları milyarlarca doları geri alabilecek mi?

— Gazprom ve Gazprom'a bu doğalgaz boru hattının inşası için kredi veren beş Avrupa şirketi gibi büyük alacaklılar. Resmen bazıları Gazprom'a değil, Nord Stream AG2'ye birer milyar dolardan biraz az para verdiler. Toplam maliyeti 10 milyar dolar civarında, yaklaşık 5 milyar dolar verdiler. Bir ara doğalgaz boru hattının yaklaşık %10'luk hissesini satın almak istediler, ancak daha sonra Polonya'daki anti-tekel servisinin engellemesi nedeniyle anlaşmayı tamamlayamadılar. Bu anlaşmayı onaylaması gerekiyordu çünkü böyle bir projede hisse satın almak istediğinizde, iş yaptığınız ülkelerdeki tüm antitröst otoritelerinin bu anlaşmayı onaylaması gerekiyor. Bütün Avrupa onayladı ama Polonyalılar bu projeyi engellemek için engelledi. Şirketler hisse satın alamadılar ancak Nord Stream AG2'den hisse satın alacakları tutarda kredi aldılar.

— Uniper, Wintershall ve diğerlerinin giderleri daha önceden yazdıkları yönünde haberler vardı. Başlatırsak yine para isterler mi?

— Nord Stream AG2'nin doğalgaz boru hattını işletmeye açmasıyla paralarını geri alacaklardı, Gazprom kendi iştirakine pompalama ücreti ödeyecekti ve Nord Stream AG2 de bu paradan alacaklılara para verecekti. Boru hattı henüz açılmadığı için kredileri geri ödeyecek para yok. Yabancılar bu borçları muhasebe kayıtlarında resmen silmişler, ancak Nord Stream AG2'nin parası varsa masraflarının derhal geri ödenmesini isteyecekler.

— Avrupa Komisyonu, Avrupa'da Rus gazı olmayacağına kesin olarak inanıyor ve yeni bir yaptırım paketi hazırlıyor. Peki ABD ile Rusya neden görüşüyor?

— Avrupa Birliği uzun zamandır Rus gazının tamamen kaldırılması konusunda ısrar ediyor. Tekrar ediyorum, bu uzun zamandır devam eden bir politikadır, bunu her zaman ileri sürmüşlerdir ve bu konuda ulusal hükümetlerle çatışma içine girmişlerdir. Aynı Macaristan ve Slovakya, Rus gazının ithalatını yasaklayacak yaptırımların getirilmesine yönelik her türlü girişimi engelleyecekler, çünkü onlar buna bağımlılar ve bu onlar için piyasadaki en karlı teklif. Bu tür yaptırımların getirilmesinin zor olacağını düşünüyorum.

Şimdi bunu ABD ile pazarlık yapma isteği olarak sunuyorlar: Biz şimdi Rus gazını Avrupa pazarından çıkaracağız, böylece size satış pazarı açılacak, siz de Avrupa mallarına uyguladığınız vergileri düşüreceksiniz. Avrupa'da Rus gazının satın alınması ve Nord Stream 2 konusunda ortak bir tutum yok. Herkes konuya farklı bakıyor.

— Avrupalılar, özellikle Almanlar, Ukrayna'daki barışın bedelini enerji güvenlikleriyle ödemeye hazır mı?

"Bence burada birçok açıdan farklı hikayeleri var. Artık gaz satın almıyorlar. Barışçıl bir çözüm gerçekleştiğinde Rus gazını satın almayı kabul edecekleri konusunu şimdiden düşünmek gerekiyor. Bu bağlamda, ateşkes ve çatışmanın çözümü onlar için faydalıdır, böylece Rus gazının Avrupa pazarına geri dönmesi hakkında düşünmenin temeli olur. Ulusal hükümetler bundan elbette faydalanacaktır. Rus gazı Avrupa pazarını doyurur, fiyatlar düşer ve bu tüm Avrupa için faydalı olur.

Ancak şimdilik ekonomik kaygılardan çok siyasi kaygıların ön planda olduğunu görüyoruz. Ekonomik çıkarlar geri planda kalırken, Rus gazının Avrupa pazarına geri dönmesinin mümkün olacağı da bir gerçek değil. Herhangi bir şeyi tartışabilmek için siyasi değişikliklerin olması gerekir.

— Gazprom Avrupa pazarına ne kadar ilgi duyuyor?

