Son aksolotl sayımına göre, bu kuş türünün hayatta kaldığı ortaya çıktı ancak Xochimilco'daki yaşam alanının acilen eski haline getirilmesi gerekiyor.

Aksolotl'un tek yuvası olan Xochimilco sulak alanlarında yapılan yeni bir nüfus sayımı , endişe verici sonuçlar vermesinin yanı sıra bir umut ışığı da verdi. Geleneksel balıkçılık herhangi bir örnek yakalayamamış olsa da, çevresel DNA analizi, Meksika'nın bu ikonik endemik türünün kanallarda hâlâ hayatta kaldığını doğruladı. Bu bulgu, yaşam alanını eski haline getirmek için çabaların iki katına çıkarılmasının aciliyetini vurguluyor.

EC liderliğindeki çalışma, on yıldan uzun bir süredir yapılan ilk çalışma olma özelliğini taşıyor. 1998'de kilometrekare başına tahmini 6.000 bireyden 2014'te sadece 36'ya düşen aksolotl popülasyonunun kirlilik, kentsel genişleme ve sazan ve tilapia gibi istilacı türlerin varlığı nedeniyle neslinin tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olduğu, ön sonuçlara göre ortaya çıktı.

Çevresel DNA teknolojisi

Eylül 2024 ile Şubat 2025 arasında gerçekleştirilen sayım çalışmasının ilk aşamasında, geleneksel ağ yöntemleri kullanılarak hiçbir aksolotl yakalanmadı. Ancak araştırmacılar, yenilikçi bir teknik olan çevresel DNA (eDNA) analizini kullandılar. Bu yöntem, sudaki genetik izleri tespit ederek, türün varlığını gözle görülmese bile doğruluyor.

"Sonuçlar korktuğumuz şeyi doğruluyor: Habitat tahribatı, aksolotlları yok olma eşiğine getiriyor," diye açıkladı UNAM Ekolojik Restorasyon Laboratuvarı Direktörü Dr. Luis Zambrano. "Ancak aksolotl izlerine rastlamış olmamız, restorasyon çalışmalarına devam etmek için bize umut veriyor."

Conservation International Mexico Teknik Direktörü Dr. Esther Quintero, El Economista'ya yaptığı açıklamada, çevresel DNA örneklerinin, aksolotların yalnızca su kalitesinin iyi olduğu ve yerli balık ve kabukluların yaşadığı, kentsel faaliyetlerden uzak kanallarda bulunduğunu ortaya koyduğunu söyledi.

Chinampa-sığınak modeli: Somut bir çözüm

Quintero, bu verilerle "aksolotlların hayatta kalmasının yaşam alanlarının onarılmasına bağlı olduğunu" söyledi. Bu bağlamda, chinampa-sığınak projesi kendini en etkili çözümlerden biri olarak konumlandırdı. UNAM tarafından geliştirilen ve Conservation International tarafından desteklenen bu model, bilimsel bilgiyi chinampaların atalarından kalma tarım teknikleriyle birleştiriyor.

Chinampa-sığınak sistemi, aksolotlar için güvenli alanlar yaratıyor. Kanal girişlerine ahşap, taş ve yerel bitkilerden oluşan biyofiltreler inşa edilerek su kalitesi iyileştiriliyor ve istilacı yırtıcıların girişi engelleniyor.

Quintero, "Aksolotl'u yaşam alanını onarmadan kurtaramayız," diye onaylıyor ve ekliyor: "Bu, bu sulak alanlarda yaşayan ve çalışan insanlarla iş birliği yapmak anlamına geliyor. Xochimilco'yu onarmak aynı zamanda şehirlerde nasıl yaşadığımızı ve doğaya bıraktığımız alanı yeniden düşünmek anlamına da geliyor."

Proje halihazırda 21 aktif chinampa sığınağına sahip ve başarısı sadece aksolotlların değil, aynı zamanda diğer yerel türlerin ve yerel toplumun yaşam kalitesinin koşullarını da iyileştirdi. "Katılımcı chinampa çiftçileri, ürünlerini ayırt eden bir etikete hak kazanarak hem insanlara hem de ekosisteme fayda sağlayan bir değer zinciri oluşturuyorlar (...) Bu nedenle bu tür projeler devam etmeli ve desteklenmelidir."

İleriye giden yol

Araştırmacılar, Eylül 2025'te başlayıp Şubat 2026'ya kadar sürecek ikinci bir aşamada nüfus sayımını tamamlamayı umuyor. Sonuçlar, restorasyon çalışmalarını yönlendirmek ve ölçeklendirmek için kullanılacak.

Aksolotl'un korunmasının önemi, çekiciliğinin ötesine geçiyor. Biyolojik olarak, sulak alan ekosistemini düzenleyen temel bir tür ve en önemli yırtıcılardan biri. "Sağlığı, biyolojik çeşitlilik için hayati bir yer ve Mexico City'nin doğal düzenleyicisi olan ve sel kontrolü ve iklim iyileştirme gibi ekosistem hizmetleri sağlayan Xochimilco'nun sağlığının doğrudan bir göstergesidir."

Uzman, nüfus sayımının net bir mesaj verdiğini belirterek, aksolotlların yok olmadığını ancak nihai yok oluşunu önlemek için acilen kolektif eyleme ve sürdürülebilir yatırıma ihtiyaç duyduğunu söyledi.

Nüfus sayımının ilk aşamasının metodolojisi

• 2.522 hektarlık korunan alanda 115 izleme noktası incelendi. 115 adet net atış yapıldı.

• 53 çevresel DNA örneği alındı: 10'u sığınma alanları içerisinde, 43'ü ise bunların dışında, 400 metre aralıklarla.

• Örnekler UNAM Biyoloji Enstitüsü Çevresel DNA Laboratuvarı'nda analiz edildi.

DNA analizi, University College London ve UNAM işbirliğiyle daha önce yürütülen ve aksolotl izlerine rastlanan barınakların içerisinde aksolotlların bu alanlarda yaşayabildiğini gösteren çalışmalara dayanıyordu.