En Büyük Sinemacılarımızdan Birinin Sinema Yapması Yasaklandı. Şimdi Cannes'ın En İyi Filmiyle Geri Döndü.
İran hükümetinin 14 yıllık seyahat yasağının ardından Cannes Film Festivali'ne dönüş yapan Jafar Panahi'nin filmi olan It Was Just an Accident , jüri filmi görmeden önce festivalin en büyük ödülü olan Altın Palmiye için önemli bir adaydı. Panahi, Salı günü Lumière Tiyatrosu'na adım atması nedeniyle uzun süre ayakta alkışlandı. Bu, filmlerinden birinin son kez büyük bir festivalde prömiyerini yaptığında hapiste olduğu düşünüldüğünde büyük bir değişiklikti. Ancak Panahi'nin annesinin Croisette'te bulunması ne kadar şaşırtıcıysa, filmin kendisi de o kadar şaşırtıcı.
Perşembe günü Neon tarafından ABD'de gösterime girmek üzere satın alınan, Şilili oyun yazarı Ariel Dorfman'ın Ölüm ve Genç Kız adlı eserinden esinlenen It Was Just an Accident , orta yaşlı bir koca ve küçük bir kız çocuğu babası olan Eghbal'ın (Ebrahim Azizi), gece geç saatlerde evine giderken karanlık bir yolda bir köpeğe çarpmasıyla başlıyor. En yakın garaja varır, orada bir tamirci ufak bir ayarlama yapar ve aileyi yola çıkarır. Ancak Eghbal arabasına doğru yürürken, tamircinin iş arkadaşı Vahid (Vahid Mobasseri) yıllardır onu rahatsız eden tanıdık bir ses duyar: Eghbal'ın protez bacağının o kendine has gıcırtısı. Yıllar önce Vahid, siyasi bir protestoya katıldığı için hapse atılmış ve işkence görmüştü. İşkencecisinin yüzünü hiç görmemiş olsa da, o gıcırtının sesini nerede olsa tanırdı - ya da en azından o öyle sanıyordu.
Vahid, sadece "Peg Leg" olarak bildiği Eghbal'ı evine kadar takip eder ve ertesi sabah onu bayıltıp çöle sürükler ve orada diri diri gömmeyi planlar. Fakat Eghbal'in acı dolu itiraz çığlıkları, onu esir alan adamın zihninde, yanılmış olmanın sonuçlarını düşünmesine yetecek kadar şüphe uyandırır. Vahid, onu bir kez daha yere serer ve baygın bedenini şehrin her yerine sürükleyerek, giderek büyüyen ve tek bir acı gerçekle birbirine bağlı olan bir grup insana sunar: Hepsi aynı işkencecinin kurbanıydı. Dorfman'ın oyunu dramatik bir düdüklü tencere iken, Panahi'nin hikayesi, kurbanlardan birinin diğerine Godot'yu Beklerken'i görüp görmediğini sormasından önce bile, kasvetli, absürt bir fars olarak karşımıza çıkıyor. Bir ara Vahid'in minibüsü bozuluyor ve Panahi, aralarında gelinliğin hala üzerinde olduğu grubun, yoğun şehir içi trafiğinde minibüsü iterek ilerlemesini görüntülüyor.
İran hükümeti Panahi'nin yaklaşık 15 yıl boyunca film çekmesini yasaklamasına rağmen, o hiçbir zaman durmadı; hatta bunun için gizlice çalıştı ve hatta meşhur bir örnekte, alaycı bir şekilde "Bu Bir Film Değil" başlıklı filmini bir flash bellekte Cannes'a kaçırdı. (Ne yazık ki, sürücünün bir pastanın içinde saklandığı yönündeki fazla güzel hikayenin tam da öyle olduğu ortaya çıktı .) Panahi'nin, hapisteki film yapımcısı Mohammad Rasoulof'un ( Kutsal İncirin Tohumu ) serbest bırakılması için baskı yaptığı için hapse girmesinden yedi ay sonra 2023'te açlık grevine girmesinin yarattığı uluslararası baskı, film yapım yasağının erken kaldırılmasına yol açtı ve filmleri hala hükümet sansürüne tabi olsa da, It Was Just an Accident'ta dış dünyaya geri döndüğü hissi var; bu deneyim, göründüğü kadar her açıdan neşeli olmayabilir.
Son filmi No Bears'da Panahi, Türkiye ve İran arasındaki sınırda gizlice filmler çeken suçlu bir sanatçıyı canlandırıyordu. Bu sınırda başrol oynamayı çok istiyordu ama geçmeye cesaret edemiyordu, sadece uzaktan canlı yayın aracılığıyla yönetmenlik yapıyordu. Ve It Was Just an Accident'ta görünmese de -yasaklamadan bu yana ilk kez ve neredeyse 20 yıldır tamamen kameranın arkasında kalıyor- normal hayata dönmenin cazibesini hissedebiliyorsunuz, bununla birlikte bunun her zaman ne kadar imkansız olduğunu da biliyorsunuz. Peg Leg'in kurbanları sıradan işlerin ortasındayken Vahid onlara yetişir; Eghbal'ın baygın bedeni minibüsün arkasındaki tahta bir kutuya sıkışmıştır. Ama parmaklarını onun uzuvları üzerinde gezdirdikçe, merhamet için yalvarırken tutundukları uzuvların aynı olup olmadığını anlamaya çalıştıklarında, hapis cezasının travması tekrar canlanıyor ve şimdi ne yapacakları sorusu akıllarına geliyor. Kimisi geçmişi geride bırakmak istiyor, kimisi intikam almak istiyor ve argümanları ahlaki tartışmalardan küçük çekişmelere ve tekrar geriye dönüyor. Panahi eğer kendini bu filme koymadıysa, bunun nedeni sadece bir karakter değil, tüm karakterlerin kendisi olması, öfkesine ses vermesi ve bunun kendisini tüketmesine izin vermenin kendi hapishanesi olacağı uyarısına kulak vermesidir. Ve devlet baskısının temsilcilerine saldırmanın, bundan en çok sorumlu olanların hoşuna gitmediğini biliyor. Filmin kurbanları, işkencecilerinin sesini, kokusunu, yapay bacağının hissini "asla unutamayacakları" inancını sık sık tekrarlıyorlar. Ama anılar düşündükleri kadar kesin değil ya da belki de sadece gün ışığında farklı görünüyorlar.
Panahi, Cannes'daki alkışları metanetle karşılasa da, koyu gözlüklerinin ardındaki gözleri görünmese de, öfkelenmek için her türlü nedeni var ve filmde kızgın bir öfke damarı var. Ama o, kendisini ve bizi ondan uzak tutuyor. Filmin büyük bir bölümünde, karakterlerin haklı da olsa çektikleri acıların doğru hedefe yönlendirilip yönlendirilmediğini bilmiyoruz. Ve sonunda gerçeği öğrensek de, bu an, Vahid'in kan kırmızısı stop lambalarının ışığında yaşanan, tek çekimlik sarsıcı bir yüzleşmenin sonunda geliyor ve o kadar yıkılmış durumdayız ki, bundan sonra ne olacağını veya ne isteyeceğimizi bilmek zor.
Cannes izleyicilerinin Palme için tahminlerinin başında veya yakınında It Was Just an Accident yer alıyor ve festivalin güçlü bir yılında bile gördüğüm diğer her şeyin üzerinde duruyor. Haklı bir öfke ve kasvetli bir komedinin filmi, boğuk bir kahkahayla biten bir acı çığlığı. Her iki durumda da nefesinizi kesiyor.