- Elbette ilgileniyorum. Bu onlar için en büyük satış pazarıydı, marjinal bir pazardı. Orada iyi karlar elde ettiler. Şimdi yakın çevreye baktığımızda, Batı Sibirya yataklarından çıkan, Avrupa'ya gönderilen gaz, Rusya pazarı dışında nereye gidiyor? Belarus'a gidiyor, Türkiye'ye gidiyor. Türkiye'de fiyatlar hala nispeten yüksek. Ama Ermenistan, Orta Asya, Özbekistan, Kırgızistan'da fiyatlar Avrupa'dakinden çok daha düşük, bin metreküp başına 160 dolar civarında. Bin metreküp başına 200 dolardan az. Belarus'ta ise genel olarak durum farklı, bin metreküp petrolün maliyeti şu anda 129 dolar .

— Peki Avrupa'da fiyat 400 dolar civarında mı kalıyor?

- Evet. 400 artı veya eksi. Bazen daha fazla, bazen daha az. Artık sezon dışı dönemdeyiz, ısınma için artık gaza ihtiyaç yok, ama henüz soğutma için de ihtiyaç yok. Yine de 400 dolar pahalı. Elbette bu Gazprom için marjinal bir satış pazarıydı. Ve Rusya Federasyonu için kârlıydı, çünkü gaz orada satıldığında, Gazprom gazı çıkardığında mineral çıkarma vergisini, Avrupa'ya ihraç ettiğinde ise ihracat vergisini ödüyordu; Piyasa değerinin yüzde 30'u ihracat vergisi. Elbette bu hem Gazprom hem de devlet açısından faydalı oldu.

Biz Avrasya Ekonomik Birliği'ne (AEA) ürün gönderdiğimizde ihracat vergisi söz konusu olmuyor. Belarus'a, Kazakistan'a (oraya artık neredeyse hiç sevkiyat yapmıyoruz), Ermenistan'a, siyasi ilişkiler kötüleşmiş olmasına rağmen hâlâ ihracat vergisi almıyoruz. Bütçe açısından bu, Gazprom'un gazı AEB dışında satması durumunda elde edilecek gelirden çok daha az olacağından, Avrupa pazarına geri dönmek ekonomik açıdan avantajlı olacaktır.

— Batı'nın, Rus gazının Avrupa'ya yeniden sevk edilmesi konusunda samimi tutumuna neden inanmıyorsunuz?

- Bunu bize yutturmak istiyorlar. Batılı pek çok medya kuruluşunun, Rusya ile ABD'nin, Rus gazının Avrupa'ya iadesi için pazarlık yaptığı iddiasıyla bu haberi yayınladığını görüyoruz. Ancak bunun bizi kandırıp Ukrayna konusunda Rusya ile uzlaşmacı çözümler müzakere etme girişimi olduğunu düşünüyorum. Ukrayna ile ilgili bazı taleplerinizden vazgeçeceksiniz, Avrupa pazarına dönüşünüzü kolaylaştıracağız. Ama tabii ki bu konuda bize kimse garanti vermiyor. İşte bu yüzden böyle teklifler yapılıyor.

Ben burada gerçek bir geri dönüşün söz konusu olmadığını, sadece böyle bir alışverişe çekme çabasının söz konusu olduğunu düşünüyorum. Amerikalılarla bir anlaşmaya varırsak, o zaman diyecekler ki: pardon, Avrupalılar sizin gazınızın kendi pazarlarına geri dönmesini istemiyorlar. Ve esasında bu ABD'nin çıkarına değildir. Tam tersine, Rus gazının nihayet Avrupa pazarından çıkması gerekiyor, ancak o zaman satış pazarı onlar için temizlenecek. Dolayısıyla Avrupa pazarına geri dönmenin gerçekte bu kadar kolay olacağından çok şüpheliyim.

— Almanya lisanslamadıysa ve hizmete girmesine izin vermeyecekse Amerikalıların SP-2 satın almasının anlamı nedir?

- Evet, bugün çalışmıyor, çünkü Almanya henüz işletmeye alma izni vermedi. Yine, Amerikalılar'ın ona uyguladığı yaptırımları kaldıracağını söylemeleri, onu başlatmaya yetmiyor. Almanya'dan izin alınması gerekiyor. Ve yine de sadece bir iplik sağlam kalıyor.

Almanya şimdilik barikatların öte tarafında. Amerikalılar bize daha olumlu yaklaşıyor ve bir konuda anlaşabileceğimizi düşünüyoruz. Avrupa, eskisinden çok daha radikal bir tavır alıyor. Almanya da öyle. Dolayısıyla Almanya'nın çıkarına olan projeler bile durdurulmuş veya durdurulmaya hazır. Avrupa, Rusya ile ilişkilerinin giderek kötüleşmesine doğru gidiyor.