Müzik tarihini değiştiren Keith Jarrett konserinin arkasındaki kadın

Mitler zamansızdır; tarihe yabancıdırlar çünkü onu kurmak onların doğasında vardır. Mircea Eliade'ye göre arkaik insan, gerçekte daha önce bir başkası tarafından deneyimlenmemiş hiçbir eylem bilmez. Yaptığı zaten yapılmıştır. Hayatı, başkaları tarafından başlatılan jestlerin kesintisiz tekrarından başka bir şey değildir; tanım gereği mitsel olan jestler. Ritüel olarak tarihsel olarak adlandırılan olayların koşuşturmacası içinde, her zaman zamanın yararlılığıyla ilgilenen modern insanın, zaman zaman en mahrem ilkel (veya arkaik) doğasıyla yüz yüze geldiği ve günlük işlerinden gerçekten de mit, efsane, kurucu eylem, zamansız zamanın ortaya çıktığı söylenebilir. Keith Jarrett'ın Ocak 1975'te (yani 50 yıl önce) Almanya'nın Köln şehrinde verdiği canlı konser şüphesiz bu kategoriye aittir. Asla olmamalıydı.

Gerçekler biliniyor. Piyano, müzisyenin istediği piyano değildi (görkemli Bösendorfer 290 Imperial, pedalları çalışmayan akortsuz bir piyanoyla değiştirilmişti), sahne (Opera Binası) yetersizdi (bugün standart diyebiliriz) ve dondurucu bir günde gece yarısına yakın olan zaman dilimi en kötüsünü vaat ediyordu. Buna bir de Jarrett'ın dayanılmaz sırt ağrıları çekmesi eklenince, hem piyanonun üzerine eğilerek çalmasından hem de günlerce uykusuz kaldıktan sonra Zürih'ten arabayla gelmesinden kaynaklanıyordu. Sonrasında olanlar, bir saat altı dakika süren ve tarihin en çok satan solo caz albümü olan mükemmel bir andı. Bir mucize. Ve aynı zamanda yıldönümleriyle ilgisi olmayan, aynı zamanda zorluğun üstesinden gelmekten, ilhama kapılmak ve imkânsızın gerekliliğinden bahseden bir kuruluş efsanesi. Ve benzeri.

Köln 75 filmi bu miti yeniden yaratıyor. Tekrarlıyor çünkü tekrar tekrar söylenmesi gereken mitlerin özünde bu var. Tek yenilik ve keşfi de burada yatıyor: bakış açısı. Her şey, mucizenin yaratıcısı, konser organizatörü ve müzik yapımcısı Vera Brandes'in bakış açısından anlatılıyor. Brandes, o zamanlar henüz 18 yaşında olmasına rağmen şu anda 69 yaşında. Ama geriye bir o kadar zaman varken yaşın ne önemi var ki? Ido Fluk'un filminde Mala Emde tarafından bastırılamaz bir enerjiyle canlandırılan Brandes, "Jarrett'ın neden konseri vermeyi kabul ettiği bugün hâlâ bir muamma," diyor.

Ve devam ediyor: "Açıkçası, opera binasını dolduran seyirciyi hayal kırıklığına uğratmak istememek gibi açıklamalar var. Ama tahmin yürütsem bile, onu etkileyen şeyin, kardeşimin otele dönüş yolunda arabayı terk etmek üzereyken ona söylediğim şey olduğunu düşünüyorum. 'Keith, eğer bu gece çalmazsan, mahvolacağım. Ve senin de mahvolacağını biliyorum.' Aslında, Miles Davis'in müzisyenlerine söylediği bir cümleyi tekrarlıyordu ve ne demek istediğinden emin değilim. 'Tamam, çalacağım ama bunu senin için yapacağım,' diye cevap verdi." Duraksama. "Ama aslında, belki de sebep kayıt ekipmanlarının önceden rezerve edilmiş ve kurulmuş olması ve kararın önceden verilmiş olmasıydı. Ya da daha da çocuksu bir sebep." Hangisi? Keith, Chick Corea ile Köln'deyken, o turun sorumlusu meslektaşım Renate'di. Onunla çok iyi arkadaş olduk ve bana çok benziyor. Belki de bizi şaşırttı ya da ona Renate'i hatırlattı ve bana acıdı.

Aslında, konserin verilme sebebi, mitlerin kökeni kadar, hatta belki de çok az önem taşıyor. Başka bir deyişle, hiçbir şey. Peki ortaya çıkan şey neden bu kadar akılda kalıcıydı? "Jarrett muhtemelen iyi bir piyano olmadığı için böyle çalıyordu. Sese aşık olamadığı için, ondan en iyi şekilde yararlanmanın başka bir yolunu buldu," diye yanıtlamıştı yapımcı Manfred Eicher o dönemde. Duyulan ilk notaların, konserin yaklaşmakta olduğunu haber veren melodinin notaları olduğu söylenir. Duyduğumuz kahkaha da buradan gelir. Müzisyen, doğaçlamada sürekli dikkati korurken, tam o anda dönüşen melodik motifler geliştirerek dinleyiciyle bir bağ kurar. Önemli olan, yaratıcı ile yaratımı arasında, her zaman özgür, her zaman tanınabilir, her zaman yeni, kalıcı bir yakınlık duygusudur.

"O konserin hatırası, Almanya ve Köln şehrinin yaşadığı o ana bağlı. Her anlamda yaratıcı bir patlama anı yaşıyorduk. Sadece müzikte değil, her açıdan ve her sanatsal disiplinde. Jarrett bir nevi peygamberdi. O da oradaydı; klasik müzik ile popüler müzik, klasik müzik ile caz, sanatın kendisi ile siyaset arasındaki engelleri yıkma fikriyle," diye akıl yürütüyor Brandes, belki de hiçbir açıklaması olmayan, olduğu gibi olanı açıklamaya çalışırken. Şöyle devam ediyor: "O zamanlar olanları şimdi olanlarla karşılaştırırsak, her şey acımasız bir paradoks gibi görünüyor. Şimdi akla gelebilecek tüm müzikler parmaklarımızın ucunda. Yine de her şey bölümlere ayrılmış, ayrılmış gibi görünüyor ve insanların çok özel müzik zevkleri var. Şaşırmak istemiyorlar. O zamanlar, olanaklar çok daha kısıtlıyken, herkes -izleyiciler ve yaratıcılar- sadece sınırları zorlamak, sınırları ortadan kaldırmak istiyordu."

Brandes, filmin sadık olduğunu, kahramanın tüm bastırılamaz azminin, enerjisinin ve hatta gücünün kendisine ait olduğunu söylüyor. "Çok gençtim ama zaten deneyimim vardı," diye belirtiyor. Ayrıca, hiç ortaya çıkmayan efsanevi İmparatorluk piyanosunun aslında filmde belirtilenden başka bir yerde olduğunu da açıklıyor. "Sorun şu ki, operanın enstrümanlarından sorumlu kişi yönetmenle iletişim kurmamış ve hafta sonu olduğu için soracak kimse de yoktu," diyor. "Aslında, bu sadece bir dizi yanlış anlamaydı. Ancak yaygın inanış, bu şekilde çalmasını sağlayan şeyin, böyle bir piyano çalmanın zorluğu olduğu yönünde. Emin değilim ama..." diyor ve üç noktada, mitin, zamansız zamanın mitinin netliğini ortaya koyuyor.